Moderator.az saytının bu dəfəki qonağı “Ulduz” jurnalının baş redaktoru, şair Qulu Ağsəsdir. 

– Şair təkcə “kim?” sualına cavab verməyən adamdır. O, “kim?”, “hara?” və “nə?” suallarına cavab verir. Deyə bilərəm ki, daha çox “hara?” sualına cavab verən adam şairdi. Şeir mənimçün köks ötürmək kimidir.

– İlk şeirimi 8-9 yaşlarında yazmışam. Qəribə tarixçəsi var o şeirin də, o günün də… Domino oynayırdıq, şərt o idi ki, uduzsam, şeir yazmalıydım. Uduzdum, Moskva şəhərinə həsr etdiyim şeir “doğuldu”. Düzdü, sonralar o şeir çap da olundu, amma mən, həmişə düşünürəm ki, həmin gün şeir yazmağım  təsadüf idi… Bətnində “zərurət” adlı sirr gəzdirən təsadüf…  

– İnsan müəyyən yaşa çatandan sonra keçmiş, uşaqlıq onu hər yerdə izləyir, təqib edir. Arxasınca düşür, bəzən, hətta, ona badalaq da vurur. Sanki, demək istəyir ki, “yanımdan elə-belə, səssizcə ötüb keçə bilməzsən”… O badalaqdan sən yıxıla da bilərsən, əzilə də bilərsən. Mənim uşaqlığım Ağdamda keçib, ona görə də vaxtaşırı keçmişi və uşaqlığımı xatırlayıram. Bu yaxınlarda mənə bir qohumum ailəmin olduğu şəkil göndərmişdi. Həmin şəklə baxdım, baxdıqca bütün uşaqlığımı xatırladım… Ən kiçik, o vaxt mənasız saydığım hadisələrə qədər xatırlamaq o demək idi ki, əslində, uşaqlığımı heç unutmamışdım. Rayon mərkəzindən motosikl ilə kəndə gəlib şəkil çəkən kişinin sifətini, bağımızdakı zoğal ağacını, qonşumuzu da yadıma salan o şəkil, əslində, mənə anladırdı ki, zehnimdə həmişə ordayam-düz o hündürlüyünə heyran olduğum çəpərin dibindəyəm… Şəkildəki paltardaymışam kimi əlimi yaxamda gəzdirdim, ordakı kimi üz-gözümü turşutdum, qaş-qabağımı tökdüm… Xatırladım ki, şəkil çəkən kişi yol üstəydi, gethagetdəydi, imkan vermədilər əynimi dəyişəm, təzə paltar geyinəm. Elə harayladılar ki, gəl, şəkil çəkdiririk. …Keçmiş dediklərimizin keçib getdiyini düşünürük, əslində isə, biz olanları arxada qoyub irəliyə qaçırıq, yüyürürük… Birdən dayanırsan, anlayırsan ki, artıq arxada qoyduqlarını xatırlamaqdan savayı əlindən heç nə gəlmir. Bax, onda həmin xatirələr daha da əziz olur, ətəyindən bərk-bərk yapışmaqçün əlləşirsən-vuruşursan ki, amandı, ilim-ilim itər ömür dolaylarında, sonra əlim də çatmaz… Uşaqlığının keçdiyi yerləri gedib ziyarət etdikdə böyük anlayışıyla öz-özünə artıq böyüdüyünü,  yetkinləşdiyini, həmin yerlərin də sənin püxtələşməyində az-çox yeri olduğunu dərk edirsən… Dərd ondadır ki, gedib o yerləri görə bilməyəsən, bir qarış boyunla yıxıldığın qayaya söykənib ondan uca olduğuna gülümsəməyi bacarmayasan… Onda o qaya da, elə o bir qarış boyuyla qayalara hünərini göstərmək istəyən uşaq da həmişə olduğu kimi qalır yaddaşında. “Böyüyəndə düzəldərəm” deyə-deyə əyriliyinə baxıb darıxdığın çəpəri düzəldə bilməmək səni daxilən böyüməyə qoymur… Böyüdüyün evin üstündəki yazını hərf-hərf unudursan, qəbir daşlarının yerini xatırlamaq üçün zehnini qılınc edib bütün xatirələrin üstünə hücum çəkirsən…Bir də görürsən saç ağarıb, “ağ bayraq” kimi heç vaxt qalib gələ bilmədiyin xatirələr döyüşündə çarəsizcəsinə yellənir… Həmin andakı təəssüf ölçüyə gəlmir…

