Moderator.az Xalq yazıçısı Elçin Əfəndiyevin Bakupost.az -a müsahibəsin təqdim edir.

 

 

- Mənim ömrümün çox hissəsi Sovet İttifaqında keçib və mən bu mövzuya ancaq üzdən baxmaq yox, bir az dərinə dərinə getmək istəyirəm. Bu necə ölkə idi? Lenin, Stalin, Trotski, Zinovyev , Dzerjinski, Kamenyev , Buxarin, Molotov, Yaqoda, Yejov, Malenkov, Beriya,  Xuruşov, Jukov, Brejney, Qorboçov və başqaları – Sovet İttifaqını quran, onu nəhəng bir imperiyaya çevirən, sonra da şərəfsiz bir süquta aparan bu adamlar kim idi? Onlarla tanış olduqca qəhrəmanlıq və satqınlıq da görürsən, inqilabi fanatizm və keriyerizm də, mədəniyyət və mədəniyyətə qənim kəsilmək də, əqidə və riya, əqidə uğrunda yox, hakimiyyət uğrunda ölüm-dirim mübarizəsini də, bir sözlə, xislətin hansı təzadına desən rast gəlirsən. Sovet İttifaqı bir tərəfdən qururdu, yaradırdı, o biri tərəfdən güllələyirdi, insanın azadlığını əlindən alırdı, qapalı bir cəmiyyətin sərhədlərini ciddi-cəhdlə qoruyurdu. Bir sözlə, Sovet İttifaqı paradokslar imperiyası idi. Düzdür, rus dili hakim dilə çevirilmişdi, “böyük qardaş” siyasəti aparılırdı, ancaq Sovet İttifaqı rus imperiyası olmaqdan daha artıq dərəcədə, Sistem imperiyası idi, xalqlar rusun müstəmləkəsi yox, rusların özləriylə də  bərabər sistemin müstəmləkəsi idi. Stalinə gəldikdə isə o, dərin dərrakəli və bacarıqlı nəhəng bir tarixi sima idi. İndi dahi sözünü yeri düşdü-düşmədi işlədirlər. Stalin isə həqiqətən dahi idi, ancaq qəddar, rəhmsiz, hətta cəllad dahi.

 

Stalin,ətrafı və dövrü haqqında Əsəd bəyin (Qurban Səid), əsl soyadı Bronşteyn olan Lev Trotskinin “Stalin”lərindən üzü bu tərəfə, bəlkə də yüzdən çox kitab oxumuşam. Mən bu fikirdəyəm ki, Stalin bəşər tarixinin ən qüdrətli, ağıllı, bacarıqlı və qorxulu diktatoru olub. Onun Şoy, Romen Rolan, Uells kimi Qərb intellektuallarıyla söhbətlərinin stenoqramını oxuyanda, adam mat qalır ki, universitet görməyən, əməlli başlı orta təhsili də olmayan, həyatın dibindən çıxan bu adam nə qədər savadlı və məlumatlıdır.

 

 

- Aldığı aydındır və faciəlidir: güllələnmə, Sibir, azdırılmış istedadlar. Ancaq verdiyi də mühümdür: yeni janrların yaranması və formalaşması, Azərbaycan ədəbi-bədii dilinin sürətlə inkişaf etməsi, bədii və ictimai fikirdə milli mənliyin güclənməsi. Bütün bunlar həmin dövrün böyük, taleyüklü hadisələrdir. Hətta XX əsrin əvvəllərində belə “Leyli və Məcnun” kimi srırf milli bir operanın türk dilində yox, Azərbaycan dilində yox, “müsəlman dilində” olduğu deyilirdi. Yaxud siz XX əsrin elə 40-50-ci illərdəki ədəbi dilimiz “Füyüzat”ı demirəm, hətta “Molla Nəsrəddin”nin belə dili ilə müqayisə edin, nə qədər inkişaf var.

