Rafiq Əliyev: “Sındırılan insanlarla Qarabağı azad etmək mümkün deyil”
Müsahibə
Oxunub: 6406
21 Jun 2013 | 10:59
  Rafiq Əliyev: “Sındırılan insanlarla Qarabağı azad etmək mümkün deyil”
 “Heç vaxt vicdanımla alverə getməmişəm”

 “Cəmiyyət korrupsiyaya adabtasiya olunub”

 “Əsl ziyalıların sayı bir əlin beş barmağı qədərdir”

 “Bu gün cəmiyyətdə yüksəlmək üçün alçalmaq lazımdır”

 “Fərd azad deyilsə, deməli millət azad deyil”

 “Həyatda mənən azad olmaqdan daha böyük nemət yoxdur”

Moderator.az professor Rafiq Əliyevin “Hürriyyət” qəzetinə verdiyi müsahibəni olduğu kimi dərc edir

Həyatda elə insanlar var ki, onların fikir və düşüncələri yalnız yaxın çevrələrindəki insanlar üçün deyil, bütöv bir xalq, nəhəng bir toplum üçün mayak rolunu oynayır. Milyonlarla insan üçün fəaliyyət və yaşam prinsipini müəyyənləşdirən bu fikirlər peşəkar bir cərrah nəzəri ilə xalqın həyatındakı problemləri təsbit edir, bu ptoblemlərin aradan qaldırılılması yollarını göstərək onun sağlam gələcəyi üçün stimul yaradır. Professor Rafiq Əliyevin məhz bu cür nadir insanlardan biri olduğunu nəzərə alaraq, cəmiyyətin demokratik kəsimini narahat edən bir sıra problemləri hörmətli elm xadimi ilə müzakirə etməyin hədsiz faydalı ola biləcəyinə qərar verdik. Ümid edirik ki, hörmətli professorun insanları mənəvi paklığa səsləyən dəyərli fikirləri bizə öz həyatımızı müsbət mənada dəyişməkdə kömək edəcək, habelə öz yaşam fəlsəfəmizə özünütənqid və özünütəkmilləşdirmə nöqteyi-nəzərindən baxmaqda kömək edəcəkdir.


- Rafiq müəllim, öncə fəlakətli həddə çatan əxlaqi-mənəvi kataklizmin durumu ilə bağlı fikirlərinizi bilmək istərdik. Sizcə nə baş verdi ki, cəmiyyət öz əxlaqi simasını bu qədər sürət və həvəslə dəyişdi?

- Bu, məni hər zaman düşündürən bir məsələdir. Hesab edirəm ki, bu gün Azərbaycanda Qarabağ qədər əhəmiyyətli olan problemin biri məhz cəmiyyətdəki əxlaqi-mənəvi aşınmadır. Əxlaq deyəndə mən həm məişət əxlaqını, həm siyasi, həm ictimai əxlaqı ”“ bir sözlə əxlaqın bütün atributlarını nəzərdə tuturam. Azərbaycanda məişət əxlaqı aşağı səviyyədədir. Yəqin ki, sosioloqlar bu problemin kökünə daha yaxşı gedə, bu məsələni daha ətraflı və dəqiq şəkildə araşdıra bilərlər. Ola bilsin ki, bu, iqtisadi inkişafla da bağlı olan bir amildir. Iqtisadiyyatın vəziyyəti ilə bağlıdır. İnsanların maddi durumu ilə də müəyyən qədər əlaqədardır. Digər tərəfdən isə sosial kodlaşdırma məsələsi var, hansı ki, bu məsələni ilk dəfə siz qaldırmışdınız. Bütün bunların ümumi təsiri nəticəsində əxlaqi dəyərlər dəyişdi. Bunların dəyişməsi nəticəsində isə yeni kod əmələ gəldi. Şou-biznes yarandı. Ekranda çılpaq dolaşmaq tendensiyası əmələ gəldi. Aktrisaların əcaib oturuşları əmələ gəldi. Televiziyalar isə hər bir evə bütün bu yenilikləri daşıdı. Həmçinin, beleə düşünmək olmaz ki, ictimaiyyətin hamısı elitadır, onların hamısı düzgün təhlil aparıb düşünə bilir. Yenidən kodlaşdırılan əxlaq bu və digər ailələrə sirayət edir. Baxın, görün məlum əxlaqi aşınma ilə bağlı KİV-də nə qədər məlumatlar dərc olunur. Məsələn, yazılır ki, filan kənddə, filan rayonda əxlaqsızlıq yuvası aşkar edildi və ya bu kimi xəbərlər. Halbuki, kənddə konservatizm bir qədər çoxdur. Orada saf əxlaqi dəyərlər şəhərə nisbətən daha çox qalmalı idi. Lakin təəssüf ki, belə deyil. Artıq məişət əxlaqı baxımından vəziyyət kritik həddə çatıb. Siyasi əxlaqımız da arzuedilən vəziyyətdə deyil. İstər hakimiyyət-müxalifət arasında, istərsə də eyni cəbhəyə malik partiyalar arasında münasibətlər çox pis haldadır. Bu münasibətlərin yenidən dəyərləndirilməsinə, yeni münasibətlər sisteminin formalaşdırılmasına çox böyük ehtiyac var.

- İctimai əxlaqla bağlı hansı problemlər mövcuddur və sizcə bu problemlərin inkişafına nə səbəb olur?