– Heç nəyi. Ümumiyyətlə, elə adamam ki, o məsələdə mənim mövqeyim birmənalıdı. Keçmişdə nə olubsa-istər səhv, istər düz – onu mən etmişəm. Yaxşı ki də etmişəm! Nəyisə etməmişəmsə, elə onu da yaxşı etmişəm. Deməli, etməməyim lazım imiş. Düzdü, keçmiş üçün göz yaşı axıdan deyiləm, səhvlərimi, günahlarımı da dərk etməyi bacarıram, “filan günün filan saatında nəyi etməliydim, amma etmədim” kimi özümü qınamaqlarım da olur, amma yenə də həyatımın sabahını dünənimə qurban verməyi lazım bilmirəm.  Bəzən də dərk etmişəm ki, bax, burda bunu eləmək lazımdı, sadəcə, xarakterim onu etməyə imkan verməyib. İndi xatırladıqca hərdən “kaş” deyə bilirəm, yenə də heç bir “kaş” sabaha olan inamıma kölgə salacaq qədər böyümür gözümdə...

– Ədəbiyyat iqtisadiyyat deyil, siyasət deyil... Ədəbiyyatda vəziyyət təkcə üst qatda getmir, bizim hələ oxuya bilmədiyimiz əlyazmalar var. Hansı yazıçının beynindən və hansı şairin ürəyindən nə keçir, onu biz bilmirik. Bəlkə də biz sizinlə danışdığımız ərəfədə ən gözəl əsərlərin eskizləri yazılır, ən gözəl şeirlərin bünövrəsi qoyulur, ilk misrası hazırlanır. Ona görə ədəbiyyatın vəziyyəti haqqında birmənalı heç nə deyə bilmərəm. Ədəbiyyatın vəziyyəti hava haqqında məlumat deyil ki, sinoptiklər iki gün öncədən onu proqnozlaşdırsınlar. Ədəbiyyatın vəziyyəti yazılan əsərlərin keyfiyyətindən asılıdır. Yaxşı əsər oxuyanda mənə elə gəlir ki, ədəbiyyatın vəziyyəti düzəlir. Zəif əsərlə rastlaşanda isə fikirləşirəm ki, yox, ədəbiyyatın vəziyyəti, deyəsən, yaxşı deyil. Belə anlarda adam ruhdan düşür. Bəzən rastlaşdığın əsərlər səni nikbinliyə çağırır, yaxud da pessimizmə doğru itələyir. Ədəbiyyat ruha birbaşa təsir edir, ona görə də demək olmaz ki, ədəbiyyatda orta statistik vəziyyət ya yaxşıdı, ya pisdi.

– Təbii ki, var. Onlar yazılan qanunlardan daha çox yazılmayan qanunlardı. Ləyaqətlə yazmaq, yazdığının çapına tələsməmək, təkrar-təkrar baxmaq, öz redaktəndən keçirmək, istedadına və ləyaqətinə inandığın insanlarla birgə ona nəzər salmaq; bütün bunlar ədəbiyyatın yazılmayan qanunlarıdır mənimçün. Bəlkə də başqa bir qələm adamı  başqa qanunlarla yazıb-yaradır, kim bilir?! Yenə deyirəm, ədəbiyyatın qanunu ləyaqətli, istedadlı yazıdır. Və bəzən qanunlarla deyil, əksinə, çox vaxt qanunların əleyhinə olaraq yaranması ədəbiyyatın alın yazısıdır. Bəzən də “bunu etmək olmaz” teoreminin isbat prosesi kimi ədəbiyyat meydana çıxır. Bir sözlə, ədəbiyyat “olar”ların “olmaz”ı, “olmaz”ların “olar”ıdı...

