Rusiyanın çox məqsədli "Su-35S" qırıcısının 31 avqustda Uzaq Şərqdə qəzaya uğraması beynəlxalq KİV-lərdə, xüsusən də hərbi istiqamətdə fəaliyyət göstərən informasiya resurslarında geniş müzakirə olunur. Şərq Hərbi Dairəsinə məxsus qırıcı təyyarə Xabarovsk diyarının Komsomolsk-Amur şəhərindəki Dzemqi aerodromundan havaya qalxaraq planlı uçuş həyata keçirməli idi, lakin yerdən havaya qalxan təyyarə cəmi 4 dəqiqə sonra  qəzaya uğrayaraq Oxotsk dənizinə düşüb.  

 

Əldə edilən son məlumata görə, qırıcının mühərriki sıradan çıxıb, pilot isə katapult edə bilib. Axtarış qrupu pilotu tapıb hava limanına çatdıra bilib. Pilot artıq həkimlər tərəfindən müayinə edilib, həyatı və sağlamlığı üçün ciddi bir təhlükə yoxdur.

 

Qəzanın səbəbini yaradılan Şərq Hərbi Dairəsinin xüsusi komissiyası müəyyən edəcək. Amma bu qırıcıların "Suxoy" Konstruktor Bürosunda hazırlanan idarəolunan güc vektoruna malik UVT mühərrikləri son zamanlar Rusiyanın ən son model qırıcılarının qəzalarına əsas səbəb kimi göstərilir. 8 tona qədər döyüş yükü daşımalı olan təyyarənin təlim uçuşunda maksimal yüklənməyə məruz qalmadığı şübhəsizdir. Belə bir vəziyyətdə qazaya məruz qalan qırıcını əldə etməyə hazırlaşan ölkələr planlarında bəzi korrektələr etməyə məcbur olacaq. 

 

Rusiya bəzi qırıcılarını, o cümlədən "Su-35S" təyyarələrini "4 ++ nəsilə" aid edir. Rusiyanın qırıcılara tətbiq etdiyi "4 ++ nəsil" təsnifatlandırılması digər ölkələrdə tətbiq edilmir. Digər ölkələrdə müasir qırıcılar 4-cü, 5-ci və ya 6-ci nəsilə aid edilir. Rusiya tərəfi belə bir orta səviyyələr tətbiq etməklə, 5-ci nəsil qırıcı hazırlaya bilməməsini, 4-cü nəslin üstün versiyası adı ilə pərdələməyə çalışır. Halbuki 4-cü nəsil ilə 5-ci nəsil qırıcının əsas fərqi, aşağı görüntüləmə əmsalından (stels texnologiyası) və AFAR radiolokasiya stansiyasından ibarətdir. Bunlardan isə heç biri "Su-35" qırıcısında mövcud deyil. Lakin bu Rusiya mediasına  qırıcını 5-ci nəsilə yaxın vasitə kimi təqdim etməyə mane olmur. 5-ci nəsil kimi təqdim edilən "Su-57" qırıcısına da toxunmuram, çünki bu vasitənin istehsalçısı olan eyini "Suxoy" şirkəti qırıcısı üçün elan etdiyi əsas texniki xüsusiyyətləri on ildir əldə edə bilmədiyinə görə ən iri müştərisi olan Hindistanın layihədən imtina etməsini ağrı və acı ilə həzm etməyə məcbur qalıb. 

 

"Su-35" qırıcıları indiyə qədər Rusiyadan başqa yalnız Çin HHQ-sində istismar edilir. İndi isə bu qırıcıların 5 ədədi artıq Misirə ixrac edilib, prosesin davamı da gözlənilir, çünki 5 ədədlik qırıcı dəsti Misirin HHQ-sində potensial baxımından ciddi dəyişiklik edə bilməz. 

 

Qəzaya uğrayan qırıcının da Misirə göndəriləcək qırıcı partiyasından olması da istisna deyil. Niyəsini isə qeyri rəsmi məlumatla cavablandıracam. Qəzadan az sonra "V Kontankte" sosial şəbəkəsində Misir Hərbi Hava Qüvvələri üçün nəzərdə tutulduğu iddia edilən "Su-35" qırıcılarının fotoşəkilləri paylaşılır. Bu qırıcıların fotolarının Komsomolsk-Amur Aviasiya Zavodunun dayanacağında çəkildiyi ehtimal edilir. 

 

 Şəkil üçün heç bir açıqlama yoxdur, başlıq isə belədir: "Misir Hərbi Hava Qüvvələri üçün Su-35S-in fotoşəkilləri şəbəkəyə sızıb. "Quş"ların ilk partiyası artıq hazırdır və yeni sahibini gözləyir". Bu məlumatın mənbəyi barədə məlumat verilmir. Şəklin özündə, kabinin və hava girişləri ilə birlikdə burun hissəsi örtülü ən azı üç qırıcı görünür. Təyyarədə heç bir tanınma nişanı da yoxdur.

