Müsahibimiz
Milli Məclisin deputatı, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Şərqşünaslıq
İnstitutunun direktoru, filologiya elmləri doktoru, professor Gövhər Baxşəliyevadır.
- Gövhər xanım, hər şeydən öncə istərdim
ki, söhbətimizə tarixən şərq dünyasında ordu məsələsinə münasibətlə
başlayaq. Bir şərqşünas alim kimi bu barədə fikirlərinizi dinləmək, zənnimcə, hərbçilərimiz
üçün də maraqlı olardı.
- Şərq aləmində tarixən
ordu quruculuğuna böyük diqqət yetirilib. Ümumiyyətlə, bu bütün ölkələrə
aiddir. Hansı dövlət özünü qorumaq, müdafiə etmək, yaşamaq istəyirsə, onun
güclü ordusu olmalıdır. O cümlədən də Şərq ölkələrində bu məsələ daim aktual
olub. Bunun nəticəsidir ki, bu ölkələrin ədəbiyyatında, folklorunda milli qəhrəmanlara
çeşid-çeşid dastanlar həsr edilib. Türkiyədə Saltuknamə»dən tutmuş ta Orta
Asiyada»Manas», Azərbaycanda»Koroğlu» dastanınadək. Ərəblərdə də bir sıra qəhrəmanlıq
dastanları var ki, bunlar xalq rəvayətləri adlanır.
Bu,
çox əhatəli və zəngin mövzudur. Tarixin müəyyən dövrlərində ərəb hökmdarları
öz qvardiyalarını məhz türklərdən təşkil edirdilər. Ümumiyyətlə, ərəb ölkələrinin
ordularında IX-X əsrlərdən başlayaraq türklər aparıcı rol oynayıblar. Qədim
dövrlərdə belə bir qayda var idi ki, hökmdarlar öz qvardiyasını yaradanda digər
millətlərə üstünlük verirdilər. Bu mənada ərəblər əsasən türklərə daha çox
etibar edirdilər. Yəni xilafət dövründə türk övladları əvvəlcə Dəməşqə,
sonra isə Bağdada gətirilirdilər. Orada onlara xüsusi təlimlər keçirilirdi. Belələri
xəlifə qvardiyasının əsas heyətini təşkil edirdilər.
Hətta
bir sıra orta əsrlər mənbələrində türk, ərəb və fars xalqları ilə bağlı bir məsəl
özünə xüsusi yer tapıb. Onları birmənalı şəkildə belə xarakterizə edirdilər. Ərəbləri
aşiq ərəb adlandırırdılar. Təsadüfi deyil ki, bir sıra məhəbbət qəhrəmanları, o
cümlədən Məcnun kimi nakam aşiqlər ərəb ədəbiyyatında, ərəb folklorunda geniş
yer alıb. Ümumiyyətlə, bu millət çox emosionaldır, aşiqanə şerlərə həvəs göstərən
bir millətdir. Farslar haqqında hiyləgər fars deyirlər. Türklər haqqında
isə döyüşkən türk ifadəsi işlədilirdi. Bax bütün bunlar şərq mentalitetində
adını çəkdiyim xalqlar haqqında ehkam kimi təsbit olunub. Hətta digər mənbələrdə
türklərə barəsində eyni xarakterli digər fikirlər də öz əksini tapıb. Orta əsrlər
müəllifləri yazılı mənbələrdə xüsusilə vurğulayırlar ki, türklərin ən
aparıcı xüsusiyyətləri Vətənlə ayrılıqdan intizar, həsrət və əzab çəkmələridir.
Bu da, heç şübhəsiz, onların vətənpərvərliyindən irəli gəlir.
- Yeri gəlmişkən, bu tendensiya
qardaş Türkiyə dövlətində indi də uğurla davam etdirilir.
-
Tamamilə doğrudur. Türkiyədə gənclərin vətənpərvərliyi məni həmişə valeh edib.
