Azərbaycan Respublikasının müstəqillik illərində əldə etdiyi iqtisadi nailiyyətlər böyükdür və təkzib edilməzdir. Onları danmaq, görməmək ən azından insafsızlıq olardı.  

Bununla belə, ölkə iqtisadiyyatının hələ də neft və qaz hasilatından və ixracından, dünya bazarlarında cərəyan edən neft qiymətlərindən asılılığı bir həqiqət olaraq qalır. 

Milli iqtisadiyyatımız  rəqəmlərdə yüksək artım və inkişaf  nümayiş etdirsə də, insanların maddi və sosial vəziyyətinin, rifahının əsaslı şəkildə yüksəlişini təmin etməkdə hələ də çətinlik çəkir. 

Hər halda, əhalisi Azərbaycanın əhalisindən iki dəfə az, lakin cari ümumi daxili məhsulunun (ÜDM) həcmi (400 mlrd. ABŞ dolları) bizimkindən  5 dəfə çox olan, və ÜDM 71% qeyri-neft sektorunun payına düşən  Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri səviyyəsində güclü bir iqtisadiyyat qurmaq üçün imkanlar və resurslar kifayət qədərdir.

Prezident İlham Əliyevin son çıxışlarında haqlı olaraq vurğuladığı kimi, mövcud vəziyyəti yubanmadan dəyişmək və qeyri neft sektoruna dayanan güclü iqtisadiyyata nail olmaq lazımdır. Ali hədəf olaraq, azad sahibkarlığı yeni inkişaf mərhələsinə qaldırmaq, vətəndaşların real gəlirlərinin artması, rifahının ən qabaqcıl dünya dövlətləri səviyyəsinə qaldırılması nəzərdə tutulur.

Son bir ayda ölkənin gömrük məcəlləsinə dəyişikliklər edilməsi, beynəlxalq transit  daşımaları potensialini artırmaq, inzibati yoxlamalara iki illik moratorium qoymaq haqqında verilmiş prezident fərmanları qeyd olunan istiqamətdə təsirli addımların atılacağından xəbər verir.

İqtisadi islahatların əhatə dairəsi təbii ki çox geniş ola bilər. Lakin ilk öncə diqqəti ölkənin ərzaq təhlükəsizliyini və geniş məşqulluğu təmin edə biləcək  kənd təsərrüfatı (k/t) və aqrar sənaye islahatları üzərində cəmləşdirmək daha doğru və tələb olunandır. 

Respublikanın  4.5 milyon kənd əhalisi 66 rayonu əhatə edən dörd mindən çox kənd yaşayış məntəqələrində (kənd və qəsəbələrdə) yaşayır. Kənd əhalisinin xüsusi çəkisi 49,3% təşkil edir və əsasən kənd təsərrüfatı və onunla bağlı olan sahələrdə cəmləşmişdir. 

2014-cü ildə ölkədə istehsal olunmuş 59 milyard manatlıq ÜDM strukturunda kənd təsərrüfatı, meşə təsərrüfatı və balıqçılığın birlikdə payı 3,1 milyard manat, və ya 5.3% təşkil etmişdir. 

İxracın strukturunda k/t məhsullarının payı cəmi 527 milyon ABŞ dollar olmuşdur (meyvə-tərəvəz - $291.08 mln. heyvan və bitki yağları $190.33 mln. alkoqollu və alkogolsuz içkilər - $31.8 mln.  pambıq - $14.5 mln.). 

İdxal olunan ərzaq məhsullarının həcmi isə 1.4 milyard ABŞ dolları səviyyəsində olmuşdur (bütün növ ərzaq məhsulları - $1.06 mlrd. tütün və tütün məhsulları $399. 4 mln.)  İdxal olunan ərzaq məhsullarının  həcmi ÜDM strukturunda kənd təsərrüfatı, meşə təsərrüfatı və balıqçılığın birlikdə payının demək olar ki, 50% -nə bərabərdir. Bundan əlavə ərzaq məhsullarının idxal həcmi xarici ticarət dövriyyəsində ümumi idxalın 60% səviyyəsindədir və daxili bazarda ərzaq məhsullarının davamlı bahalaşmasını şərtləndirən əsas amillərdən biridir. Bu bahalaşmanın hər ay ən azı 0.1% - 0.3% arasında davam etməsi də kimsəyə sirr deyildir.

Azərbaycan kəndinin davamlı inkişafını, ölkənin ərzaq təhlükəsizliyini təmin etmək, kənd rayonlarında yeni aqrar-sənaye infrastrukturunu yaratmaq, insanları daimi iş yerləri və yüksək gəlirlərlə təmin etmək üçün ən səmərəli iqtisadi inkişaf modeli ”“ kənd rayonlarının Sərbəst Aqrar Sənaye Bölgələrinə (SASB) çevrilməsi ola bilər. Kənd rayonlarında SASB rejiminin tətbiq edilməsi aşağıda sadalanan çox strateji iqtisadi və sosial problemlərin həllini təmin edə bilər:

Yeni iqtisadi siyasət ”“ güclü mühərrik, sürətli inkişaf deməkdir. Tarixə ekskurs etsək görərik ki, müasir iqtisadi inkişaf göstəricilərinə nail olmaq üçün konservativ Böyük Britaniya 165 illik uzun bir yol qət etməli olmuşdur. Amma çevik iqtisadi siyasəti ilə Çin Xalq Respublikası Britaniyadan daha artıq yüksəlişə cəmi son 30 ilin ərzində, yəni 5 dəfə daha sürətlə, və daha tez müvəffəq ola bilmişdir. 

