Moderator.az ermənişünas alim, Türkiyənin Ərciyəz Universitetinin professoru Qafar Çaxmaqlının erməni kommunist, hiyləgər siyasətçi Anastas Mikoyan haqqında Türkiyə türkcəsində qələmə aldığı "Anastas Mikoyan: Bolşevik erməninin etirafları" kitabının Azərbaycan dilinə tərcüməsinin növbəti hissəsini təqdim edir. 

Əvvəlini buradan oxuya bilərsiniz: //www.moderator.az/news/288105.html

Ermənistanın idarəçiliyində olan Hancnyanın 1936-cı ildə öldürülməsindən sonra, 1937-ci ilin payızında Anastas Mikoyan Lavrenti Beriya ilə Ermənistana səfər etdi. Onlar, əslində Ermənistana partiya və dövlət rəsmilərini təmizləmək, məhv etmək üçün gəlmişdilər. Rusiya Dövlət Arxivində 22 sentyabr 1937-ci il tarixli yeni bir sənəd tapıldı. Yejovun imzaladağı bu tarixi sənəddə Yejov Stalinə deyir: “... Mikoyan güllələnəcək "Daşnaksutyun və digər "anti-sovet ünsürlərin” sayının 700 nəfərə qədər artırılmasını xahiş edir. Eyni sənəddə Yejov güllələnəcəklərin əvvəlki sayına 1500 nəfər əlavə edərək, 2000-ə çatdırılmasını tövsiyyə edir”.  

Sənədi Stalin, Molotov, Kaqanovic, Çubar və Loqinov imzalayıblar.

 

Stalinin Mikoyanı Ermənistana göndərməsi təsadüfi deyil. Stalin Mikoyanın erməni hakimiyyəti altında olan millətçiləri ifşa edəcəyini və lazım olan bütün işləri görəcəyini bilirdi. Hətta Malenkov tərəfindən hazırlanan və dərhal edamını tələb edən 300 nəfər siyahısına imza atarkən Mikayanın bu siyahını artıracağını bilirdi. Bu siyahıda Mikoyanın siyasi həyatında mühüm rol oynamış bir şəxsin - Şaverdyanın da adı var idi. Şaverdyan Mikoyanın 1915-ci ildə bolşeviklər partiyasına qəbul olunmasına zamin durmuşdu. Mikoyanı Bakıya, Şaumyanın yanına da o göndərmişdi.  Mikoyanın bu insana sədaqət borcu var idi. Lakin Mikoyan onun güllələnməsinə mane ola bilmədi, çünki Stalin qəsdən Şaverdyanın adını bu siyahıya daxil etmişdi.

Son zamanlarda aşkar edilən daha bir sənəd var. Ermənistan Milli Arxivindəki “Çox gizli” kodu ilə ortaya çıxarılan bu yeni sənəd, “Türk-erməni savaşı zamanı Ermənistan Kommunist Partiyasına bağlı olan partiya təşkilatlarının taktikiki hərəkətləri” adlanır. Bu sənəddə Moskvadan təlimat alan erməni bolşeviklərin Türkiyə ilə müharibə vəziyyətində olması, düşmənçilik siyasəti yürütdükləri və bunun zərərli olacağının aydın olduğu ifadə edilir. Nümunə olaraq təqdim edəcəyimiz bu sənəddə Ermənistan Kommunist (bolşeviklər) Partiyasının Mərkəzi Komitəsinin hərbi bölgələri əhatə edən bütün təşkilatlara, xüsusilə Qars qarnizonuna bildirilirdi ki, müharibəyə qarşı təbliğat aparsınlar və bununla bağlı aşağıdakı təlimatlardn ibarət broşuralar yaysınlar:

1. Türkiyə əvvəlki Türkiyə deyil və Ermənistana yönəlmiş təcavüzkar niyyəti yoxdur. 

2. Kamalist Türkiyə Sovet Rusiyasının müttəfiqidir və imperializm (İngiltərə, Fransa, Yunanıstan) əleyhinə milli azadlıq mübarizəsi aparır.

3. Ermənistanın Türkiyə üzərində zəfəri Yaxın Şərqdə imperializmin gücləndirilməsi anlamına gələ bilər və beləcə daha sonra Sovetlərin şərqdə, cənubi Qafqazda inqilabın qələbəsini təhlükəyə ata bilər.

4. Erməni Kommunist Bolşeviklərinin vəzifəsi Ermənistanın sovetləşməsini sürətləndirmək olmalıdır. Bu, Ermənistanın sovetləşməsini sürətləndirəcək.

Digər bir sənəd də "Xəyanət sənədi" deyə olaraq təqdim olunur. “Pravda qəzetində (4 dekabr 1920) çap edilmiş bir məqalədə İosif Stalin Ermənistanın sovetləşməsindən qürurla bəhs edir. Stalin müsəlmanlar və ətrafındakı azlıqlar arasındakı problemlərinin həll edildiyini açıqlayır. Stalinin bu məqaləsində Ermənistan, Azərbaycan, Türkiyə arasında əməkdaşlıq və dostluq yaradılmasından məmnunluğunu ifadə edir və belə deyirdi: “Rusiya müttəfiqi olan “bolşevik türklərlə” birlikdə bütün erməniləri “erməni daşnaqlarının” əlindən xilas edəcək”.