Burada dövlətə, yurda bağlılıq kimi ali insani hisslər çox yüksək səviyyədə
təbliğ olunur. Ümumiyyətlə, türk əsgərinin qəhrəmanlığı, şücaəti olmasaydı, bəlkə
də Türkiyə bu gün vahid bir dövlət kimi yaşaya bilməzdi. Bu dövlət tarix boyu,
yəni 1923-cü ildən bu yana daim böyük problemlərlə üzləşib. O cümlədən
separatçı qüvvələrin terror aktlarından əziyyət çəkib. Hələ bir-neçə il bundan
qabaq deyirdilər ki, Türkiyə indiyədək bu qüvvələrlə döyüşlərdə 30 mindən çox şəhid
verib.
Yaxşı
yadımdadır, bir dəfə ümummilli liderimiz Heydər Əliyev bu qardaş ölkəyə səfəri
zamanı hərbi hospitala baş çəkmişdi. Orada xeyli əlil və yaralı vardı. Belələrinə
orada qazi deyirlər. Heydər Əliyev bir-bir palataları gəzib onları qazi
olmaları münasibətilə təbrik edirdi. Bu, boğazdan yuxarı deyilən adi söz deyil,
əksinə, ruh yüksəkliyi yaradan vacib bir amil idi. Yəni sən əlil yox,
qazi kimi ali bir məqama yüksəlmisən. Təəssüf ki, bizdə hələ də bu kimi
tendensiyalar tam formalaşmayıb.
- Gövhər xanım, bununla belə bizim də
qədim tariximizin ayrı-ayrı qatlarında özünə yer alan qəhrəmanlıq salnamələrilə
fəxr etməyə haqqımız var.
-
Şübhəsiz, qəhrəmanlıq ənənələri bizim xalqda da mövcuddur. Özü də çox yüksək formada. Məsələn, götürək Alban knyazı
Cavanşiri, o bütün döyüşlərdə çox böyük şücaətlər göstərib. Hətta müasirləri
onun döyüş bacarığına heyran olublar. Yaxud Babəki xatırlayaq. 20 il ərəb xilafətinə
qarşı döyüşmək və onu sözün həqiqi mənasında lərzəyə salmaq hər oğulun
işi deyildi, əsl qəhrəmanlıq idi. Yeri gəlmişkən qeyd edim ki, Ərəb mənbələri
kifayət qədər etibarlı mənbələrdir. Tarixçilər hər hansı bir hadisəni bilavasitə
görüb qələmə alırdılar. Onlarda çox böyük ravilik institutu da
yaranmışdı. Yəni, tarixi faktı biri o birisinə ta qələmə alınanadək danışar və
bu, bir nəsildən digərinə qoruna-qoruna ötürülərdi. Yəni ərəb mənbələrinin
obyektivliyinə həmişə etibar etmək olar. Əbu Əli Mühassin Əttanuki adında ərəb
müəllifi öz əsərində yazır ki, xəlifə Möhtəsim Babəki edama məhkum edir.
Meydanda edam olunanda Babək öz qanını üzünə sürtür. Xəlifə bunun səbəbini
soruşanda isə cavab verir ki, insan qan itirəndə rəngi saralır. Mən ehtiyat
edirəm ki, insanlar mənim ölüm qorxusundan saraldığımı zənn etsinlər. Bu, Babəkin
edam səhnəsindən real, dəqiq bir tarixi epizoddur.
- Biz sonrakı tarixi mərhələlərdə
də azərbaycanlıların əsl qəhrəmanlıqlarının şahidi olmuşuq.
- Bu
qəhrəmanlıq ənənəsi bizim xalqımızın gen yaddaşında yaşayır. Birinci dünya
müharibəsi dövründə azərbaycanlı generallar böyük şücaət göstəriblər. Belələrinə
misal olaraq, məsələn, Hüseyn xan Naxçıvanskinin adını çəkmək istərdim. O
sonacan Nikolaya verdiyi andı pozmayıb. Hansı ki, Nikolayın ən yaxın ətrafı,
ondan üz döndərmişdi. Əlağa Şıxlinski, Səməd bəy Mehmandarov da o dövrün qəhrəmanlarındandır.