- Əfsuslar olsun ki, Azərbaycanda ictimai əxlaq da aşağı səviyyədədir. Sosial qınaq yoxdur. Bu səbəbdən də ictimai əxlaq aşağı vəziyyətdədir. Fərdlərin öz daxilindəki qınaq sistemi, daxili sensor mexanizmində də problemlər var. Bu senzor o qədər kütləşib, onun səviyyəsi o qədər aşağı düşüb ki, istənilən qıcıq oradan keçə bilir. Rüşvət almaq, rüşvət vermək başqasına sataşmaq, söymək, təhqir etmək artıq adi qıcıqlar hesab edilir. Bunlar bu gün adi normala çevrilib. Buna görə də cəmiyyətdə də ümumi əxlaq aşağı səviyyədədir. Əxlaqın o biri atributlarına baxsaq, görərik ki, xeyli deqradasiya gedib. Xeyli tənəzzül baş verib. Baş verənlərin kökünü, səbəbini isə bir şeydə görürəm. Bu kök yenidən sosial kodlaşdırma ilə bağlıdır. Dəyərlər dəyişdi. Buna görə də bu gün qarşımızda başqa ictimaiyyət, başqa milli dəyərlər görürük.

- Baş verənləri dəyərlər sisteminin dəyişilməsi və yeni kodlaşdırma ilə əlaqələndirirsiniz. Maraqlıdır, bəs nə üçün hər kəsin gözü qarşısında reallaşan bu dəyişikliklərə zamanında ölkə ziyalıları, cəmiyyət üzdə olan nümayəndələri etiraz etmədi? Yoxsa belə bir etiraz oldu, sadəcə bu etiraz yeni dəyərlər sisteminin formalaşmasına mane olacaq gücdə deyildi?

- Təəssüflər olsun ki, bu kodlaşdırımanın bir tərəfi də ziyalılarımızla bağlı oldu, onlara sirayət etdi. 30 il, 40 il qabağa getsək görərik ki, bizim Ziya Bünyadov, Xudu Məmmədov, Bəxtiyar Vahabzadə, İsmayıl Şıxlı, Tofiq Bağırov kimi əyilməz, sınmaz, millət üçün canından keçən insanlarımız var idi. Bu insanlar yetərincə çox idi. İndi isə millət uğrunda canından keçən insnaların sayı bir əlin beş barmağı qədərdir. Onlar qalmadı. Qalmadı ona görə ki, bəlkə də insanların çoxunu maddi durumla bağlı sındıra bildilər. Rəhmətlik Famil Mehdi bu məsələ ilə bağlı öz fikirlərini sadəcə şeir xatirinə yazmırdı. O, bu problemin bütün ağrılı və təhlükəli tərəflərini dərk edirdi və ona görə yazırdı ki,  “dilən professor, utanma dilən”. O, öz gördüyünü yazmışdı. F.Mehdinin başqa bir şeiri də var. Şerin adı “Qul bazaı”dır. O, bu şeiri mənim xahişimlə yazıb. Mən işə gedəndə yolum hər gün bir qayda olaraq qul bazrının yanından keçirdi. Orda baş verənləri müşahidə edəndə ürəyim parça-parça olurdu. Quşlar üzüm və ya taxıl yığımı başa çatandan sonra əraziyə necə hücum edirlərsə, qul bazarına bir avtomobil yaxınlaşanda oradakı insanlar da maşınlara elə cumurdu. Bu mənzərəni görəndə mənim başımdan tüstü qalxırdı. Mən F.Mehdidən xahiş etdim ki, bunu poeziya dilində qısa da olsa təsvir etsin. Bu insanlar çörəklə imtihana çəkilirdi. Onların içində elmlər namizədi var idi. Onların içində alimlər var idi. Digər peşə və sənət sahibləri də var idi. Insanları maddi durumlarının acınacaqlı olmasından istifadə edərək, bəzi şirnikləndirici vasitələrlə və s. onları sındıra bildilər. Bu səbəbdən də sizin gözlədiyiniz ziyalı müqaviməti baş vermədi. Aydınların toplam işığı bu qaranlığı dağıdacaq işıq seli qədər olmadı. Buna görə də belə bir vəziyyət formalaşdı. Təəssüflər olsun ki, bu gün yalnız bir əlin beş barmağı qədər ziyalılarımız var. Əyilməyən, sınmayan, sözünü deyə bilən ziyalılarımız sayı yalnız bu qədərdir.

- Maddi baxımdan sındırılan insanların yüksək mənəvi dəyərlər uğrunda mübarizə aparması, ləyaqətli, ədalətli, demokratik cəmiyyət qurması və özündə mənəvi güc taparaq işğaldakı Qarabağı azad etməsi mümkündürmü? Sındırılan insanlar belə bir müvəfəqiyyəti təmin edə bilərmi?

- Bütün cəmiyyətlərdə elitanın faizi aşağı olur. Bu, adətən 1-2%-lə məhdudlaşır. Təbii ki, bizdə bu göstərici çox aşağıdır. Mənim fikrimcə, həyatda ən çətin və ən şərəfli şey nəfsinə qalib gəlməkdir. Həyatda ondan daha ağır bir iş təsəvvür eləmirəm. Əgər sənin mənəviyyatına olan sevgin maddiyatına olan sevgindən üstün deyilsə, sən bu millətin qayğıkeşi ola bilmərsən. Bu millət üçün yaxşı mənada nə isə etməyin mümkünsüzdür. Qarabağın azadlığı da, əxlaqı keyfiyyyətlərimizin bərpası da, demokratik cəmiyyətin formalaşması da, korrupsiyadan, rüşvətdən xilas olmağımız da nəfsimizlə mübarizədən keçir. Biz bu mübarizədə qalib gəlməli, yüksək əxlaqi dəyərlərə malik cəmiyyət yaratmalıyıq. Ölkədə yüksək təhsil qurulmalı, ölkə səhiyyəsi mövcud durumdan xilas edilməlidir. O zaman mənəviyyatı maddiyatdan üstün tutan ziyalılar əmələ gələcək, onlar da öz növbəsində ictimaiyyətin, cəmiyyətin fikrinə təsir edə biləcəklər. Burada bir məsələ də yadıma düşür. Professor Zadə internetə mənim vaxtilə dediyim bir sözü yerləşdirib. Bu fikir belədir: Allah insanı tarazlıqda yaradır, kimə nəyi nə qədər verməyi özünəməxsus şəkildə tənzimləyir. Tanrı bir adama həm yüksək mənəviyyat, həm də yüksək maddiyyat vermir. Bu, mümkün olan bir məsələ deyil. Çox şeyi yalnız elə azsaylı insanlardan gözləmək lazımdır ki, onların mənəviyyatı çox, maddiyyatı isə azdır.