Erməni bolşevikləri buna həqiqətən də inanırdılar. Avqustun 24-də Sovet Rusiya hökuməti Mustafa Kamal hökuməti ilə "Ön dostluq müqaviləsi" imzaladı. Ruslar da, ermənilər də imperializmə qarşı "mübarizə aparması üçün" və ittifaq dövlətlərinin "müdaxiləsinin" qarşısını almaq üçün Türkiyəyə hərbi yardım edəcəkdilər.

Müqavilənin digər əhəmiyyətli nöqtəsi bu idi: Türkiyə Böyük Millət Məclisi TBMM hökuməti o günə qədər imzalanan heç bir müqaviləni tanımırdı (Sevr müqaviləsi da daxil olmaqla). Daha əvvəl Ermənistanla imzalanan bütün müqavilələri TBMM hökuməti tanımırdı. Sovet Rusiyasının bir  Türk hökuməti ilə imzaladığı beynəlxalq müqavilələr də buraya daxil idi. bu razılaşmanı Ermənistana qarşı cinayət hesab edən erməni tədqiqatçısı Yuri Barseqov "Bu, Rusiyanın Ermənistana xəyanəti idi", - deyirdi.

Türkiyə ilə ön dostluq razılaşmasının imzalanmasından bir həftə sonra 1-7 sentyabrda Bakıda Şərq xalqlarının Birinci Konqresi təşkil edildi. Rus bolşeviklər Zinovyev və Radekin iştirak etdiyi bu konfransa Ənver paşa, Bahəddin Şakir və Xəlil paşa da qatılmışlar. Bolşevik A.Mikoyan bu vacib konfransa gəldi və xatirələrindəki, ermənilərin qəbul etmədikləri bir çox həqiqətləri söylədi.

Əlbəttə ki, erməni bolşevikləri də şərq xalqlarının konfransında iştirak edirdilər. O zaman erməni bolşeviklər partiyasının mərkəzi komitəsi sentyabrın 20-də "Çox gizli" kodu ilə təlimat və sənədləri Bakıdan göndərmişdi. Bu təlimata görə, "Türk əsgərlərinə qarşı mübarizəyə son qoyulmalı, hərbi səfərbərlik işi dayandırılmalı və imperializm üçün çalışan daşnaklar məhv edilməliydi. Erməni bolşevikləri başa düşürdülər ki, Türkiyə hərbçiləri ilə müharibə etmək bu ölkəni məhv edəcək. Sənədi Sarkis Kasyan, Askanaz Mravyan, Avis Nuricanyan, Şavarş Amirhanyan, İsahak Dovlatyan və Aşot Hovhannisyan imzalamışdı. Bu sənədi imzalayanlar çox yaxşı bilirdilər ki, Türkiyə ilə sülh Ermənistanın xeyrinədir. Sentyabrın 29-da Rusiya Bolşeviklərinin Siyasi Bürosu tərəfindən bir qərar qəbul edildi. Kamalistlərə pul və silah yardımı ediləcəkdi. Buna erməni bolşevikləri kömək edəcəkdilər.

Daha sonra Daşnaksutyun Partiyasının Buxarestdəki qurultayında təqdim etdiyi məruzədə Ermənistan respublikasının ilk baş naziri Hovhannes Kacaznuni bu sözləri söyləmişdi: "Beynimizdə  sərin küləklər əsdi, öz diləklərimizi başqalarına istinad etdik, içi boş sözlərə, səlahiyyətsiz şəxslərə çox əhəmiyyət verdik, girdiyimiz hipnozun təsirilə gerçəkləri görməməyə başladıq və xəyal aləminə daldıq. (...) Daha Türkiyənin döyüşən ölkələr ailəsinə qatılmadığı və iştirak etməyə hazırlaşmadığı 1914-cü ilin payızı boyunca Qafqazlarda böyük səs-küy və böyük enerjiylə erməni könüllü birlikləri yaradılmağa başlandı. (...) Qeyd-şərtsiz Rusiyaya bağlandıq. Təməlsiz bir şəkildə çar hökumətinin səylərimiz və yardımlarımız qarşılığında bizə Türkiyədəki müstəqil erməni vilayətlərindən və Qafqazlardakı Ermənistandan bəhs edəcəyinə əmin idik  (...) İngilislər tərəfindən yaxşı geyindirilmiş və silahlanmış ordumuz var idi. Son olaraq, Sevr müqaviləsi türklərə qarşı böyük bir fürsət idi. Sevr müqaviləsi gözlərimizi kor etmişdi”.

Erməni bolşevikləri daşnakların dərs çıxarmadığı tarixi şansdan yararlanmağa başladılar. Nəticədə Ermənistan Sovet Sosialist Respublikası İrəvan xanlığının torpaqlarında yarandı. Bolşeviklər Zəngəzuru Ermənistana bağlaya bildilər.