– “Ulduz” jurnalı artıq 50 ildən çoxdur ki, çap olunur. Orda çap olunan bəzi imzalar indi Azərbaycan ədəbiyyatında möhür qoyub. Yəni onların üstündən heç cür xətt çəkə bilmərik. Amma elə köhnə dövrdə də burda çap olunan bir çox imzalar sonra ədəbiyyatda iz buraxa bilmədilər. Son illər biz gənclərin çapı ilə daha çox məşğuluq. Əlbəttə, gənclərin arasında çox istedadlı, bir az daha az istedadlı və ondan da bir az aşağı istedadlı adamlar var. İstedadı olmayanı, çalışıriq, çap etməyək. Bu gənclərdən hansıları ədəbiyyatda iz qoya biləcək, bax, bunu demək çətindir. Çünki, bəzən elə olur ki, ədəbiyyata hay-küylə, böyük dalğayla, tərpənişlə gələn adam, sonrakı dövr yaradıcılığında yalnız özünün təkrarı ilə məşğul olur. Və bəzən də əksinə, ədəbiyyata çox sakit gələn, başqalarından heç nə ilə seçilməyən adam sonralar özündə keyfiyyət dəyişikliyi edir və ədəbiyyatın danılmaz imzasına çevrilir.

– Mənim xoşuma gələn bir prinsip var, bu, şahmatçılara şamil olunur. Bəzi şahmatçılar var ki, yaxşı oynamır və bunu özləri bilmir. Bu adamlara baş qoşmamaq lazımdır. Bəziləri var ki, yaxşı oynamırlar, amma bunu özləri bilir. Onlara hörmətlə yanaşmaq lazımdır. Bəziləri də yaxşı oynayır, bunu bilmir. Onları başa salmaq lazımdır ki, sən yaxşı oynayırsan. Bir qisim də var ki, əla oynayırlar, özləri də bunu bilirlər. Yazmaq da belədir; biri pis yazır, xəbəri yoxdur, biri yaxşı yazır, xəbəri yoxdur. Bizim borcumuzdur ki, ona yaxşı yazdığını başa salaq. Bəziləri sadəcə, yaxşı yazır və bunu dərk edir...

– Mən Allaha həsr olunmuş ilk şeirimi 1990-cı ildə yazmışam. Həmin vaxt insanlardan əlimi üzmüşdüm. Nə olacağını bilmirdim: insanların bu gənc yaşında niyə öldüyünü, cavanların nədən şəhid olduğunu, torpaqların niyə işğal olunduğunu, ölkədə hökm sürən xaosun bizi hara sürüklədiyini anlaya bilmirdim. Çörək növbələrində ayaq altında qalıb öləcəyəmmi, yoxsa evimə sağ-salamat dönəcəyəmmi, bilmirdim... Həmin vaxt bu daxili təbəddülatların içində üz tutduğum ünvan Tanrı idi. Və ona ərklə, qorxmadan müraciətlər edirdim, şeir yazırdım; bütün bölüşə biləcəyim nə varsa, Onunla bölüşürdüm. Bunun içində hirs də vardı, hikkə də...  Sadəcə, bilmək istəyirdim: “Axı niyə?” Hərdən düşünürəm ki, həmin o şeirləri toplasaydım, silsilə yaradardım və o silsiləyə “Axı niyə?” adını qoyardım.

– Azərbaycanda çox az sayda nəşriyyat var. Əksər nəşriyyatlar mətbəə funksiyasını yerinə yetirir. Pulu alırlar, ağına-bozuna baxmadan, dövlət sirri yoxdursa, dərhal çapa verib öz bizneslərini qururlar. Nəşriyyat isə tam başqa sistemdir, orda şöbələr, şöbə redaktorları, məsləhətçilər olur. Hər bir tarixi romanın yazılışında, ən azı, bir tarixçi-alim məsləhətçi kimi çıxış etməlidir. Tarixi romanın əhatə etdiyi dövrdə insanlar nə geyinirdi, nə yeyib-içirdi, ailə-məişət qayda-qanunları necə idi? Bu nüansları daha dəqiq təsvir etməkçün mütləq tarixçi-alimə üz tutmaq, ondan məsləhətlər almaq lazımdı... Bugünkü tarixi romanlarda bu məsləhətlər yoxdur, amma nəşriyyat gözünü yumub çap edir. Problemin özəyi nəşriyyat sisteminin düzgün qurulmamasındadır. Adamlar iş qurur, mətbəə açırlar, elan verilir, kitablar gəlir. Ard-arda, tezbazar hamısı çapa gedir ki, pul qazanılsın. Amma, bu, nəşriyyat işi deyil. Avropada bu sistem artıq çoxdan formalaşıb. Nəşriyyata təqdim olunan əsər bəyənilməyəndə geri qaytarılır. Bizdə isə əksinə, hər girənin kitabı çap olunur. Ona görə deyirəm ki, inşa, imla yaza bilməyənlər, bəzən sosial şəbəkədə bir statusu belə düzgün yaza bilməyənlər kitab müəllifi kimi qarşımıza çıxanda anlayırıq ki, nəsə düzgün deyil. Bəzi məmurlar da populyarlıq və tarixdə qalmaq eşqilə yazıçılığa qurşanır. Ədəbiyyat isə elə bir məfhumdur ki, onu sonradan vərdişə çevirməklə əsl yazıçı olmaq mümkünsüzdür...

