"Dəyişən dünya nizamı və Ukraynanın gələcək təhlükəsizliyi" - Hikmət Cavad

"NATO-ya alternativlər, ikitərəfli alyanslar və Azərbaycan modeli..."

Dünya nizamı sürətlə dəyişir. Dünən toxunulmaz görünən anlayışlar, o cümlədən NATO-nun rolu və transatlantik həmrəylik bu gün artıq ciddi suallar altındadır.

Moderator.az xəbər verir ki, bu barədə "Ukrayna Azərbaycanlılarının Birləşmiş Diasporu"  ictimai təşkilatının sədri Hikmət Cavad "gordonua.com" nəşrindəki bloqunda yazıb.

Müəllif qeyd edir ki, Rusiyanın Ukraynaya qarşı başladığı amansız və qanlı müharibə gec-tez başa çatacaq. Bu, sabah baş verməyə bilər, lakin strateji düşüncə həmişə üfüqdən o tərəfə baxmağı tələb edir. Məhz buna görə də Ukrayna artıq indidən, yalnız öz milli maraqlarından çıxış edərək, müharibədən sonrakı təhlükəsizlik arxitekturasının necə qurulacağını düşünməlidir.

ABŞ və Avropa siqnalları: köhnə təminatlar zəifləyir

Son dövrlər ABŞ və Avropadan gələn mesajlar göstərir ki, alışılmış geosiyasi sistem sürətlə aşınır. ABŞ Konqresinə ölkənin NATO-dan çıxmasını mümkün edən qanun layihəsinin təqdim olunması bunun bariz nümunəsidir. Layihənin müəllifi, respublikaçı konqresmen Tomas Messi alyansı "etibarsız struktur" və "soyuq müharibə"nin qalığı" adlandırır. Arqument sadədir: Vaşinqton Avropanın təhlükəsizliyi üçün trilyonlarla dollar xərcləməməli, diqqətini öz maraqlarına yönəltməlidir.

Bu cür müzakirələrin ABŞ-da mümkün olması təsadüfi deyil - bu, təkcə bir siyasətçinin mövqeyi yox, bütövlükdə strateji paradiqmanın dəyişdiyini göstərir. ABŞ-ın yenilənmiş milli təhlükəsizlik strategiyası da bunu təsdiqləyir: Avropa artıq Vaşinqtonun xarici siyasətində mərkəzi yer tutmur, prioritet Asiyaya keçir. Avropa ölkələrinə isə açıq mesaj verilir - real müdafiəni bundan sonra özünüz qurmalısınız.

NATO-dan sonrası dövr və ikitərəfli təhlükəsizlik modeli

Bu şəraitdə NATO-nun genişlənən alyans olaraq qalacağı şübhə altındadır. Daha real ssenari - alyansın yeni üzvlər qəbul etməkdən çox, mövcud üzvlərin özünümüdafiəsinə fokuslanmasıdır. Eyni zamanda, "The New York Times" yazır ki, Avropa İttifaqının Ukrayna müharibəsinin bitməsi ilə bağlı vahid və aydın strategiyası yoxdur. Büdcə məhdudiyyətləri, seçici etimadının azalması və ifrat sağ qüvvələrin güclənməsi Avropa hökumətlərinin Ukraynaya uzunmüddətli dəstəyini sual altına alır.

Belə bir mənzərədə Ukraynanın yalnız NATO üzvlüyünü yeganə təminat kimi görməsi risklidir. Rəmzlərdən çox, real müdafiə mexanizmləri lazımdır. Bu baxımdan güclü ordusu və müstəqil qərarvermə qabiliyyəti olan ölkələrlə ikitərəfli hərbi-texniki ittifaqlar daha effektiv yol ola bilər. İlk növbədə Türkiyə və İsrail ön plana çıxır - hər iki ölkə davamlı təhlükə şəraitində formalaşmış güclü ordulara və inkişaf etmiş müdafiə sənayesinə malikdir. Böyük Britaniya və Fransa da nüvə potensialı və qlobal maraqları olan perspektivli tərəfdaşlardır.

Azərbaycan modeli: praqmatizmin nəticəsi

Bu kontekstdə Azərbaycanın seçdiyi yol diqqətəlayiqdir. Bakı heç vaxt NATO üzvlüyünə can atmayıb, lakin alyansla tərəfdaşlıq proqramları və sülhməramlı missiyalar çərçivəsində əməkdaşlığı inkişaf etdirib. Paralel olaraq Türkiyə, İsrail, Böyük Britaniya, Pakistan və digər ölkələrlə güclü ikitərəfli hərbi-texniki əlaqələr qurub. Nəticə göz qabağındadır: Azərbaycan ordusu postsovet məkanının ən güclü silahlı qüvvələrindən birinə çevrilib və bu üstünlük 2020-ci ilin 44 günlük müharibəsində açıq şəkildə nümayiş olunub.

Ukrayna da müharibədən sonrakı dünyaya praqmatik yanaşmalıdır. Bu dünya fərqli olacaq: ABŞ strategiyasını dəyişir, Avropa öz rolunu axtarır, NATO isə əvvəlki formasını itirir. Belə şəraitdə Kiyev üçün əsas olan formal strukturlar deyil, real təhlükəsizlikdir. Güclü hərbi dövlətlərlə qurulan ikitərəfli strateji tərəfdaşlıqlar Ukraynanın gələcək müdafiə sisteminin etibarlı təməli ola bilər. Bu yol illüziyalara deyil, soyuqqanlı hesablamaya və milli maraqlara söykənməlidir.