- Rafiq müəllim, yəqin siz də etiraf edərsiniz ki, Qarabağ probleminin həlli uzandıqca insanların işğaldakı torpaqların azadlığına olan inamı azalmaqdadır. Siz necə, Qarabağın azad ediləcəyinə inanırsınızmı?

- Mən Qarabağın azad ediləcəyinə bütövlükdə inanıram. Lakin bu məsələdə hər hansı bir vaxt müəyyənləşdirə bilmərəm. Bunun üçün nə qədər vaxt lazım olacaq ”“ buna söyləmək çətindir. Qarabağın işğaldan azad edilməsinin yolu azad və demokratik bir cəmiyyətin qurulmasından keçir. Bu, həmçinin ölkənin cazibadarlığı ilə bağlıdır. Ölkə öz qızılı, nefti ilə deyil, ictimai durumu, insanları ilə cazibədar olmalıdır. Onda ölkənin bütün vətəndaşları da dinindən, etiqadından, mənəviyyatından asılı olmayaraq bu ölkəyə çox bağlanacaqlar. Qarabağ problemi artıq dünya güclərinin siyasi fəzasında olduğu üçün, o ölklələr üçün də biz yetərincə cazibədar olmalıyıq. Bizə ikinci dərəcəli bir ölkə kimi baxmamalıdırlar. Bunların hamısı isə demokratikləşmədən keçir. Üstəgəl, ölkənin gücü ”“ bu amili də unutmaq olmaz. Mən güc deyəndə yalnız hərbi gücü nəzərdə tutmuram. Aydındır ki, hərbi güc Qarabağ məsələsində birinci yerdə dayanır. Mən eyni zamanda bu sırada mənəvi, siyasi gücü qoyuram. Həmçinin, insanların birlik gücünü, toplum gücünü əlavə edirəm. Hesab edirəm ki, Qarabağın azad edilməsinin yolu bundan keçir. Bir qədər də qısa və poetik dildə desək, qələm və qılınc, mənəviyyat və güc, sağlam mənəviyyat və böyük güc. Mən Qarabağın azadlıq düstürunu belə görürəm.

- Məşhurlardan biri iddia edir ki, rəfdəki hansısa kitabı belə oxumaq üçün kiməsə vermək düzgün deyil. Çünki başqasına oxunmaq üçün verilən kitab öz ruhundan, ilkin təmizliyindən mütləq nə isə itirir. Bu baxımdan necə hesab edirsiniz, hətta Qarabağı geri qaytara bilsək belə, bu bizim üçün əzəli, pak, işğaldan öncəki Qarabağın yerinə verəcəkmi? Yoxsa bu qayıdış ləkələnmiş müqəddəsliyin xilasından başqa bir şey olmayacaq?

- Mən buna bir qədər fərqli baxıram. Ola bilər ki, gənc nəsil üçün Qarabağın azad edilməsi, yenidən o torpaqlara qayıtmaq  o qədər də önəmli deyil. Mən “ola bilsin” ifadəsini işlədirəm, çünki inanmıram ki, kimsə bunu arzulamasın. Bunu sadəcə ehtimal kimi səsləndirirəm. Çünki gənc nəsil o havanı udmayıb. O torpağın üstə ayaqyalın gəzməyib. O sudan doyunca içməyib. Ola bilər ki, onlar 20-30 yaşlarında buna o qədər də önəm verməsinlər. Amma mənim həyat müşahidəmə görə, insan yaşa dolduqca, horizontun sonu görünənə yaxın insan torpaqlaşmaq istəyir. İnanın, kim olur-olsun, hər bir insanda torpaqlaşmaq hissi yaşa dolduqca güclənir. O torpağa qayıtmaq istəyir. Insan hansı mənəviyyat və maddiyyat sahibi olursa olsun, onda torpağa qayırtmaq hissi digər hislərdən güclüdür. Bu nə is Allahın insana verdiyi bir hisdir. Ola bilsin ki, siz onu indi də hiss etməyəsiniz. Lakin gələcəkdə, bəlli bir yaşa çatandan sonra hökmən bu hiss içinizdə baş qaldıracaq. Mənim Almaniyadan dostlarım var. Onlardan biri Amid adlı məşhur bir cərrahdır. O, Cənubi Azərbaycandandır. Onunla görüşəndə necə olduğunu soruşuram. O, heç vaxt bu sualımın cavabında yaxşı və ya pis olduğunu söyləmir. Yalnız bir cümlə ilə belə deyir: qürbətdə ömrü verdim bada. Halbuki, o, maddi baxımdan tam təmin olunan bir insandır. Onun Almaniyada 12-15 otaqlı villası var. Türlkiyədə vilaları, 50 hektar torpağı var. Amma bununla belə ondan necə olduğunu soru.anda belə cavab verir. O, torpaqlaşmaq hissidir. Buna görə də Qarabağa qayıtsan onu əvvəlkindəndə çox sevəcəyik. Çünki itirilmiş şeyi sonra daha çox qoruyursan.

- Problemlərin həlli üçün demokratik cəmiyyətin yaradılmasının vacibliyini vurğulayırsınız. Hansı ki, belə bir cəmiyyətin formalaşması üçün əsas məsuliyyəti siyasi sistem daşıyır. Bəs daha demokratik və əxlaqlı bir cəmiyyətin yaradılması üçün fərd olaraq bizim üzərimizə hansı məsuliyyət düşür?