– Oxucularla görüşlərimiz müxtəlif formatlarda olur. Küçədə, işdə… “Ulduz”un sosial şəbəkələrdə səhifələri var. Həmin səhifələrdən müraciət edirlər. Bir ay öncə Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin müəllim-professor heyəti və tələbələr ilə görüş keçirdik. Tələbələr olduqca maraqlı suallar verirdilər. Biz də çalışdıq ki, onları maraqlandıran suallara cavab verək və onlara dəstək olaq. Həmin görüşdə 5 yaxşı tələbəni də mükafatlandırdıq.  Onları jurnalın aylıq abunəçisi etdik… Oxucular redaksiyamıza da gəlirlər, rəylərini “Ulduz”un elektron poçtuna da göndərirlər…

– Razı deyiləm. Bunu kim deyirsə, o, ədəbiyyata ciddi yanaşmır. Ciddi şairlər də var, ciddi mətnlər də var. Həvəskarların çoxluğu heç vaxt ciddi mətnə, ciddi imzaya xələl gətirə bilməz. Məsələn, Nizaminin, Füzulinin dövründəki kimi həvəslənib bir-iki misra qaralayıb, bilirikmi?! Təbii ki, yox... İndi də onun kimi; yazanların sayı artsa da, bu, o demək deyil ki, gözəl şeirlər, ciddi nəsr nümunələri yoxdur. Oxucu əlinə düşən ilk mətni oxuyur, bir o mətnin xatirinə də “ciddi ədəbiyyat yoxdur” deyirsə, bu, ədəbiyyatın, yaxud ciddi imzaların günahı deyil. Ciddi ədəbi nümunələr yaranır, sadəcə, hər şeyə daha dəqiq, daha məsuliyyətli yanaşmaq lazımdır... Əsl oxucu seçimini də incəliklə edir.

– Yoxdur. Şeir özü naz da edir, ərk də edir, bəs deyilmi?

– Əlbəttə, mənəvi ehtiyac. Azərbaycanda şeir heç vaxt müəllifinə pul gətirmir. Pul qazanması üçün şairin kitabı yüz min tirajla çıxmalıdı və satılmalıdı. Bu, bu gün ölkəmizdə mümkün deyil. Yenə bayaqkı söhbətə qayıdacağam; söhbət nəşriyyat sisteminin yoxluğundan gedir. Bu gün Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin mətbu orqanlarından başqa heç bir sayt, yaxud müstəqil qəzet, jurnal müəllifə qonorar yazmır.

– Sərbəst şeir qədim ən gözəl şeir formalardan biridir. Onunla bağlı mübahisələr ötən əsrdə bitib. Həm Sovet məkanında, həm Azərbaycanda sərbəst şeir yerini möhkəmləndirib. İndi əsas mübahisə mövzusuna çevrilən mətnlər çox vaxt şeir yox, esselərdir. Sadəcə, elə bil, cümlələri yarıda kəsib alt-alta yazırlar. Həmin mətnin şeir kimi nəbzi vurmur,  oxucuyla şeir kimi dialoqa girmir. Problem bundadır ki, bu cür esseləri, kiçik fəlsəfi mətnləri şeir adına sırımağa çalışanlar var. Sərbəst şeir şeirin ən gözəl hallarından biridir, əsl şeirə kimsə irad tuta bilməz.

– Şeir yazmaq bir ömür boyu davam edir… Düşünürəm ki, bəlkə elə yazılan bütün şeirlər bizim “ömür” adlı bütöv şeirimizin  hərdən qırıq-qırıq eşidilən əks-sədasıdır?  

