Dünya Azərbaycanlılarının I Qurultayında (2001-ci il) ən çox müzakirə olunan məsələlərdən biri torpaqlarımıza erməni təcavüzü ilə bağlı idi. Qurultaydan az sonra Kəlbəcərli mərhum şair Məmməd Aslanla bu mövzu ətrafında söhbətləşdik.Üstündən 18 ildən çox keçsə də həmin müsahibənin aktuallığını nəzərə alaraq diqqətinizə çatdıraram.

- Vallah, sənin bu sualına verəcəyim cavaba görə bir çoxları məni qınayacaq. Bu müstəqillik deyirik, azadlıq deyirik, hürriyyət deyirik ğözəl məfhumlardır.Amma dünyanın düz vaxtlarını biz o vaxtlar ki, Vətəən əsarətdə, biz əsarətdə, millət əsarətdə deyirdik- onda gördüm. Təsəvvürünə gətir ki, mən Məmməd öz dərdimin əlacı üçün o vaxtkı idarə rəhbərlərindən 10 nəfərin yanına getsəydim, heç olmazsa, 8 nəfəri mənim işimə rəvac verərdi. Mən buna inanıram. Bu gün üstünə gediləsi adam yoxdur! İnsanın gözü qorxubdur, yəni sənin olanın içindəki sənin olmayanda yaman çətindi.Bu məmurlar ki, var sanki uzaq planetlərdən, haçansa görmədiyimiz yerlərdən tökülüb gəliblər. Və bunlar nə dillərindən səninlə dogma olduqlarını bildirirlər, nə hərəkətlərindən. Bu mənada mən acizəm sənin bu sualının qarşısında.

Neçə illərdi başımızın üstündən qara yellər əsir. Əsir düşmüş torpaqlarımızda necə deyərlər, yel vurub yengələr oynayır. Ancaq nə bu hava bizim sümüyümüzə düşür, nə bu oyun bizim ürəyimizə yatır.Vəziyyət davam etməkdə, biz də dözməyimizdə və bizi çox dözümlü öyrətdilər. Dözümlülük yaxşı çeydir. Amma dözümlülüyün bir zamanı gəlir ki, sırtıq olursan. Mənə bir kəlbəcərli kimi Kəlbəcərin “İstisu”yunu İrandan sürücülər gətirir. Həmin su İranda necə deyərlər, bağlamalarla satılır, Fransada satılır. Ərəb ölkələrində satılır, Moskvada satılır. Amma biz vaxtı ilə qədrini bilmədik. Sənin yadındadı, bir vaxtlar toylarda ayaq altına nə qədər pul tökərdilər? İndi də keyfimizdən qalmırıq. Sanki bu insanlar o düşmən ayağı altında inildəyən torpağın övladları deyil.Mən həm kəlbəcərliləri deyirəm, həm də kəlbəcərli olmayanları. Kəlbəcər təkcə mənim deyil ki? Bir zamasn gəldi ki, Vətəni qorumağı bir özfəaliyyətə çevirdilər. Deyirdilər kəlbəcərli gəlib Kəlbəcəri qorusun, ağdamlı Ağdamı, laçınlı Laçını. Amma Vətənin ayrıca keşikçiləri olur. Biz elə elədik adi vətəndaşla o əsgəri mükəlləfiyyətli adamların vəzifələri qarışdırıldı və bu gün də demək olar ki, bu barədə çox az danışırlar…İnsan Vətən üçün ölər, biz ölmədik. Həmin vaxt stul davaları başımızı elə qatdı ki, Vətən yaddan çıxdı…

- Süleyman şairin əlindən yazmaq gəlir. Yeri gələndə qələmini süngü edib Vətəni müdafiəyə qalxır. Amma bu səfərbərliyi şair başlaya bilmir, axı..Şair bu hərəkatdə bir ilhamverici olur. Şairlər hərəkata qoşulub Vətəni mərdi – mərdanə müdafiə də ediblər. Elə 37- də qırılanların əksəriyyəti şairlər, yazıçılar deyidirmi? Şairlər həmişə xalq hərəkatının ilhamvericisi, tərənnümçüsü olublar. Macar şairi Şandor Petefinin bir şeiri var. Sevgilisinə deyir ki, sənin üçün canımdan keçərəm, ancaq Vətən üçün səndən də keçərəm. Canından keçdiyi adam üçün deyib ki, Vətən üçün səndən də keçərəm.Vətən bu olan nemətdi.