- Bu, olduqca gözəl, həm də yetərincə gözəl sualdır. Ictimaiyyətin gücü də, dəyəri də onun fərdlərinin dəyərlərinin cəmindən irəli gəlir. Bu cəm xətti cəm deyil. Bu cəm sinergetik cəmdir. Əgər bu dəyərlər həqiqətən təmzdirsə, alidirsə ümumi dəyər cəm dəyərdən qat-qat yuxarı olur. Yəni millət millət kimi formalaşır. Kütlə kimi deyil, millət kimi qərarlaşır. Kütlə cəmdir. Millət isə sinergetik cəmdir. Başqa sözlə desək, qeyri-xətti cəmdir. Hər bir millətin azad olması üçün onun hər bir fərdinin azad olması lazımdır. Bu, aksiomdir. Hər bir fərd azad deyilsə, demək millət azad deyil. O xalq, o ölkə azad deyil. Bizdə bu gün çatışmayan ən böyük dəyər insanların daxili azadlıqdan məhrum olmasıdır. Daxili azadlığın təmini isə ilk növbədə fərdin özündən asılıdır. Fərd azad olmalıdır. Həyatda mənən azad olmaqdan daha böyük nemət yoxdur. Insanın maddi cəhətdən hər cür təminatı ola bilər. Şöhrət baxımından da, peşə baxımından da, professionallıq baxımından da təminatı ola bilər. Lakin bunların hamısının başında duran insanın daxili azadlığıdır. Bu yaxınlarda bir professorla söhbət edirdim. O, hər cümləni işlətdikcə sağa-sola baxırdı. Onun bu halını görüb o qədər pərişan oldum ki... Görün bu şəxs nə qədər qeyri-azad bir insandır ki, o, instinktiv olaraq, özündən asılı olmayaraq sağa-sola baxır. Qorxur ki, birdən onun söylədiyi hər hansı bir sözü eşidən olar. Özü də maraqlısı budur ki, elə bir qeyri-adi söz demirdi və adi, sıradan bir söhbət edirdi. Lakin bu cür adi söhbəti etməkdən belə qorxur, kiminsə onu eşidəcəyindən çəkinirdi. Insanların çoxunun içində bu gün belə bir xof var. Biz o xofla, o qorxu ilə Qarabağı azad eləyə bilmərik. Gərək Azərbaycan insanı azad olsun. Yalnız o zaman Qarabağı azad edə bilərik. Yalnız o zaman ölkəmiz cazibədar ola bilər.

- Rafiq müəllim, bu gün korrupsiya Azərbaycan insanının yaşamının bir hissəsinə çevrilsə də, insanların əksəriyyəti heç də mövcud durumdan şikayətçi görünmür. Əksinə, bir çoxları iddia edir ki, rüşvət onların həyatını asanlaşdırıb və qanunun, ictimai əxlaqın qoyduğu bütün sədləri aradan qaldırıb. Doğrudanmı artıq elə bir həddə çatmışıq ki, korrupsiyasız yaşaya bilmirik və bu, bizim ictimai həyatımızın bir hissəsinə çevrilib?

- Şübhəsiz, korrupsiya çox böyük ictimai təhlükə kəsb edir. Cəmiyyəti korrupsiya qədər içəridən yeyən, onu daxilən çökdürən heç nə yoxdur və ola da bilməz. Mən nə zamansa bu problemin də həll ediləcəyinə inanıram. Amma bu məsələdə də dəqiq, konkret vaxt qoymaq çətindir. Korrupsiya elə bir bəladır ki, o cəmiyyəti çürüməyə, aşınmaya məruz qoyur. Buna görə də cəmiyyəti çürüməkdən qorumaq üçün korrupsiyaya qarşı sərt şəkildə mübarizə aparmaq lazımdır. Mənim insanlarla, xüsusilə də tələbələrlə bu barədə söhbətlərim olub. Mən onlardan rüşvət vermələrinin səbəbini soruşuram. Şübhəsiz, mən Azərbaycandakı tələbələri nəzərdə tuturam. Çünki kənarda onsuz da rüşvət yoxdur. Mən onlarla söhbətdə də görürəm ki, rüşvəti o insan verir ki, onun daxili azadlığı yoxdur. Onlar mübarizə aparmaq istəmirlər. Onlar bunu asan yol kimi qiymətləndirir. Açıq şəkildə deyirlər ki, əgər rüşvət verməsələr onları get-gələ salacaqlar. Deyirəm ki, niyə müqavimət göstərmirsiniz? Siz müqavimət göstərsiniz, gedib-gəlsəniz rüşvət də azalacaq. Onlar deyir ki, buna kimi biz qocalacayıq, əziləcəyik, xəstə düşəcəyik. Deyirəm ki, siz həm azad, həm sağlam, həm də rüşvətsiz yaşamaq istəyrisinizsə, onda gərək əziyyət çəkəsiniz. Acınacaqlı olan budur ki, insanlarda rüşvətə, korrupsiyaya bir qədər adabtasiya olub. Onlar bir qədər buna uyğunlaşıblar. Bu isə çox böyük bir bəladır. Bundan mümkün qədər qısa bir müddətdə qurtulmaq lazımdır. Bundan qurtarmaq yolu isə yenə də fərddən keçir. Fərd daxilən azad olsa, o cəmiyyətdə rüşvət olmaz.

