Azərbaycan prezidenti İlham Əliyevin Novruz bayramı münasibətilə xalqa təbrikində iki fikir diqqətimi çəkdi. Birincisi, dövlət başçısı 4-cü sənaye inqilabı haqqında danışdı, ikincisi isə dedi ki, 4-cü sənaye inqilabının regional mərkəzi Bakıda yaradılacaq. Bu mərkəz həm Cənubi Qafqazı, həm də Mərkəzi Asiyanı əhatı edəcək. 4-cü sənaye inqilabı nədir və regional mərkəz Azərbaycan üçün niyə bu qədər vacibdir?
İlk sənaye inqilabı 1760-1840-ci illərdə Birləşmiş Krallıqda baş verib. Bəşəriyyət tarixində bu hadisə iqtisadi inkişafın ən önəmli hadisəsi sayılır. Birinci sənaye inqilabı zamanı sudan və buxardan istifadə etməklə istehsal müəyyən qədər mexanikləşdirildi. Həmçinin bu sənaye inqilabı zamanı dəzgahlardan istifadə geniş vüsət aldı. Zavod sistemi ilə istehsalat da bu inqilabın ən böyük innovasiyalarından biridir. İngiltərədə sənaye inqilabının üstünlüklərini görən digər ölkələr bu yeniliklərdən istifadə etməyə başladılar. Qərb ölkələrinin bugünkü rifahının əsas səbəbi məhz İngiltərədə baş verən sənaye inqilabıdır. Bu inqilabın İngiltərədə baş verməsinin bir neçə səbəbi var idi. Yüksək əməkhaqqı və ucuz enerji ehtiyatları İngiltərədə olan şirkətlərə yeni inqilabı ixtiralara imza atmağa imkan yaradırdı. Bununla yanaşı, İngiltərədə bank və birja sektorları digər ölkələrə nisbətən daha çox inkişaf etmişdi. Bu səbəblər sənaye inqilabının nə üçün ilk dəfə İngiltərədə olmasını açıqlayır.
1850-1914-cü illərdə baş verən ikinci sənaye inqilabı texnologiyanın və cəmiyyətin inkişafı üçün əhəmiyyətli rol oynadı. Polad istehsalında, neft və elektrik enerjisindəki yeni yeniliklər ictimai avtomobillərin və təyyarələrin istifadəsinə səbəb oldu. İkinci sənaye inqilabı dövründə mövcud istehsal və istehsal üsulları təkmilləşdirildi. Məsələn, tikinti prosesində polad dəmiri əvəz etdi. Beləliklə, rəqabət dəyəri ilə dəmir yolu xətlərinin çəkilməsi və nəqliyyatın yayılması mümkün oldu. Polad gəmilərin, göydələnlərin və daha böyük körpülərin inşası da asanlaşdı.
1950-ci illərdən başlayaraq üçüncü sənaye inqilabı nəticəsində yarımkeçiricilər, fərdi kompüterlər və İnternet-rəqəmsal düzənə keçdi. Analoq kimi istifadə olunan texnologiya rəqəmsal texnologiyalara köçürüldü. Analoq, elektron və mexaniki cihazlardan yayılan rəqəmsal texnologiyaya keçid, xüsusilə də qlobal rabitə və enerji sahələrini kəskin şəkildə dəyişdi. Elektronika və informasiya texnologiyaları istehsalı avtomatlaşdırmağa başladı.
Dördüncü Sənaye İnqilabı üzrə regional mərkəzin Azərbaycanda yaradılmasının bölgə üçün hansı faydaları ola bilər?
4-cü sənaye inqilabı digər sənaye inqilablarından fərqli olacaq. İlk sənaye inqilabı zamanı baş vermiş ixtira buxarla çalışan dəzgahlar idisə, 4-cü sənaye inqilabı zamanı baş verə biləcək ixtira süni intellektlə fiziki insan həyatının birləşməsidir. Buna misal olaraq səslə işləyən köməkçiləri, üz şəxsiyyətini tanıma və ya rəqəmsal sağlamlığa qulluq sensorlarını misal göstərmək olar.
“Davos Ümumdünya İqtisadi Forumunun Dördüncü Sənaye İnqilabı üzrə regional mərkəzi məhz Azərbaycanda yaradılacaq. Bu mərkəz Qafqaz-Orta Asiya məkanını əhatə edəcək və müvafiq sənəd də imzalanıb. Bu, bir daha bizim güclü mövqelərimizi ifadə edir”. Bu sözləri Prezident İlham Əliyev Novruz bayramı münasibətilə Azərbaycan xalqına təbriki zamanı vurğulayıb. Dünya İqtisadi Forumunun regional mərkəzləri sadəcə 5 ölkədə yaradılıb. Azərbaycan Dünya İqtisadi Forumunun Dördüncü Sənaye İnqilabı Regional Mərkəzinin yaradıldığı altıncı ölkə olacaq.
Fərqli ölkələrdə yaradılan bu mərkəzlər regionda və dünyada baş verən müxtəlif problemlərin yeni texnoloji ixtiralar vasitəsilə həll yollarını araşdırır. Azərbaycanda yaradılması nəzərdə tutulan bu mərkəzdə inkişaf etməkdə olan yeni texnologiyalarla bağlı olan problemlərin həll yolları, həmçinin sektorlararası əməkdaşlığın sürətləndirməsi üçün əlverişli olacaq. Bu mərkəzin yaradılması ilə bağlı Azərbaycanın İT xidmətləri və proqram sektorlarında artım müşahidə olunacaq. Mərkəz həm tərəfdaş dövlətlərə, həm də özəl sektor nümayəndələrinə informasiya texnologiyaları sahəsində həll yolları təklif edəcək və həll yollarının regionda tətbiqinə dəstək verəcək. Dördüncü sənaye inqilabında ölkələr və müəssisələr sürətlə inkişaf etməlidir. Əks halqa inkişaf etmiş və etməkdə olan ölkələrdən geri qalmaq ehtimalı böyükdür. Dördüncü sənaye inqilabı zamanı rəqabətə tab gətirmək üçün yeni texnologiyaları tətbiq etmək lazımdır. Texnologiyalar fayda gətirmək gücünə malikdir, lakin faydanı artırmaq və riskləri azaltmaq üçün düzgün şəkildə strateji plan formalaşdırılmalıdır. Davos Ümumdünya İqtisadi Forumunun Bakıda regional mərkəzinin yaradılması texnoloji yeniliklərlə və innovativ həllərlə regionun rəqəmsal mərkəzinə çevrilməsinə şərait yaradacaq.
Şahin Quliyev, iqtisadi təhlilçi