 

 

“Məmur deyəndə mənim gözümün qabağına Qoqolun, Çexovun məmurları gəlir”

 

 

- Teatr satılıb-alınan bir şey deyil ki, monopoliya yaransın. Teatra yad  və teatrdan bixəbər olanda, bəlkə bir az kobud deyirəm, teatra kartiof-pomidor meyarları ilə yanaşanda bu cür dedi-qodu yaranır. Mən bir-iki dəfə bu barədə demişəm, daha uzatmaq istəmirəm. O başqa məsələdir ki, ümumilikdə götürəndə, bir janr kimi bizim dramaturgiyada durğunluq var. Əli Əmirli, Firuz Mustafa, Elçin Hüseynbəyli... Daha kim? Olsun ki, daha iki-üç ad çəkmək olar, bəs edir? Əlbəttə, yox. Ancaq elə bilirəm ki, bu müvəqqəti durğunluqdur. Mən “YUĞ”da Mehriban Ələkbərzadənin çox maraqlı quruluşunda İlqar Fəhminin Nəsimi haqqında yazdığı pyesin tamaşasına baxdım. İstedadlı, maraqlı əsərdir, istedadla da tamaşaya qoyulub, xoşuma gəldi. Bir qeydim də var idi, İlqarın özünə dedim. Bir müddət əvvəl Mirmehdinin hekayələrini oxumuşdum. İstedadlı qələmi var. Bu cavan yazıçıda aşkar dramaturji potensial hiss etdim. Ancaq bu, əlbəttə mənim hissiyyatımdan asılı bir şey deyil. Gərək onun özündə dramaturgiyaya  təbii istək, daxili ehtiyac yaransın. Bunsuz “zorən təbiblik” olar. Cavan bir qız var, Ülviyyə Heydərova. Əlyazmasında pyesini vermişdi, oxudum. İstedadlı qızdır. Və yəqin, belə gənclər az deyil. Hər-halda, ümid edirəm ki, belədir. Mən bir dəfə demişdim, ədəbiyyat okean kimidir, çirklənməsi və qabarması var. Ədəbiyyatda da belədir, durğun və coşqun dövrlər bir-birini əvəz edir. Mən inanmıram elə bir teatr olsun ki, yeni, ya yaşlı bir müəllifin istedadlı pyesini geri qaytarısın. Əgər elə bir teatr varsa, ora heç pyes vermək də lazım deyil.

 

 

- Ədəbiyyatla siyasət həmişə bir yerdə olub. Yalnız bu mənada yox ki, ədəbiyyatın yaratdığı bir çox qəhrəmanılar var ki, Markesin patriarxı kimi siyasət adamlarıdır. Eyni zamanda tarix boyu bir çox yazıçılar olub ki, əsərləri bilavasitə öz siyasi  düşüncələrinin, istəklərinin, arzularının ifadəsi olub, yəni siyasi mövqelərini ifadə ediblər. Mən hələ Qazi Bürhanəddindən, Osmanlı sultanlarından, Baburdan, Xətaidən tutmuş bir çox Şərq şahlarını, sultanlarını, vəzir-vəkillərini demirəm. Avropada klassiklərindən müasir dövrümüzə qədər bir çox yazıçılar var ki, həm də tanınmış siyasi-içtimai xadim olublar. İndi yadıma düşür ki, 60- cı illərdə Andre Malro həvəslə oxuduğum və izlədiyim fransız yazıçılarının sırasındaydı, uzun illər De Qoll hökumətində Mədəniyyət naziri işləmişdi. Əlbəttə, daha çox yazıçılar var ki, heç bir vəzifədə işləməyiblər, siyasətlə də araları olmayıb.

 

Ədəbiyyatda yazıçının yerini onun siyasi mövqeyi, harda işləyib-işləməməsi, necə adam olduğu, xəsisliyi, ya əliaçıqlığı, alicənablığı, ya xudbinliyi, neçə dəfə evlənib-boşandığı və ilaxır yox, əsərlərinin səviyyəsi müəyyən edir. Klassik nümunələr: kommunist Şoloxov və faşizmə rəğbət bəsləyən Hamsun. İkisi də XX əsr dünya ədəbiyyatının böyük nümayəndələridir.