Cari vəziyyətdə ölkənin yeni iqtisadi inkişaf modelinin meydana gəlməsi və çalışması yalnız qanunlara əsaslanan, qanunlarla tənzimlənən daha liberal və daha çevik ticarət rejimi əsasında mümkün ola bilər. Bu qanunvericilik sərt iqtisadi və maliyyə tətbirlərini birmənalı şəkildə istisna etməlidir. Yeni iqtisadi siyasətə keçid dövründə sərt ola biləcək yalnız bir məqam ”“ qanunvericiliyə və dövlət intizamına bütün səviyyələrdə qeyri-şərti olaraq əməl edilməsi ola bilər və olmalıdır. 

  

Yeni iqtisadi siyasətin ana xəttini sərbəst bölgələrin (sosial fondlara ödəmələr istisna olunmaqla) bütün vergilərdən və lisenziyalardan azad olunması təşkil etməlidir. SASB daxilində torpaq sahələrinin, əsas fondların, və ya belə fondların (müəssisələr, fermalar, anbarlar, aqrar texniki stansiyalar, istilikxanalar, və s.) yaradılması üçün tələb olunan ərazilərin ayrılması / uzun müddətli icarəyə verilməsi qaydaları sadələşdirilmiş və asan xidmət mexanizmlərini nəzərdə tutmalıdır. Hər şey saysız-hesabsız kəndli-fermer, aqrar sənaye təsərrüfatlarının, müəssisələrinin meydana gəlməsinə, maneəsiz çalışmasına, kənd əhalisinin tam məşqulluğunu təmin etməyə, məhsul bolluğu yaratmağa,  və yeni sahibkarlar sinfinin formalaşmasına xidmət etməlidir.

Dövlət məhsul bolluğunu təşviq etməli, bu məqsədlə lazım olan imkanları yaratmalıdır. 

İslahatlar həm forma, həm məzmunca yeni dövlət satınalmaları və istehlak kooperasiyaları institutlarının formalaşması ilə müşayət olunmalıdır. Kəndli və fermer təsərrüfatları hər növbəti il üçün həm dövlət, həm də qeyri-dövlət ticarət və istehlak təşkilatlarından istehsal və emal edəcəkləri məhsulların sifarişini almalıdırlar. Bu cür satınalmalar hər mövsümün əvvəlində qabaqcadan kəndlilərə və fermerlərə istehsal və emal xərclərini qarşılaya biləcək səviyyədə ilkin ödənişlər edilməsini nəzərdə tutmalıdır. SASB ölkənin bütün kənd bölgələrini və hər bir yaşayış məntəqəsini əhatə etməlidir.

Azərbaycan Dünya Ticarət Təşkilatının üvü olmadığından, ərzaq məhsullarının topdan satışı və ixracı ilə məşqul olan ticarət və logistika şirkətlərinin dövlətin proteksionist  siyasətindən bəhrələnməsi mümkündür və bunun üçün geniş imkanlar yaradılmalıdır. Xarici ticarəti stimullaşdıra biləcək yeni/müasir dəmir yolu və avtomobil nəqliyyatı potensialı meydana gəlməlidir. Nəqliyyat tarifləri elə rəqabətə davamlı hədlərdə olmalıdır ki, həm ixracın artımını, həm daxili, həm də transit daşımalarının həcmini maksimum hədlərə qaldırmaq mümkün olsun. Qonşu dövlətlər də Azərbaycanın nəqliyyat koridorundan və potensialından istifadə etməyə üstünlük versinlər. Gömrük məntəqələrində k/t və ərzaq məhsullarının ixracı üçün 24 saat yaşıl işıq yanmalı və inzibati maneələr ləğv edilməlidir.

Yüksək aqrar texnologiyaların ölkənin kənd təsərrüfatına tətbiqini təmin etmək, əmək məhsuldarlığını dəfələrlə artırmaq, k/t və ərzaq məhsullarının maya dəyərini dəfələrlə aşağı salmaq, rəqabətə davamlı və tələb olunan məhsullarla dünya bazarlarına çıxa bilmək üçün xarici investisiyaların təşviqi gücləndirilməlidir. Xarici investisiyalar dövlət tərəfindən ən etibarlı şəkildə sığortalanmalıdır. “Açıq Qapılar” siyasəti iqtisadi islahatların həyata keçirilməsində  önəmli yer tutmalıdır.

Yüksək aqrar sənayeçilik təcrübəsi və ənənəsi olan dövlətlərlə iqtisadi əməkdaşlıq əlaqələri davamlı olaraq gücləndirilməlidir. Bu əməkdaşlıqdan yüksək keyfiyyətli kübrələr, “high-tech” maşınlar, avadanlıqlar, mexanizmlər, alətlər istehsal edə bilən yeni-yeni yerli sənaye müəssisələri və hər bir kəndi və qəsəbəni əhatə edə biləcək unikal aqrar-sənaye infrastrukturu yaratmaq üçün bəhrələnmək olar. 

Yeni iqtisadi siyasət monopolizm və korrupsiya amillərini, həmçinin yersiz inzibati müdaxilələri   tam şəkildə istisna etməli və aradan qaldırmalıdır. Vətəndaşların, iş adamlarının gəlirlərinin durmadan artması, onların legal yolla zənginləşməsi qarşısında sədlər qoyulmamalıdır. Əhalinin zənginləşməsi ”“ dövlətin zənginləşməsi deməkdir, vətəndaşın rifahda, dövlətin inkişafda, sülh və əmin-amanlıq içində yaşamasının rəhnidir. 

Azərbaycanın yeni iqtisadi inkişaf modeli siyasi iradənin və peşəkar təşkilatçılıq (top menecment) bacarığının vəhdəti müstəvisində uğurlu nəticələr verə bilər. Bir vacib məqamı da yaddan çıxarmaq olmaz: zaman vacib faktordur.