Məhəmməd Peyğəmbər əleyhissəlam dövründə olduğu kimi, İmam Əli(ə), oğulları İmam Həsən(ə) və İmam Hüseynin(ə) hakimiyyətləri zamanında da hakimiyyətdə olan məmurların xalqla rəftarına nəzarət, onları harınlıqdan, qudurğanlıqdan və s. çəkindirmək baslıca prinsiplərdən olub.

Həzrət Əli (ə) vəzifəyə təyin edərkən insanların bütün cəhətlərdən kifayət qədər layiqli olanını seçməsinə baxmayaraq onları vəzifəyə təyin etdikdən sonra özbaşına buraxmazdı və müxtəlif vasitələrlə onları azğınlıqdan, hiylələrə aldanmaqdan qorumağa çalışardı. Hakimiyyətlər maddi və dünyamehvər metodlar əsasında xalqın diqqətini əldə etmək üçün bütün vasitələrə əl atırlar. Lakin əslində xalqı mühüm hesab etmirlər. Amma İmam Əlinin(ə) hökumətində prinsiplərdən biri xalqa qayğı, xalqa sevgi, xalqın ehtiyaclarına diqqət yetirmək və xalqa xidmətə çalışmaq idi. 

Həzrət Əli(s) Malik Əştərə yazdığı məktubda buyurur:”Qəlbini xalqa məhəbbət, qayğı və sevgi ilə doldur. Onlara qarşı bir yırtıcıya çevrilmə...”  ( 53-cü xütbə) Həzrət Əlinin baxışına görə xalqa məhəbbət, xalqa qayğı idarəçilikdə mühüm rol oynayır; bu prinsip hakimin insanların qəlbinə də hakim olmasına səbəb olur. Bu İslamın əsas prinsiplərindəndir və İmam bu prinsipə olduqca vəfalı olub və onu hakimiyyət üçün ən mühüm əsaslardan hesab edib. Bütün cəmiyyətlərdə məhrum, zəif yaxud çətinliyə və zülmə düçar olmuş şəxslər var. Ədalətli hakim cəmiyyətdə bütün insanlara bir gözlə baxmalı və onlar üçün bərabər hüquqlar, imkanlar yaratmalıdır. İmam Əli (ə) öz hakimiyyətində daim bu mühüm prinsipi nəzərə alıb və ona çox ciddi yanaşıb. O həzrət öz işçilərinə olan tövsiyələrində belə buyurur: 

“Xalqın aşağı təbəqəsinə, çarəsizlərə, yoxsullara, ehtiyaclılara, problemlilərə, xəstələrə münasibətdə, onlarla rəftarda Allahı yada sal...” (bax: “Nəhcül-bəlağə”, 53-cü məktub) 

İmam Əli (ə) Abdullah ibni Abbası Bəsrəyə vali təyin edir. O, çox alim və mömin insan idi. Quranın təfsir edənlərindən olub, İmamın (ə) ən yaxın səhabələrindən sayılırdı. O zaman ki, Bəsrə valisi olur, beytul-mal onun əlinə keçir. Tamah öz işini görür və insanların malının çox hissəsinin arxasına keçib, Məkkəyə gedir və orada əylənməyə başlayır.

İmam Əlinin (ə) bu insana məktubu vardır ki, “Nəhcul-bəlağə”ə bəyan edilmişdir. Bu məktubun bəzi yerlərinə nəzər salaq və İmamın (ə) onu necə nəhy-əz-munkər etdiyinə diqqət edək.

İmam (ə) buyurur: “Mən səni əmanətimdə şərik qərar verdim. Xilafət və hökumət ”“ mənim yanımda olan əmanətdir. İstədim ki, sən əmanətdarlıqda mənə yardım edəsən. Səni, əynimə yapışan köynək və libasımın astarı qərar verdim. Astar daxildədir və bədənə yaxındır. Öz nəslimin insanlarından heç kəs mənim üçün sənin qədər güvənilən deyildi. Nə zaman gördün ki, ruzigar bibin oğlu ilə mübarizəyə qalxıb və düşmənlər hər tərəfdən üstünə gəlirlər (sən də onlarla həmkarlıq etdin).

Bacardığın qədər dul qadınlar və yetimlər üçün saxlanılan maldan oğurladın. Yüklədin və aram halda onu Hicaza apardın. Məgər sənin məada imanın vardırmı? Məgər Allahın Qiyamət günü nəzarətindən qorxmursan?

Ey o kəs ki, bizim yanımızda alimlərdən hesab olunurdun! Hansı cürətlə süfrə kənarında əyləşir və ləzizlərdən yeyirsən, içirsən?! Halbuki, bilirsən ki, yetimlərin və miskinlərin malındandır. Haram yeyirsən və haram içirsən.