 

Bu Misir Hərbi Hava Qüvvələri üçün nəzərdə tutulan "Su-35" qırıcılarına aid ilk görüntüləri deyil. Ötən ilin iyul ayında bmpd bloqunda Tolmachevo (Novosibirsk) hava limanında müşahidəçilər Misir Hərbi Hava Qüvvələri üçün ilk beş "Su-35" qırıcısının fotolarını çəkmişdi.  

 

2019-cu ildən sonra Misir Rusiyadan "Su-35" qırıcıları  aldığı məlum olsa da, bu müqaviləni bağladığını Qahirə rəsmən təsdiq etmir. Yəqin ki, bu ABŞ Dövlət Departamenti bu anlaşma çərçivəsində Misirə bir neçə təzyiq göstərməsi və təyyarələrin alınmasından imtina etməsi tələbi əlqədardır, çünki bu satınalma Qahirəyə qarşı sanksiyalara gətib çıxara bilər. 

 

Polşa mətbuatında Misir Hərbi Hava Qüvvələrinə məxsus "Su-35" və Fransnın "Rafale" qırıcıları arasındakı virtual hava döyüşündə rus təyyarəsinin fransız həmkarına məğlub olduğu da iddia edilib. Misir tərəfi bu barədə hələlik susmağa üstünlük verir. Qeyri-rəsmi mənbələrdən məlumdur ki, 2018-ci ildə Rusiya Misir Hərbi Hava Qüvvələrinə 24 ədəd "Su-35" qırıcısının tədarükü ilə bağlı müqavilə imzalayıb. Tədarük  2023 -cü ilə qədər başa çatmalı idi.

 

Hazırda "Su-35" qırıcılarını Rusiyadan başqa yalnız Çin istismar edir. İndoneziya isə əvvəllər bu təyyarələrdən 11 ədəd əldə etmək istəsə də, sonradan müqaviləni "dondurdu", hazırda bu müqavilənin yerinə yetirilməsi ehtimalı çox azdır.

 

"Su-35" qırıcısı 1980-ci illərdə "Su-27" bazasında SSRİ-də hazırlanıbvə əvvəl "Su-27M"  kimi tanınırdı. İlk prototip 1988-ci ilin iyun ayında ilk uçuşunu etdi. Sovet İttifaqının dağılması təyyarənin seriya istehsalına imkan vermədi.İstehsalçı "Suxoy" şirkətiyeni təyyarəsi üçün ixrac sifarişlərini cəlb etmək məqsədilə qırıcını "Su-35"adlandırdı. Çünki, "Su-27" qırıcılar arasında qəza sayına görə liderlərdən biri idi və onun eyni marka adı altında ixracı yalnız müştərinin əlacsızlığı nəticəsində baş tuta bilərdi. Bu günə qədər 31 qəza sayına malik "Su-27" qırıcılarının adı dəyişən törəməsi olan"Su-35" NATO tərəfindən "Flanker-E", Qərb ölkələri tərəfindən isə "Super Flanker" adlanır.

 

Əslində Rusiyanın Misirə müşaiyət olunan qırıcı satıb və ya satmaması Azərbaycan audiotoriyası üçün bir o qədər maraqlı olmaya da bilər. Amma ilk uçuşları qəza ilə müşahidə olunan bu qırıcı 3 il əvvəl israrla Azərbaycana da təklif edilməsi, mövzunun yenidən gündəmə gəlməsinə və bu məqalənin yazılmasına səbəb oldu. Xatırlayırıqsa, 2018-ci ildə ermənilərə kreditlə (əslində hədiyyə idi) "Su-30" qırıcısı verən Rusiya müdafiə sənayesi Azərbaycanı pariteti qorumaq və havada üstünlüyü qorumaq üçün daha bahalı, təxminən 65 milyon dollara qədər qiymətə malik "Su-35" almağa yönəldəcəyini düşünürdü. Lakin mütəxəssislərimiz bu məsələdə sayıqlıq numayiş etdirdi, dərhal qırıcının bizə uyğun olmadığını bildirdilər. Azərbaycan növbəti dəfə erməniyə verilən təyyarə üzərindən qurulan oyuna imza atmadı. Nəticədə oyun quranlar həm “iti”, həm də “ipi” itirdi. Vətən Müharibəsindən sonra Azərbaycanın türk/NATO ordu modelini seçməsi isə "Su-35" qırıcılarından imtina edəcəyimizi bir daha təsdiqlədi. 

 

Bir ölkənin istehsal etdiyi yeni aviasiya vasitəsiinin əldə edilməsi, ən azından yaxın 40- 50 il ərzində iki ölkə arasında münasibətlərin səviyyəsini nəzərə alınmasını tələb edir. Vətən Müharibəsinin təcrübəsi göstərdi ki, istehsalçıların və tədarükçülərin ənənəvi tərəfdaşlar arasından düzgün bir şəkildə seçilməsi, döyüş əməliyyatlarının fasiləsiz sursat təchizatında və bütövlükdə Qələbənin təmin olunmasında çox böyük əhəmiyyət daşıyır. Odur ki, bu məsələlərdə kifayət qədər geniş perspektivə malik qərarlar qəbul edilməlidir.