 

 

- Əlbəttə, istifadə edir. Uzağa getməyək, elə Sovet İttifaqında ideoloji siyasət ədəbiyyatı özünün təbliğat vasitəsinə çevirmək istəyirdi və bir çox hallarda buna nail də olurdu. Sistem siyasəti ilə birlikdə iflasa uğradıqda isə həmin təbliğat məmlatını da özü ilə aparır. Konyuktura həmişə ədəbiyyatla yanaşı addımlayıb. Bizim Sovet dövrü ədəbiyyatımız da bunsuz deyildi. Bəzən də o ideoloji siyasət istedadı şikəst edib. Bax, bu faciədir. Sovet İttifaqında, o cümlədən elə bizim öz ədəbiyyatımızda belə bədii faciələr az olmayıb.

 

 

- Erot, Kupidon, Amur, nə bilim Eros, kim necə adlandırır, adlandırsın, geniş mənada ədəbiyyatın yarandığı dövrdən etibarən onun əsas mövzularından biridir. Elə ancaq Apuleyi xatırlasaq, kifayətdir. Sadəcə, əvvəllər də bunu demişəm, erotika erotika naminə qələmə alınarsa, bayağı və vulqarcasına yazılarsa, bunun ədəbiyyata dəxli yoxdur. Erotika, yazdığın əsərin bədii məntiqindən doğmalıdır. O yerdəki, əsərin bədii məntiqi bunu tələb edir, əlbəttə, yazmalısan. Erotikanı əsərə yamaq kimi yamamaq olmaz. Emil Zolyada naturalist təsvirlər çoxdur, ancaq onlar dediyim həmin bədii məntiqdən doğur. Elə rus ədəbiyyatını götürək, Mixail Şoloxovun təcsvir etdiyi erotika bədiyyətin yaratdığı erotikadır, Eduard Limonovun, ya da Nataliya Medvedyevanın təsvir etdiyi erotika isə, mənim fikrimcə, anti-bədii erotikadır. Erotika həssas mövzudur, onu gərək yağlı boya ilə deyil, akvarellə işləyəsən.

 

 

- Elədir, xoşum gəlmir. “Məmur deyəndə mənim yadıma Qoqolun, Çexovun məmurları gəlir. Ancaq bu o demək deyil ki, bütün məmurlar o cür tiplərdən ibarətdir. Şərəflə işləyən və şərəflə də vəzifədən ayrılan məmurlar da az deyil.

 

 

- Yox. Mən özümlə bağlı elə bir şərait yaratmamışam ki, istəmədiyim nəsə  olsun.

 

 

- Heç nədən. Sadəcə, tutduğum vəzifələrdə həmişə səlahiyyətlərim daxilində işimi yerinə yetirməyə çalışmışam. Məsuliyyəti də həmişə hiss etmişəm, eyni zamanda da tələb etmişəm.

 

 

- Hansısa xırda məqamlar yəqin ki, o, misal üçün: filankəsə gərək, o cür bozarmayaydım, ya filankəsin xahişini gərək, yerə salmayaydım, filankəsin deyəsən, ürəyinə dəydim və s. Bu cür anlar olub, qlobal mənada yox.  

 

 

- Yazıçı üçün vaxt həmişə ən mühüm anlayışlardan biri, bəlkə də birincisidir. Hər-halda mənim üçün həmişə vaxt çatışmazlığı olub. O biri tərəfdən isə məndə elə bir təəssürat var ki, vaxtın sürəti əvvəlki dövrlərə nisbətən çox artıb. Səhərin açılması ilə axşamın düşməsi bir olur. Bəlkə mənə belə gəlir? Ola bilər.

 

 

- Günel, gəl belə edək: bu suala mən yaşlanandan sonra cavab verərəm (gülür).

 

 

- Yox. Məndə heç bir kompleks yoxdur. Yaş yaş üstünə gələndə sağlamlıq nöqteyi- nəzərindən bir az dəyişiklik olur orqanizmdə. Bu da təbii bir şeydir. Mən daxilimdə heç vaxt öz yaşımla barışmamışam və barışmaq fikrim də yoxdur (gülür). O xatirələr ki, məndə var onların aurası yenə də mənim içimdədir.