- Hazırda cəmiyyətdə sanki yüksək insani dəyərlərdən imtina yarışı gedir və artıq saflıq səfehlik, nəzakətlilik gerilik, vicdan və ədalətlilik isə gərəksiz yüklər kimi qavranılmaqdadır. Sizcə insanların ləyaqətli, vicdanlı və ədalətli olmaq istəməməsinin səbəbi nədir? Bunlarsız yaşamağın daha asan olduğu və daha böyük maddi faydalar vəd etdiyi gerçəyi, yoxsa bizim dərk edə bilmədiyimiz tamam başqa bir səbəb?

- Mən bu suala bir qədər poetik cavab verəcəm. Mən Hüseyn Cavidi çox sevirəm. Mən bu suala onun sözləri ilə cavab verəcəm:

“Sarmış yurdu qabalıq, yaltaqlıq,
Yüksəliş varsa, səbəb alçaqlıq!”

O cəmiyyətdə ki, yüksəlmək üçün alçalmaq lazımdır, o insanlar bunu tezis kimi qəbul edirlər. Amma min şükürlər olsun ki, bu tezisi qəbul eləməyənlər də var.

- Bəzi fikir adamları hesab edir ki, vicdan, ləyaqət və s. kimi elə keyfiyyətlər var ki, onlar insanda ya var, ya yoxdur və əgər insanla birlikdə doğulmayıbsa sonları sonradan əxz etmək mümkün deyil. Bu qənaəti bölüşürsünüzmü?

- Siz bu məsələyə bir qədər Aristotel məntiqi ilə yanaşırsınız. Mən bir qədər bunun əleyhinəyəm. Hər halda vicdan hamıda var. Vicdanın səsi hər kəsdə mövcuddur. Amma birində bu səs kifayət qədər aydın duyulur. Digərində isə çox zəifdir. O qədər zəifdir ki, bəzən öz qulağına belə çatmır. Təbii ki, burada genetik faktorun çox böyük rolu var. Mən cavan vaxtı rektor və ya digər vəzifələrdə çalışanda, mənim masamın üstündə bir lövhə vardı. Hansı ki, bu gün də vaxtilə həmin lövhəni görən insanlarla görüşəndə bunu mənə xatırladırlar. Sumqayıtda işləyəndə də bu lövhə mənim masamın üstündə idi. Lövhədə yazılmışdı: “babanı öyrən”. Sol tərəfdə isə yazılmışdı: “fikirləş!” Çox şey babadan və ya ulu babadan gəlir. Bunu əsla danmaq olmaz. Genetik faktorları inkar etmək, onların rolunu azaltmaq olmaz. Bununla belə, bəzi məziyyətləri sonradan əxz etmək, qazanmaq da mövcuddur. Hansı məktəbə düşürsən - bax bunun böyük əhəmiyyəti olur. Bu vaxta qədər bir insan deyə bilməz ki, Rafiq müəllim nə vaxtsa səsini qaldırıb. Hansı vəzifədə, hansı şəxslə münasibətdə oluramsa olam, əsla səsimi qaldırmaram. Mənə elə gəlir ki, bu rəftar mənim müəllimlərimdən gəlir. Şübhəsiz, bu məsələdə ilk növbədə valideynlərimin payı var. Lakin eyni zamanda burada müəllimlərin də rolu danılmazdır. Həyatda iki insan var ki, onu özümə peşə müəllimi sayıram. Bunlardan biri mərhum akademik Petrov idi. O, SSRİ Elmlər Akademiyasının kosmos və idarəetmə üzrə vitse prezidenti idi. Eyni zamanda o, sovetlər birliyində interkosmosun prezidenti idi. Bir kosmik gəmi onun imzası və razılığı olmadan uça bilməzdi. Onun Sosialist Əməyi Qəhrəmanı və hər cür titulu var idi. Onunla mənim birgə fəaliyyətimiz təxminən 30 il davam etdi. Bu 30 ildə onun evində də olmuşam, Bakıda bizim evə də qonaq gəlib, dünyanın müxtəlif yerlərində müxtəlif konfranslarında olmuşuq. Bu 30 ildə tək bircə dəfə mən onun səsini qaldırmasına şahid olmadım. O, belə bir adam idi. Onun içi, daxili dünyası xeyirxahlıqla dolu idi. Mənim ikinci müəllimim professor Zadə olub. Mən onun da kimsə ilə nəzakətsiz danışmasına, səsini qaldırmasına şahid olmamışam. Mən Zadənin prinsipial münasibətini çox görmüşəm. Bəzən olur ki, konfransda kimsə danışanda gözlərini yumur. Başqaları bəlkə də elə bilir ki, o yatıb. Amma o, yatmır, deyilənləri düşünür və birdən gözlərini açıb çıxış edən şəxsə “sən düz demirsən” söyləyir. Amma o, bu etirazı da elə şəkildə, elə ton və çalarla ortaya qoyur ki, qarşı tərəf bundan qətiyyən inciklik duymur. Çünki bu etirazda çox yüksək nəzakət və qarşıdakı şəxsə hörmət ifadə olunur. Bu baxımdan bu məsələdə həm genetik amil, həm də sonradan qazanma mühüm rol oynayır.  Dünyaya yeni gələn uşaq ağ kağıza bənzəyir. Doğrudur, o ağ kağızın üzərində müəyyən cizgilər var. Bu, genetik cizgi və kodlardır. Amma o ağ kağızın üzərində boş yerlər də var ki, bu da qazanma nəticəsində dolur. Şübhəsiz, baxır nəyi qazanırsan. Bu, bir baxımdan hansısa cəmiyyətə düşməkdən də çox asılıdır. Hansı toplumda yaşamağın bu amildə çox böyük rolu var. Bunların nəticəsində insanların çoxu maddiyata, az bir qisim isə mənəviyyata meyillənir.

- Həyatda elə bir qərar olubmu ki, bu qərarı vicdanınızın ziddinə olaraq qəbul edəsiniz və daha sonra kimsəyə etiraf etməsəniz belə öz daixlinizdə bu qərarın peşmançılığını duyasınız?