Yaxud götürək İkinci dünya müharibəsi dövrünü. Bu dövrdə də Azərbaycan xalqının
kifayət qədər nüfuzlu Sovet İttifaqı Qəhrəmanları olub. Onlardan Həzi Aslanov hətta
iki dəfə bu ada layiq görülüb. Bizim institutun adını daşıdığı akademik Ziya
Bünyadovun özü də döyüşlərdə əsl əsgəri rəşadət göstərib. O cərimə taborunda
Sovet İttifaqı Qəhrəmanı kimi yüksək ada layiq görülən az-az döyüşçülərdəndir.
- Gövhər xanım, Qarabağ döyüşlərində
də əsl igidlik nümunələrinə imza atan, öz canını Vətən yolunda qurban verən
oğullarımız az olmayıb.
-
Tamamilə doğrudur. Belələrinə misal olaraq Şirin Mirzəyevin, Əlif Hacıyevin,
Şikar Şikarovun, Mübariz İbrahimovunÂ… adlarını çəkmək olar. Onların şərəfli
döyüş yolu bugünkü gənclərə əsl örnək, əsl nümunədir.
- Siz tez-tez cəbhə bölgəsində olur,
cəbhə xəttində əsgər və zabitlərimizə baş çəkirsiniz. Bir qədər də bu səfərlər
haqda danışmağınızı xahiş edirəm.
-
Əvvəla, ilk növbədə xüsusi vurğulamaq istərdim ki, müasir dövrdə ölkəmizdə çox
geniş ordu quruculuğu işləri aparılır. Silahlı Qüvvələrimizin həm ruh
yüksəkliyi, həm də maddi-texniki bazası günbəgün gücləndirilir. Azərbaycanın
dövlət büdcəsindən ordu quruculuğu məsələlərinə davamlı şəkildə böyük maliyyə vəsaiti
ayrılır. Bu vəsait hətta Ermənistanın dövlət büdcəsindən çoxdur. Nəticə isə göz
qabağındadır. Azərbaycanlı əsgərlər dünyanın bir sıra qaynar nöqtələrində
terrora qarşı mübarizə aparırlar. Biz terrorun nə demək olduğunu çox yaxşı
bilirik. Beynəlxalq hərbi əlaqələrimiz gündən-günə genişlənir. Bütün bunları nəzərə
alaraq inamla deyə bilərəm ki, ordumuz qısa zaman kəsiyində nəinki regionda, hətta
beynəlxalq aləmdə sayılıb-seçilən ən güclü və nümunəvi silahlı bir quruma
çevrilib.
Mən
tez-tez cəbhə bölgələrinə gedirəm. Yerlərdə mövcud vəziyyətlə şəxsən tanış
oluram. Elə bu yaxınlarda bir qrup deputatla Füzuli bölgəsinə səfər etdik. Səfərin
təşkilatçısı Müdafiə Nazirliyi idi və mən buna görə Müdafiə Nazirliyinin rəhbərliyinə
öz dərin minnətdarlığımı bildirirəm.
Səngərlərə
baş çəkdik, əsgərlərlə görüşdük, hərbi texnika, silah-sursatla tanış olduq. Hərbçilərimizlə
ünsiyyətimiz məndə çox dolğun təəssüratlar oyatdı. Bir günümüzü şəxsi heyətlə
keçirməyimizdən xüsusi zövq aldıq. Və bir daha əmin olduq ki, Azərbaycanda ordu
quruculuğu çox yüksək templə, davamlı şəkildə həyata keçirilir.
Ən əsası
isə, ordumuzun döyüş ruhu məni valeh etdi. Bir daha əmin oldum ki, bizim
ordumuz hər dəqiqə, hər saat cənab Ali Baş Komandanın əmrini yerinə yetirməyə
hazırdır. Döyüş əmri verilən kimi Azərbaycan ordusunun ən qısa müddətdə
Xankəndində olacağına heç kim şübhə ilə yanaşmasın. Mən buna tam əminəm. Azərbaycanın
çox yüksək səviyyədə təlim görən qəhrəman oğulları var. Hamısı əsl vətənpərvərdir.