 

 

“Əkrəmin dediyində hardasa həqiqət də var”

 

 

- Günel, mən bir müddət əvvəl bu barədə sözümü demişəm, yenə də o fikirdəyəm. Gəl, bu söhbəti təzələməyək. Oldu?

 

 

- Dünya çapında məşhur olmaq üçün sən gərək, dünya ədəbi prosesinə daxil ola biləsən. Dünya ədəbi prosesinə daxil olmaqdan ötrü isə gərək, sənin əsərlərin yüksək səviyyədə orijinaldan tərcümə olunsun. Mənim xaricdə 45-50, bəlkədə çox kitabım çıxıb, amma onlardan 3-4-ü orijinaldan tərcümə olunub. Dörd romanımdan yalnız biri, “Baş” romanı bəzi dillərə orijinaldan tərcümə olunub, qalan dillərə isə rus dilindən. Eləcə də “Mahmud və Məryəm”, “Ağ dəvə”, “Ölüm hökmü”, hekayələr, povestlər, pyeslər türkcədən savayı, başqa dillərə orijinaldan yox, rus dilinə tərcümədən tərcümə olunub. Bu, ciddi problemdir. Azərbaycan dili bir çox tarixi səbəblərə görə dünya səviyyəsində özünü hələ göstərməyib. Bizim Mirzə Cəlil, Axundov kimi yazıçılarımızı Avropada mütəxəssislərdən başqa tanıyan yoxdur. Halbuki Axundovun “Dərviş Məstəli Şah” pyesi dünya səviyyəli bir pyesdir. O ki, qaldı arzuladığım əsərlər məsələsinə, mən nəyi istəmişəm, onu da yazmışam. Amma ədəbiyyatdır də, yazdıqca yeni istəklər yaranır, bütün istəkləri yazmağı çatdırmırsan. Bu mümkün deyil. Bu mənada Əkrəmin dediyində hardasa həqiqət də var. Amma  eyni zamanda bu fikri təkzib edən səbəblər də çıxır ortaya.

 

 

- Nobel mükafatı öz-özlüyündə çox gözəl hadisədir. Əgər mənə sabah zəng gəlsə ki, Nobel mükafatı almısınız, niyə istəməyim (gülür). Böyük yazıçılar Nobel mükafatı alıblar, amma bununla bərabər, Nobel mükafatı ədəbiyyatın keyfiyyət göstəricisi deyil. Hələ 10-15 il əvvəl yazmışdım ki, Nobel mükafatı alanlarla almayanların siyahısına baxanda  bunu daha yaxşı görmək olar. Mən “Tarixi-Nadiri” yarısına kimi oxumuşam, Muratovun rus publisistikasında, jurnalistikasında sanballı bir yazısını görməmişəm. Amma təəccüb də etmirəm. Putinin əleyhdarısan, ala, bu da sənə Nobel mükafatı. Bax, belə. Bu ilki mükafatçı Abdulrazak haqqında isə heç nə deyə bilmərəm, çünki heç bir yazısını oxumamışam. Ümumiyyətlə, onu tanımıram. Təkcə o yadımda qalıb ki, Nobel xəbərini alanda deyib, elə bildim mənimlə zarafat ediblər.

 

 

- Qəti narahat etmir. Əgər söhbət konkret olaraq məndən gedirsə, mən ədəbiyyatda öz yerimi görürəm və heç nədən narahat deyiləm. Hansısa bir namərdlik mənə ötəri təsir edə bilər, tez də keçib gedir. Ancaq “obıvatel” mülahizəsinin, cürbəcür komplekslərin yaratdığı qərəzliyin, dedi-qodunun təsiri mənim üçün sıfırdan artıq deyil. O başqa məsələ ki, dünyanın aqressivləşməsi təhtəlşüur olaraq insanları, o cümlədən gəncliyi də aqressivləşdirə bilər. O aqressiyanın altında istedad varsa, keçib gedəcək, istedad yoxdursa, həmin mənəvi aqresiya, kin-küdurət də həmişə onlarla bir yerdə olacaq, mənəvi şikəstliyə çevriləcək. Belələri indi də göz qabağındadır. Mən indi deyirəm, amma həmişə belə olub. Uzağa getməyək, Mirzə Fətəliyə, Sabirə, Mirzə Cəlilə,Üzeyir bəyə, Ərəblinskiyə hələ sağlıqlarında nələr deməyiblər? Mən bunu elə həmin 60-cı illərdən üzü bəri görə-görə gəlmişəm. O vaxtlar məndən anonim məktublar yazırdılar, indi isə o kompleklərin ifadəsi mətbuata adlayır. Bayaq dediyin o monopoliya dedi-qodularının səbəbi də elə bununla bağlıdır.