– İTV, AzTV, Mədəniyyət TV və Xəzər TV-nin efirlərində çıxış edərkən dəfələrlə gənc yazarların adını çəkmişəm.  Hər dəfə də kimsə məndən inciyib ki, mənim adımı niyə çəkməmisən. Bəzən adı çəkilməyə layiq olanların da adları yaddan çıxır, sonradan xatırlayırsan, amma, artıq fürsət əldən gedib. Ona görə də indi heç kimin adını çəkməyəcəyəm…(gülür) Sadəcə, demək istəyirəm ki, mən müəllifindən çox mətnə fikir verirəm. Çox vaxt şeir yadımda qalır, müəllifini unuduram. Əslində, bu, həmin müəllifin də,  şeirin də uğurudur.  Elə bilirsiniz, hər şeir yadda qalır? Hərdən elə olur ki, yadıma bir qəşəng şeir düşür, öz-özümə pıçıldayıram, sonra da yarım gün fikirləşirəm, “görəsən, bunun müəllifi kimdir?”  Bu gün istedadlı gənclər var… Çox deyil, amma, yox da deyil.

– Əlbəttə! Fikrini öyrənmək istədiyim, təəssüratını bölüşmək istədiyim adamlar var. Onlara hörmətlə yanaşıram. Bu, bizim redaksiyanın sirridi, şəxsən mənim öz sirrimdi. Bir redaktor kimi, mən bilirəm kiminlə nəyi məsləhətləşmək olar. Onların arasında qadın yazarlar da var; mən onların fikrinə, obyektivliyinə, jurnala olan sevgisinə, oxucu kimi dəqiqliyinə, məsuliyyətinə inanıram. Sağ olsunlar ki, onlar var. Onların arasında ölkəmizin sərhədlərindən kənarda yaşayanlar da var. İnternetlə fikirlərini yazıb göndərirlər. İnandığım və rəylərini nəzərə aldığım insanların mövcudluğu sevindiricidir.

– Mən tənqidçi deyiləm, amma iradlarımı bildirirəm. Redaktor olduğum üçün bəzən tənqid etməyə də məcburam. Hərdən bir adama deyirəm ki, bu yazı yaxşı deyil. Dirəşir ki, sübut elə. Həmin anlarda məcburam ki, yazısında çatışmayan cəhətləri ona göstərim, mətni analiz edim. İndi çoxları “mənim üslubum belədir” cümləsini “təhlükəsizlik yastığı” kimi istifadə edirlər. Sən mətnin “qəzaya uğradığını”, mətn olmaqdan çıxdığını deyirsən, o isə “üslubumdur” deyir və həmin qəzadan “sağ çıxır”. Maraqlıdır, haçandan yaza bilməməyin adı “üslub” olub?! İstedadlı adam heç vaxt mətbuata basqın etmir. Basqın edənlər, əksərən, özünü hay-küylə sübut etməyə çalışanlardır. Onlar həmişə şikayət edir ki, “mənim istedadımı görmürlər”. Biri Qarabağ haqqında iki-üç söz yazır, başlayır dava salmağa: “Qarabağdan yazmışam, məni çap etmirlər!” İndi sadə, məntiqli dillə necə anladasan ki, mövzu nə olur-olsun, yazdığın yazı deyil axı... Yazı özü taledir, alın yazısıdır, ürək göynərtisidir... Boğazdan yuxarıdakı adi danışıqdır, yazı deyil... İstedadlı adamlar da bəzən zəif mətn yazır, onlara nəyisə izah etmək olur. Çünki, onlar yazır, qışqırmır. Qışqıranlar isə öz səslərindən deyilənləri eşitmir.

– Vallah, yaxşı olar ki, buna müəlliflər cavab versinlər. Mən müəllifə qonaqlıq verirəm desəm, daha düzgün olar. Hardadı məndə o bəxt ki, mənə qonaqlıq versinlər? (gülür). Həm çap edirik, həm də hardasa çay içməyə oturanda əlini cibinə salmağa qıymıram...

– Şeirin özünün havası var. Onun havası gələndə yazıram. Yəni, o, insanın xüsusi bir halıdır. Ovqatsız şeir özünü aldatmaqdan başqa bir şey deyil...

– Bəli, hesab edirəm. Həm insan kimi, həm şair kimi…Əlimdə-ovcumda qalan hər xatirəm, hər şeirim xəzinəmdir. Əlimdə heç nə olmasa, iki əlimə görə şükür edən adamam. Ona görə də özümü xoşbəxt sanıram. Ümumiyyətlə, heç nədə gözü olmayan adamlar dünyanın ən zəngin, ən xoşbəxt adamlarıdır…

– Dəfələrlə peşman olduğum anlar olub. Hamısından da nəticə çıxarmağa çalışmışam.  Peşmanlıq da tale payıdır, dəyərləri anlamaq üçündür.