-Bacarmadıq, yox! Ba- car – ma -dıq! Biz onu bacarmadıq! Mən tez- tez deyirəm ki, Kəlbəcərdə alınmış hər zirvənin uğrunda heç olmazsa on nəfər şəhid olsaydı, bizim haqqımız var idi bu gün öyünməyə ki, düşmən qüvvə ilə alıb bu torpaqları.

Qurultayda deyildiyi kimi, üst – üstə azərbaycanlıların sayı 50 milyondur. Heç bu 50 milyonu demirəm, 8 milyon azərbaycanlıya gərək 3 milyon erməni diş qıcamaya idi. Qorxusundan tir- tir əsəydi. Çünki birliyimiz yoxdu. Çünki Vətən uğrunda fəda olunası canımızdan qorxduq. Bir türk şeirində deyilir ki, Vətən üçün ölmək də var, amma borcumuz yaşayıb onu qorumaqdır. Hər kəs bu gün televiziyaya çıxıb deyir ki, lazım gələrsə, Vətən üçün ölərik. Biz nə Vətəni qoruya bildik, nə özümüzü…Bu cür ölümü niyə tez-tez yada salırıq? Sən, mən gedib öləcəyik , bəs Vətəni kim yaşadacaq? Bax, bu dövrün olduqca pis şüarı oldu..Vətən, sənin üçün ölməyə hazıram.Niyə ölümə hazırsan? Düşməni öldürməyə hazır ol, torpaqlarımızı geri qaytarmağa hazr ol!

-İnsan biləndə ki, onun arxası var, bu böyük qüvvədir.İnsan arxası olacaq bir yer bilməyəndə yaman dəhşətli olur. Dünyaya azərbaycanlıları bir daha hiss etdilər ki, onların arxası var və bu təntənəyə yığışdılar. Və bu çox böyük işdir. Çox böyük qeyrətdi onları bir yerə toplamaq. Bilirsən, hər hansı bir işi görmək çətindi, tənqid eləməyə nə var? Burda ilk iş kimi, bir səhv, üç səhv ola bilər. Amma bu bir Həcc idi. Əgər sən xaricdə olan vətəndaşlarını öz kökündə saxlaya bilirsənsə, Vətən istəyini bağlı bir qılınc kimi onun içində yaşatmağa çalışırsansa, bundan da savab iş yoxdur, bundan böyük iş də yoxdur. Bu mənada mən qurultayı çox yüksək qiymətləndirirəm., həddindən artıq. O gələn qonaqların hər birisi bir ömrün təntənəsini gördü, xalq ruhunun, bir yerdə olmağın təntənəsini gördü. Bu, unudulmaz bir işdir.Mən inanıram ki, bundan da böyük qurultaylar, daha böyük hadisələr olacaq.

-Vallah, bir sözüm var, qaba olsa da, dilimə gəldi, deyəcəyəm..Biz qürbətə ən çox yaxşı dolanmaq üçün gedirik.Gedib yaxşı – pis yaşamasısından asılı olmayaraq insan vətəni anmırsa, bu çox pis şeydi. Bir türk şairinin Azərbaycanda məşhur şeiri var:

Bayraqları bayraq yapan üstündəki qandı

Torpaq, uğrunda ölən varsa, Vətəndi…

Süleyman, sən mənə yaxın adamsan.Yazılarımda diasporla bağlı nəsə bir şey olanda, səni haraylayacağam.Mən bir daha soydaşlarımızı yatanda, üzü Azərbaycana doğru yatmaqlarını, qibləsi bura olduğunu daima yadlarında saxlamaqlarını arzu edirəm.