 

 

- “Cinayətkar nəsil”? O zaman prokurorluğa şikayət etmək lazım idi (gülür). “60-cılar”dan əvvəlki nəsl yazıçılarının Azərbaycan ədəbiyyatının inkişafında, yeni janrların yaranmasında, nəinki yaranmasında, Azərabycan ədəbiyyatının milli faktoruna çevrilməsində böyük xidmətləri olub. Ötən əsrin yazıçılarına bugünkü dövrün tələbləri ilə baxmaq olmaz. O zaman çox güclü hakim ideologiya var idi. Bu ideologiyaya inanalar inanmayıb, amma o ideologiyanı tərifləyənlər və inanmayıb heç nə yazmayanlar var idi. Əsas budur ki, “60-cılar” yalan yazmadı. Bu çox mürəkkəb bir məsələdir. O ki, qaldı bizim münasibətimizə, mən öz münasiətimi deyirəm. Misal üçün, İsa Hüseynov  bizdən əvvəlki nəslin nümayəndəsi idi. Mən həmişə İsa Hüseynovun əsərlərini yüksək qiymətləndirirdim və bu gün də qiymətləndirirəm. O zaman ki, İsa o kiçik povestləri yazırdı Çingiz Aytmatov da “Cəmilə”ni yazırdı. Amma bədiilik baxımından İsanın povestləri Çingizin əsərindən daha güclü görünürdü. Bu barədə əvvəllər yazmışam, təkrar etmək istəmirəm. Mehdi Hüseynin, Əbülhəsənin, Süleyman Rəhimovun, Mirzə İbrahimovun romanları, başqa əsərləri çox zaman ideoloji cəhətdən bu günlə uyuşmur, nədii çatışmazlıqlarla rastlaşırıq, amma bu gün o romanların üstündən xətt çəkmək olmaz. O romanlar Azərbaycan dilini inkişaf etdiriblər, dediyim kimi, janr yaradıblar. Bir şeyi deyim ki, məndə, güman edirəm ki, digər qələm dostlarımda  da bizdən əvvəlki nəslə kin-küdurət olmayıb. Bəyənib-bəyənməmək olub. Biz ədəbiyyatda özümüzü axtardıq, tapdıq və təsdiq etdik.

 

 

- Günel, bu düzgün yanaşma deyil. Bizdən əvvəlki nəsillər arasında vəzifə sahibləri daha çox idi. Qıcıqlanırlarsa, bunun səbəbi yəqin odur ki, onlar özlərini təsdiq etməkdə çətinlik çəkir. Elələri var ki, artıq özlərini təsdiq ediblər. Elələri də var, özlərini bədii cəhətdən təsdiq edə bilmədiklərinə görə təqsirkar axtarırlar. Bəziləri istədikləri səviyyədə olmadıqlarını təhtəhlşüur olaraq başa düşərək, başqalarını inkar etməklə özlərini sakitləşdirirlər. Ədəbiyyatda inkar yalnız zamana bağlıdır. Zaman ədəbiyyatı ələkdən keçirir. Hansını saxlayırsa saxlayır, hansını atırsa atır. Bizim yazı-pozularımızın zamanın süzgəcindən keçib-keçməməsi dediyin həmin qıcıqlananların kin-küdurətindən, “obıvatel”söz-söhbətindən, giley-güzarından asılı bir şey deyil. Biz ədəbiyyatda özümüzü təsdiq edə bildiyimizə görə, o dövrün məşhur, nüfuzlu yazıçıları da artıq bizim yazı-pozularımıza qiymət verməyə başladılar. Təsəvvür elə, mən cavan oğlan idim, ilk kitablarım çıxırdı, Akademiyanın vitse-prezidenti Məmməd Arif mənim haqqımda məqalə yazmışdı. Məmməd, Cəfər Cəfərov, Mir Cəlal, Həmid Araslı, Mirzə İbrahimov, Abbas Zamanov və başqaları.