- Yox. Mən heç vaxt vicdanımla alverə getməmişəm. Və heç vaxt da getməyəcəyəm. Mən lap uşaq vaxtımdan öz vicdanıma sadiq qalmışam. Ümumiyyətlə, vicdanla alver eləmək olmaz. Vicdan sənin peşə namusun, ailə namusun, ictimai namusundur. Heç bir halda vicdanla konfiliktə getmək olmaz.

Seymur Əliyev
Oxşar xəbərlər
14:05, Bu gün
Paşinyan hökuməti separatçıları küncə sıxışdırır: Bütün ofisləri bağlanacaq
14:01, Bu gün
“Azərişıq” Göyçayda yenidənqurma işlərinə başlayıb - VİDEO
13:59, Bu gün
“Ombudsmanın ermənilərlə görüşü dövlətimizin humanizminin təzahürüdür”
13:55, Bu gün
Le Pen Fransa hakimiyyətini fırıldaqçılıqda ittiham edib
13:51, Bu gün
Sovetlər dövründən qalma liftlərin taleyi necə olacaq?
13:50, Bu gün
Avroviziya təmsilçimizlə bağlı maraqlı fakt üzə çıxdı - VİDEO
13:45, Bu gün
Rusiyalı aktyor Yuri Vaksman vəfat etdi - FOTO
13:40, Bu gün
Ötən il BDU-nun Tarix fakültəsinin əməkdaşlarının 4 dərslik və 15 dərs vəsaiti dərc olunub
13:35, Bu gün
Köhnə güclər və prinsiplər: Vudronun reallaşmayan Ermənistan ideyası dəbdədir - ŞƏRH + FOTO
13:30, Bu gün
Azərbaycan minifutbol millisinin Avropa çempionatında potensial rəqibləri müəyyənləşib
13:25, Bu gün
Kişi ondan xəbərsiz telefon işlədən arvadını döydü
13:20, Bu gün
Rusiya Ermənistan-Aİ-ABŞ görüşündən niyə narahatdır? – Zaxarova AÇIQLADI
13:15, Bu gün
“Lifttəmir” İB-nin direktoruna şiddətli töhmət verildi
13:12, Bu gün
Son bir həftədə 38 terrorçu zərərsizləşdirilib
13:09, Bu gün
Viktor Çobanu: “Moldovada Qaqauziyanın muxtariyyətini heç nə təhdid etmir” - MÜSAHİBƏ
13:05, Bu gün
Əqli Mülkiyyət Agentliyi ötən il 2 milyon manata yaxın gəlir əldə edib
13:00, Bu gün
Amerikalı ekspert: "ABŞ-nin məqsədi Rusiyanın Ermənistanı ələ keçirməsinin qarşısını almaqdır" - FOTO
12:55, Bu gün
Azərbaycanda 23 yeni narkotik vasitə qadağan edilmiş maddələrin siyahısına əlavə olundu
12:50, Bu gün
Azərbaycan gimnastları Fransada Qran-pri turnirinə qatılacaqlar
12:45, Bu gün
KTMT 2024-cü ildə yeddi təlim keçirəcək: Ermənistan iştirak edəcəkmi?
12:40, Bu gün
“Həkimə deyib ki, qorxma, gəl qabağa” - Əliağa Vahidi həqiqətənmi tibb bacısı öldürüb? - AÇIQLAMA
12:38, Bu gün
Azərbaycanda dəhşətli qəza - ata və oğlu öldü - FOTOLAR
12:34, Bu gün
SSRİ-də “OMON” rejimini yaradan general – o, məşhur azərbaycanlı naziri də vəzifəsindən uzaqlaşdırıb
12:31, Bu gün
Ağdərədə odlu silah-sursat aşkar edildi
12:28, Bu gün
Rusiyalı sənətçilər “Crocus City Hall” qurbanlarını Müslüm Maqomayevin mahnıları ilə andılar - VİDEO
12:24, Bu gün
Sabahın hava proqnozu açıqlandı
12:20, Bu gün
Məktəblərə işə qəbul müsabiqəsi üzrə təkrar müsahibə keçiriləcək
12:16, Bu gün
Ombudsman Xankəndidə erməni əsilli sakinlərlə görüşüb
12:12, Bu gün
Sumqayıtda qanunsuz tikili söküldü - FOTO/VİDEO
12:08, Bu gün
Yaşayış binalarında da parklanma yerləri BAHALAŞDI - Yeni qiymət
12:04, Bu gün
Fazil Mustafa ilk dəfə açıqladı: "Sui-qəsd baş verəndən sonra..." - ŞOK DETALLAR
12:02, Bu gün
“Azneft”in baş direktoru vəzifəsindən azad edildi - YENİ TƏYİNAT
12:00, Bu gün
Türkiyədən ilhamlanmış “Beynəlxalq Sıfır Tullantı Günü” ilətullantısız gələcək - FOTO
11:58, Bu gün
“Güneşi söndürmem gerek” romantik dramı “CineMastercard” kinoteatrında - VİDEO
11:56, Bu gün
Şuşalılara müjdə - İlk köç bu tarixdə olacaq
11:55, Bu gün
Elşən Orucov: “Türkiyədən çoxlu təkliflər var, deyirlər, ən yaxşı azərbaycanlı aktyorsan” - MÜSAHİBƏ + FOTO
11:50, Bu gün
“Xocalı özü böyüklüyündə soyqırım abidəsinə, milli-tarixi yaddaş yerinə çevrilməlidir”
11:50, Bu gün
Qazaxda tanışını öldürən şəxsin məhkəməsi başlayır
11:45, Bu gün
Azərbaycanda qadın döyüşçülərin qədim məzarlığı aşkar edilib: Amazonların mövcudluğunun daha bir sübutu - FOTO