Allahdan qorx və insanların malını sahiblərinə qaytar. Əgər bu işi görməsən, mənim əlimdə qərar tutacaqsan. O qılıncla ki, hər kimə vursam cəhənnəmlik olar, sənə də vuraram. Allaha and olsun ki, əgər Həsən (ə) və Hüseyn (ə) də bu işi görsəydilər ki, sən etmisən ”“ onlarla da heç bir sülhü rəva bilməzdim.

Sən elə düşün ki, ömür müddətin sona çatmışdır və torpaq altında dəfn olunmusan. Əməlini sənə təqdim ediblər. Həmin günü zülmkar insanın fəryadı ucalar: “Çox təəssüf ki, nə sərmayələr əldən verdim və muradıma çatmadım”. Günahkar insan dünyaya qayıtmasını arzu edər, ancaq cavabı rədd olar”.

Həzrət Peyğəmbər (s) İmam Əli (ə) haqqında buyurmuşdur: “Əli (ə)  Allah barəsində çox sərtdir və yumşaqlıq göstərməz. Allahın dini ilə oynayan kəslə heç bir zaman barışmaz”.

İmam Həsəndən (ə) alicənablıq haqqında soruşdular. Buyurdu ki, dinə əməl etmək, gözütoxluq, xoş rəftar, atılan addımlara diqqət, insanların hüquqlarına riayət etmək, xalqla dostluq alicənablıqdır. 

İmam Həsən (ə) buyurur: “İnsanları 3 şey məhv edir: Özünü böyük göstərmək, tamah, paxıllıq. Özünü böyük göstərmək istəyi insanın dinini məhv edir. Bu xasiyyətə görə şeytan Allah dərgahından qovuldu. Tamah insanı behiştdən çıxardı. Paxıllıq səbəbindən Qabil Habili öldürdü (Hər məsumdan 40 hədis, səh. 113). 

İmamdan (ə) yoxsulluq haqqında soruşdular. Buyurdu ki, hər şeyə tamah salmaq yoxsulluqdur(Tuhəful-uqul, səh. 228).”

Həzrət Əli (ə) öz hakimiyyəti dövründə daim çalışırdı ki, idarəçilik üçün təmiz və ləyaqətli şəxsləri seçsin. O şəxslər ki, başqalarına nisbətən daha ləyaqətli və daha şərəflidirlər. Həzrət ləyaqətsiz şəxslərin xalq üzərində hökmranlığına şərait yaratmırdı. Odur ki, Osmanın təyin etdiyi bütün şəxsləri vəzifədən kənarlaşdırdı və onların yerinə kifayət qədər layiqli şəxsləri işə təyin etdi. Çünki Osmanın təyin etdiyi şəxslər bu vəzifəyə öz şöhrətləri yaxud siyasi oyunlar vasitəsi ilə gəlib çıxmışdılar.

Hətta Müaviyyə İbn Süfyanın özünü də (o qüreyş qəbiləsinin başçılarından idi) vəzifədən kənarlaşdırdı. Həzrət nəinki ədaləti öz meyillərinə və hökumətinə fəda etmədi, əksinə özünü və hökumətini də haqq və ədalət uğrunda fəda etdi.

Həzrət Əli (ə) hakimiyyət üçün layiqli şəxsin seçilməsi və bu şəxsin xüsusiyyətləri barəsində belə buyurur: “Ey insanlar, hökumət üçün ən layiqli şəxs onunla bağlı ən güclü insan və insanların arasında Allahın göstərişlərini daha yaxşı biləndir.” (173-cü xütbə)

Həzrət Əli (ə) vəzifəyə təyin edərkən insanların bütün cəhətlərdən kifayət qədər layiqli olanını seçməsinə baxmayaraq, onları vəzifəyə təyin etdikdən sonra özbaşına buraxmazdı və müxtəlif vasitələrlə onları azğınlıqdan, hiylələrə aldanmaqdan qorumağa çalışardı...

İslam hökuməti pak və hər növ nəfsani əsarətdən azad valilər tələb etdiyindən həzrət Əli (ə) İslam hökumətinin kamil nümunəsini təşkil edib. O, Malik Əştəri Misirə vali göndərir və ona xitabən buyurur:

“(Ey Malik) Öz qəlb istəklərinin ağası ol....”

Nəfs üzərində hakimiyyət ən mühüm saleh əməllərdən biridir. Bu nöqtə o qədər əhəmiyyətlidir ki,  İslam Peyğəmbəri(ə.s.) buyurur: 

“Əgər danışıqda həddi aşıb qəlbinizi boş-boş işlərə məşğul etməsəydiniz, mənim gördüyümü görər, eşitdiyimi eşidərdiniz...”

Hazırladı: Sultan Laçın