- Gövhər xanım, təəssüf ki, bəzi üzdəniraq
adamlar hər hansı bir faktı qəsdən şişirdərək ordumuza qara yaxır, görülən möhtəşəm
işləri şübhə altına almağa çalışırlar.
-
Bu, kütlə psixologiyasından irəli gəlir. Bəzən kütlə görülən işi adekvat qiymətləndirə
bilmir. Açığı, bizdə həm də bəzən ağa qara yaxmaq meylləri də olur. O ki
qaldı neqativ hallara, dünyanın bütün ordularında xoşagəlməz hadisələr baş
verir. Bunu da faiz baxımından götürəndə bizim ordumuzda o hadisələr heç də digərlərindən
çox deyil. Ümumiyyətlə, belə hallar zamanı subyektiv faktor ehtimalı az qeydə
alınır. Hadisələr əsasən obyektiv amillərdən baş verir. Ayrı-ayrı ailələrdən
yüzlərlə gənc bir yerə cəmlənir və onların böyük bir qismi ekstremal şəraitə
düşür. Orduda vəziyyət tamamilə başqa cürdür. Ata-ana nəvazişindən,
hər cür diqqət və qayğıdan sonra hərbi xidmətə gələn gənc nizamnamədə və bir
sıra direktiv sənədlərdə nəzərdə tutulan məhdudiyyətlərlə üzləşir. Burada daha
ata-ana yoxdur. Hər bir kəsin özü gərək dözüm göstərsin, ağıllı hərəkət etsin,
sınaqlardan üzüağ çıxsın. Demək istədiyim odur ki, ordu istirahət mərkəzi
deyil. Hər gənc orduda qarşılaşacağı sınaqlara hazır olmalıdır. Təəssüf ki, həmişə
belə olmur. Bəzən saatlarla davam edən gündəlik təlimlərdə elələri olur ki, dözə
bilmir. Bəzən qarşılıqlı münasibətlərdə də problemlər yaranır. Birinin
xarakteri güclü, digərininki isə zəif olur. Bütün bunlar hardasa təbiidir.
Çoxsaylı insanların bir yerə yığılması nəticəsində istər-istəməz onların
arasında müəyyən problemlər yaranır. Bu sırf xarakterlə bağlı olan məsələdir.
Belə hallara hətta elmi kollektivlərdə də rast gəlmək olur. On adam bir yerdə
işləyir. Aralarından daha güclüsü çıxır. Görürsən ki, o birilərini təzyiq
altında saxlayır. Belə psixoloji təzyiqlər bütün kollektivlərdə özünü göstərir.
Hətta qadınların arasında da eyni xarakterli hallara rast gəlmək mümkündür. Məsələn,
elə olub ki, biri işə gəlməyib, o biriləri deyiblər ki, biz dincəlirik, onsuz nə
yaxşıdı, bizi daim mənəvi terrora məruz qoyur. Əsgərlikdə də belə halların baş
verməsi, mənim fikrimcə, müəyyən mənada təbiidir. Hərəsi bir evdən çıxıb, hərəsi
bir cür tərbiyə görüb. Biri güclüdür, digəri isə zəifdir, nəinki psixoloji, hətta
deyərdim ki, fiziki cəhətdən özünü müdafiə edə bilmir. Bu mənada komandirlərin
üzərinə çox ciddi məsuliyyət düşür. Bununla belə hər şeyi yalnız hərbçilərin üzərinə
atmaq da olmaz. Burada cəmiyyətin də öz məsuliyyəti var.
İstənilən
evdə valideynlər bilməlidirlər ki, ailədə oğlan uşağı doğulubsa,
onu hərbi xidmətə hazırlamaq lazımdır. Elələri var ki, uşağın oğlan, yaxud qız
olmasına fərq qoymur. Hər ikisini eyni nəvazişlə, eyni qayğıyla böyüdürlər.