 

 

- Sənin deməyindən belə çıxır ki, İlyas Əfəndiyevə görə mənim haqqımda yazırdılar (gülür). Bizim cəmiyyətdə belə bir fikir var ki, sən yazıçı ailəsində böyüyüdüyünə görə yazıçı olmusan, ona görə də məşhursan.

 

 

- Elə deyil və bu çox səhv düşüncədir. Heç bir ailə heç bir qələm sahibini yazıçı edə bilməz. Yazıçılıq istedaddır. Mən bunu əvvəllər də demişəm, indi də deyirəm, dünyadakı böyük yazıçıların 99 faizinin atası yazıçı deyil. Sadəcə, Azərbyacanın payına deyəsən, çox düşüb. Səməd Vurğunun uşaqları şairdir, yazıçıdır. Rəsul Rzanın oğlu yazıçı, İlyas Əfəndiyevin oğlu yazıçı, Əbülhəsənin oğlu yazıçı. Amma bu tək ədəbiyyatla bağlı deyil. Musiqidə də, rəssamlıqda da, teatr, kino sahəsində də var. Amma görünür, ədəbiyyatda daha güclü hiss olunur.

 

 

- Günel, mənim elədiklərimi bir-bir sadalamaqla aram yoxdur. Ancaq onu deyim ki, bu gün tanınan bir çox yazıçıların, tənqidçilərin ilk yaziları, ilk kitabları Bakıda da, Moskvada da mənim təqdimatımla, ön sözümlə, redaktəmlə çap olunub.

 

 

-Yazıçı kimi yox, ancaq bir insan, bir vətəndaş kimi 30 illik erməni işğalı ilə bağlı acizliyimi, bəli, bəzən hiss etmişəm və bu mənə baha başa gəlib.

 

 

- Baxır kimə qarşı və nə üçün?

 

 

- Sən elə bir adam tanıyırsan ki, özü haqqında desin ki, “mən səmimi” deyiləm. Bəzən də səmimiyyətsiz adamlar özləri haqqında deyir ki, “mən çox səmimiyəm”. Belə çıxmasın ki, mən qeyri-səmimiyəm (gülür). Belə deyək də, qeyri-səmimi olmağım üçün münbit zəmin olmayıb, yəni ehtiyac olmayıb. Mənim xasiyyətim belədir ki, kim xoşuma gəlməyibsə, onunla oturub-durmamışam. Heç vaxt qeyri-səmimi olmamışam. Hər-halda bu suala məni tanıyanlar daha dolğun cavab verə bilər.

 

 

- Türkiyədə Nazim Hikmətə dünən də, bu gününü özündə də Azərbaycanın məhəbbətini düzgün qiymətləndirmirlər. Vaxtı ilə Türkiyədə sağa meyilli olanlar deyirdi ki, Nazim Hikmət xəyanət edərək Sovet İttifaqına qaçdığına görə, sola meyillilər isə deyirdi Nazim Hikmət kommunist olduğu üçün Azərbaycanda məşhur idi. Əslində isə elə deyildi. Azərbaycan xalqının daxilində Türkiyə həsrəti var idi. Sovet İttifaqı kapitalist ölkələrini düşmən hesab edirdi. Türkiyədə bu ölkələrin sırasında öndə gedirdi. Nazim Hikmət Azərbaycana gələndə, tribunaya qalxıb orda gözəl türk dilində şeir oxuyanda ki:

 

Mən bir ceviz ağacıyam  Gülhanə parkında

Nə sən bunun farkındasan, nə polis farkında...