11:40, Bu gün
Sözçü: Ermənistan hökuməti qayıtmağımıza imkan yaratmaqla yanaşı, vurduğu zərərləri kompensasiya etməlidir
11:37, Bu gün
"Kəskin ağrı zamanı bunu etmək qətiyyən olmaz"
11:36, Bu gün
Nikol Paşinyan Qarabağ separatçılarına xəbərdarlıq edib
11:30, Bu gün
11-ci sinif şagirdinin ana olduğu məktəbin direktoru işdən çıxarıldı
11:26, Bu gün
Azərbaycan millisinin futbolçusu: "Öz üzərimizdə çox işləməliyik"
11:25, Bu gün
Ukrayna rus və erməni dillərini qaraçı dili ilə eyniləşdirdi...-RƏSMİ
11:22, Bu gün
Politoloq: Rusiyada yaşayan zəngin ermənilər Moskva üçün təsir və təzyiq vasitəsidir
11:21, Bu gün
BDU-nun akademik və inzibati heyətinin nəzərinə!
11:19, Bu gün
Diş ətinizə diqqət edin, infarkt ola bilərsiniz
11:16, Bu gün
Metroda niyə zibil qabı yoxdur?
11:15, Bu gün
Azərbaycan Mərkəzi Bankı inflyasiyaya dair proqnozunu sabit saxlayıb
11:11, Bu gün
Bərdədə Vətən müharibəsi şəhidi doğum günündə anıldı - FOTOLAR
11:08, Bu gün
Nazirliyin şöbə rəisi vəfat edib
11:08, Bu gün
Azərbaycan Mərkəzi Bankı uçot dərəcəsini azaldıb
11:07, Bu gün
“Radikal dini cərəyanlarla, terrorla mübarizədən günahsız adamlar zərər çəkməməlidir...”
11:02, Bu gün
İctimai Wi-Fi-dən təhlükəsiz istifadənin 10 qaydası
10:58, Bu gün
Magistraturaya qəbulun ikinci cəhdində iştirak üçün qeydiyyat başlayıb
10:53, Bu gün
İdeal səhər rejimi necə olmalıdır?
10:52, Bu gün
Azərbaycanın daha 4 boksçusu Bakıdakı beynəlxalq turnirin finalına vəsiqə qazanıb
10:49, Bu gün
Azərbaycanın təhlükəsizlik orqanları 105 yaşında - VİDEO
10:48, Bu gün
Qərbi Azərbaycan İcması Ermənistanı Fransanın oyunlarına getməməyə çağırıb
10:40, Bu gün
Los Ancelesdə yaşayan azərbaycanlı həkim
10:34, Bu gün
Bu gecə ehtimal edilən ilk Qədr gecəsidir
10:31, Bu gün
İşdə yüksələ bilməməyinizin səbəbləri nələrdir?
10:29, Bu gün
Xankəndidə silah-sursat aşkarlanıb
10:15, Bu gün
“Simpsonlar” bunu da bildi - Davamı gəlsə bütün dünyada fəlakət yaşanacaq - FOTO
10:12, Bu gün
Hərbi institutda məşğələ: kursantlar gəmiləri döyüşə hazır vəziyyətə gətirib
10:05, Bu gün
İstedadlı qələm adamı, sədaqətli dost... - O, həm də siyasi şərhçidir
09:59, Bu gün
Bakıda döyüş tətbiqinə yararlı əl qumbarası və UZRQM partladıcısı aşkarlanıb
09:58, Bu gün
“Le Fiqaro” Şahramanyandan müsahibə götürdü...-Separatçıbaşı nələr danışdı?..
09:55, Bu gün
Əli Nağıyev: Daşaltı əməliyyatında itkin düşmüş daha 73 nəfərin adı yaxın günlərdə açıqlanacaq
09:54, Bu gün
Ötən il DTX 340 şəxs barəsində 190 cinayət işinin ibtidai istintaqını aparıb
09:52, Bu gün
Bu meyvələr iştahı azaldır
09:43, Bu gün
Yolun ortasında nə üçün süni maneələr yaradıldı? - AYNA-dan AÇIQLAMA + VİDEO
09:40, Bu gün
Dörd rayonda qaz olmayacaq
09:40, Bu gün
Messi karyerasını nə vaxt bitirəcək? - Özü açıqladı
09:37, Bu gün
Naxçıvanda avtomobil yolunda uçqun olub
09:33, Bu gün
"Yaz günəşi yer səthinə daha yaxın olduğu üçün zərərləri daha çoxdur"
09:31, Bu gün
Energetika Nazirliyində kollegiya iclası keçirilib
09:30, Bu gün
Martın 30-da uşaq bağçalarına müdir vəzifəsinə qəbulun test imtahanı mərhələsi keçiriləcək
09:28, Bu gün
Şakira məşhur aktyorla nahar edərkən fotokameralara tuş gəlib - FOTO
09:27, Bu gün
Kişi ondan xəbərsiz telefon işlədən arvadını döydü
09:26, Bu gün
“Rusiyada ciddi millətlərarası qarşıdurma başlaya bilər...”- “Nyu-York-Tayms”
09:20, Bu gün
Səhərlər bunları etsəniz, sürətlə arıqlayacaqsınız!
09:17, Bu gün
Azərbaycan nefti ucuzlaşmaqda davam edir
09:07, Bu gün
Tokayev: Dünyanın yeni çoxtərəfli ticarət sisteminə ehtiyacı var
09:03, Bu gün
Podolyak: Terror aktında axtarılan “Ukrayna izi” Kremlə heç nə qazandırmır