Amma bu, düzgün yanaşma deyil. Oğlan uşağı gərək bütün sınaqlara hazır olsun. Qədim
türklərdə yeni doğulan oğlan uşağını öz anasından alıb başqa bir qadına
verirdilər ki, böyütsün. Hesab edirdilər ki, öz doğma anası uşağı əsl əsgər
kimi böyüdə bilməz. Yəni bu, hərtərəfli problemdir. Lakin ordumuz üçün
xarakterik deyil. Hər halda, bütün məsuliyyəti yalnız ordu rəhbərliyinin
üstünə atmaq olmaz.
Bundan
əlavə, bəzi adamlar, hətta mən təəssüflə deyərdim ki, onların arasında
deputatlar, məmurlar da var, hər şeyi şəxsi plana çevirirlər. Bəzən istədiklərinə
nail ola bilməyəndə fürsət düşən kimi Müdafiə Nazirliyinə qarşı qara piar
kampaniyası aparırlar. Mən belələrinin bu addımını xəyanət adlandırıram. Çünki
biz hər sahədə düşmənlə həm də informasiya mübarizəsi aparırıq. Bu sahədə
şəxsən Prezidentimiz tərəfindən çox böyük işlər görülür. Milli Məclis üzvləri də
müvafiq sahəyə strateji əhəmiyyət verir. Məclisin beynəlxalq təşkilatlarda
nümayəndə heyətləri var. Mən özüm İslam Əməkdaşlıq Təşkilatında Milli Məclisdən
olan nümayəndə heyətinin rəhbəriyəm. Daim biz o təşkilatlara gedir və bizim bir
nömrəli vəzifəmiz erməni işğalını ifşa etmək, dünya ictimaiyyətinə Qarabağ həqiqətlərini
çatdırmaq, bu barədə qətnamələr qəbul etdirməkdir. Yəni biz həmişə mübarizə
aparırıq. Bütün təşkilatlarda, müxtəlif beynəlxalq kürsülərdə şəxsən mən
öz çıxışlarıma bu məsələdən başlayıram. Lakin bu gün məni bir şey də məyus edir
ki, müəyyən təbəqə tərəfindən erməniyə dost kimi yanaşma cəhdləri hiss
olunur. Onlarla əlaqəyə girirlər. Xüsusilə Azərbaycandan kənarda bir yerdə
otururlar, yeyib içirlər, hətta öpüşürlər. Mən öz gənclərimizdə ermənilərə
qarşı zooloji nifrət aşılamağın qəti əleyhinəyəm. Bu düzgün deyil. Nə vaxtsa
biz onlarla dinc şəraitdə yanaşı yaşamalıyıq. Bununla belə, bizim ölkədə istənilən
bir azərbaycanlı unutmamalıdır ki, torpaqlarımızın 20 faizi ermənilər tərəfindən
işğal edilib. Onlar minlərlə dinc əhalini işgəncələrlə öldürüblər. Bu millətlə əlaqələrimiz
yalnız torpaqlarımız geri qaytarılandan sonra başlaya bilər.
- Bu missiyanı ordumuz yerinə yetirəcək.
-
Buna heç kimin şübhəsi olmasın. Tam səmimi sözümdür. Hərbi hissələrimizdə
gördüklərim məni həmişə valeh edib. Cəbhə bölgəsindən hər dəfə çox böyük
ruh yüksəkliyilə Bakıya qayıdıram. Əmin oluram ki, biz öz doğma torpaqlarımızı
mütləq geri qaytaracağıq. Çünki ordumuz buna qadirdir.
- Şübhə yoxdur ki, hərbi
qulluqçularımız xalqımızın etimadını doğruldacaqlar. Ordumuz haqqında söylədiyiniz
xoş sözlərə görə çox sağ olun.
Polkovnik-leytenant İbrahim
RÜSTƏMOV,