 

Ona qulaq asan Azərbaycan xalqı bunun fərqində deyildi ki, Nazim Hikmət sağçıdı, ya solçudu. Onun fərqində idi ki, yaraşıqlı bir türk insanı çıxıb tribunada doğma türk dilində gözəl bir şeir oxuyur. Buna görə Nazim Hikməti sevirdilər və Nazimin yaradııclığı da bu sevgiyə layiq idi.

 

 

- Təbiətin gözəlliyinə biganə ola bilərik? Əlbəttə, gözəl qadın kimdir? O da təbiətin bir parçası, bir hissəsidir, intellektuallığa asi bir hissdir. yox. O ki, qaldı intellektuallığa, zəkaya, mənim ümumiyyətlə, kal adamla aram yoxdur.

 

 

 

- Anarla münasibətimiz, bəli əvvəlki kimi davam edir. Tədbirlərdə, məcilislərdə görüşürük. Hərdən zəngləşib, görüşüb, ikilikdə nahar edirik, bir-iki qədəh də qaldırırq. Gözəl bir hadisə də o oldu ki, Şuşaya da birlikdə getdik. Orda başqa dostlar da bizimlə idi, Şuşanı birlikdə gəzdik. Bu 30 ildə Şuşa haqqında, Qarabağ haqqında danışdıqlarımızı bir yerə yığsan bəlkə də neçə kitab olar. Bu Şuşa səfəri əvəzsiz səfər idi. Bilirsən, dostluğun, isti münasibətin yaşı 55 ilə gəlib çatanda, əlbəttə, bu qədər illər boyu umu-küsü də mümkündür, bir də görürsən arada soyuqluq dayanır. Bu da təbii bir işdir. Dost olmaq müqəvva olmaq deyil ki. Ancaq mühüm məsələ odur ki, dostluğun düz ortasında qırmızı bir xətt var, onu keçmək olmaz. Keçərsən hər şey bitər.

 

 

- Doğrusunu deyim ki, qorxulu görünür. Dünyada aqressivlik çox artıb. Cəhalət, nadanlıq azalmaq əvəzinə daha da çoxalıb. Böyük dövlətlərlə kiçik dövlətlər arasındakı qradasiya da daşa bürünüb. İkili standartlar dünyanı idarə etməyə başlayıb. O biri tərəfdən də gözümüzün qabağında yeni rəqəmsal svilizasiya yaranır. Bunun axırı hara gedib çıxacaq? İnsani istəklər elə bil ki, insandan uzaqlaşmağa başlayıb. Belə olacaqsa, ədəbiyyatın aqibətini n gözləyir?

 

 

- Söz azadlığı bizim mətbuatda bir bum yaratdı. Qəzetlər çıxmağa başladı, yeni telekanallar açıldı. Amma bir sual verək özümüzə ki, Azərbaycan mətbuatı söz azadlığı sınağından çıxdımı? Bayağılıq, primitivlik, dedi-qodu, şaiyəçilik, kin-küdurət müqabilində bu sualın cavabı necə ola bilər?

 

 

- Günel, sən yaxşı dedin də : “möhtəşəm Şuşa səfəri”

 

Şuşa şübhəsiz ki, çox gözəl bir şəhər olacaq. Nəinki Azərbaycanın, ümumiyyətlə, dünyanın mədəni mərkəzlərindən biri olacaq. Amma mənim Şuşam o Şuşanın yanında bir az ibtidai Şuşa idi. Tutaq ki, sənin uşaqlığın bir məhəllədə keçib. Altında oturduğun ağac, oynadığın, dostlarınla gəzdiyin, söhbətləşdiyin yerlər daha yoxdu. Sənin gözəl xatirələrinin məkanı dağıdılıb. Əlbəttə, yerində gözəl müasir binalar tikiləcək. Mən çox sevinirəm ki, bu gün gələcək nəsillərin Şuşası tikilir. Gələcək nəsillərin çox gözəl Şuşası olacaq. Ona görə də nostalgiyaya qapılmayaq.