09:02, Bu gün
Mask bir sıra “X” istifadəçiləri üçün “Premium”u pulsuz edəcək
08:50, Bu gün
Rusiya səfiri təcili Polşadan qaçdı...- Nə baş verir?..
08:28, Bu gün
Ərzaq bahalaşması nə vaxtadək davam edəcək - təhlil
08:21, Bu gün
Xəbərdarlıq alan TV kanallar bu verilişlərlərlə bağlı TƏDBİR görməyə başladı - VİDEO
08:19, Bu gün
Fransada həyəcan təbili: Silah ehtiyatı azalır
08:16, Bu gün
Kəlbəcərdə əl qumbaraları aşkarlanıb
07:32, Bu gün
“Tesla” avtopilotun sınaq versiyasını buraxacaq - VİDEO
07:29, Bu gün
“WhatsApp”da “iPhone” üçün yeni funksiya var
00:13, Bu gün
“Meyxananın Messisi mən, Ronaldosu Rəşaddır”
00:07, Bu gün
Xərçəng qatili bitkilər: birbaşa hüceyrələri hədəf alırlar
00:03, Bu gün
Arıqlamaq üçün qarabaşağı belə bişirin
27 Mar 2024 | 23:59
Çay qocalma prosesini necə ləngidir?
27 Mar 2024 | 23:56
Yuxusuzluğun beş əsas səbəbi
27 Mar 2024 | 23:55
Başqasının cəriməsi ona yazılıb: Ağcabədi sakini şikayətçidir - VİDEO
GÜNLÜK
27 Mar 2024 | 14:23
Lerikdə baş verən kütləvi zəhərlənmə ilə bağlı RƏSMİ AÇIQLAMA - YENİLƏNİB
27 Mar 2024 | 15:18
Şirkətlərə niyə daha çox “Xanım işçi tələb edilir”?
27 Mar 2024 | 15:45
Səhər yeməyi və şirinçayla bağlı mütəxəssisdən İLGİNC AÇIQLAMA
27 Mar 2024 | 17:42
“Crocus”da baş verənlər bu ölkədə sevinclə qarşılanıb” - ŞOK!
27 Mar 2024 | 20:54
Abituriyentlərə ŞAD XƏBƏR: Keçid balları bu qədər aşağı DÜŞƏCƏK
27 Mar 2024 | 14:20
Sosial şəbəkə istifadəçilərinə ÇAĞIRIŞ: “Diqqətli olun!”
27 Mar 2024 | 18:44
Sumqayıtda xəstəxananın həyətində 33-36 həftəlik döl tapılıb, araşdırma aparılır - YENİLƏNİB-2
27 Mar 2024 | 16:20
Cavanşir Məmmədov: "Sən də vaxtında oxuyardın, olardın "briqadir" - VİDEO
27 Mar 2024 | 15:40
Fələstin “kola”sı dünyanı fəth edir...-FOTOLAR
27 Mar 2024 | 22:37
Pensiya, maaş və müavinətlər yenidən artırıla bilər
HƏFTƏLİK
21 Mar 2024 | 17:32
Türkiyədən mesaj: “Zəngəzurdan marş oxuya-oxuya keçəcəyik”
25 Mar 2024 | 15:28
"Terrorçuların arxasında dayananların hədəfi icra başçısı yox, Azərbaycandır"
23 Mar 2024 | 09:08
78 yaşı tamam olan tanınmış yazıçı: “Dostlarım gedib, qalmışam uşaq-muşaq əlində” -VİDEO+MÜSAHİBƏ
27 Mar 2024 | 12:03
Millət vəkilindən qalmaqallı parklanma qiymətləri ilə bağlı AÇIQLAMA
27 Mar 2024 | 11:10
Məcburi köçkünlər yaşadıqları evləri nə zaman təhvil verəcək?
24 Mar 2024 | 19:04
Əhməd Qəşəmoğlu çağırış etdi: "Rədd olun ekranlardan!"
23 Mar 2024 | 12:34
“Bu terror aktının məhz Araz Ağalarovın obyektində törədilməsi məsələsinə gəldikdə...”
23 Mar 2024 | 08:54
“Putin göstərdi ki, siyasi məqsədlərinə çatmaq üçün nə qədər lazımdırsa, o qədər rusu öldürəcək...”
27 Mar 2024 | 10:05
“Putinin ətrafı Ukraynanın “Krokus”dakı terror aktında iştirakına inanmır...”- "Bloomberg” 
23 Mar 2024 | 00:18
Martın sonunda həyatı dəyişəcək 3 bürc
AYLIQ
27 Mar 2024 | 14:23
Lerikdə baş verən kütləvi zəhərlənmə ilə bağlı RƏSMİ AÇIQLAMA - YENİLƏNİB
27 Mar 2024 | 15:18
Şirkətlərə niyə daha çox “Xanım işçi tələb edilir”?
27 Mar 2024 | 15:45
Səhər yeməyi və şirinçayla bağlı mütəxəssisdən İLGİNC AÇIQLAMA
27 Mar 2024 | 17:42
“Crocus”da baş verənlər bu ölkədə sevinclə qarşılanıb” - ŞOK!
27 Mar 2024 | 20:54
Abituriyentlərə ŞAD XƏBƏR: Keçid balları bu qədər aşağı DÜŞƏCƏK
27 Mar 2024 | 14:20
Sosial şəbəkə istifadəçilərinə ÇAĞIRIŞ: “Diqqətli olun!”
27 Mar 2024 | 18:44
Sumqayıtda xəstəxananın həyətində 33-36 həftəlik döl tapılıb, araşdırma aparılır - YENİLƏNİB-2
27 Mar 2024 | 16:20
Cavanşir Məmmədov: "Sən də vaxtında oxuyardın, olardın "briqadir" - VİDEO
27 Mar 2024 | 15:40
Fələstin “kola”sı dünyanı fəth edir...-FOTOLAR
27 Mar 2024 | 22:37
Pensiya, maaş və müavinətlər yenidən artırıla bilər