İnsanlar qoxuları gözləri ilə necə hiss edir? - Alimlərin maraqlı araşdırması

Bizi sosial şəbəkələrdən izləyin:

"Tanış yeməklərin görünüşü hətta real olaraq hiss etməsək belə, onların qoxusunu dərhal xatırlamağımıza səbəb ola bilər..."

Alimlər keçirdikləri eksperiment zamanı beynin qoxuları vizual olaraq necə qəbul edə biləcəyini müəyyən edib.

Moderator.az xəbər verir ki, bu barədə "Salon" portalı yazıb.

İnsanlar adətən öz hiss orqanlarının fəaliyyətini onların funksiyalarında pozuntu yaranana qədər düşünmür. Halbuki görmə, iybilmə və ətraf mühiti qəbul etmə qabiliyyəti milyonlarla illik təkamülün nəticəsidir. Bizə adi görünən, məsələn, qəhvə ətri və ya yetişmiş bananın rəngi əslində beynin müxtəlif hissələrinin iştirak etdiyi mürəkkəb bir prosesin nəticəsidir.

Yeni araşdırma göstərir ki, bəzi neyron əlaqələri əvvəllər düşünüldüyündən daha dərindir. Tədqiqat çərçivəsində alimlər qoxuların beyində ayrı-ayrı neyron səviyyəsində necə kodlaşdırıldığını öyrənib. İnsanlarda bu prosesin öyrənilməsi etik məhdudiyyətlər səbəbindən çətin olub, çünki ayrı-ayrı hüceyrələrin aktivliyini qeyd etmək üçün invaziv metodlar tələb olunub.

Lakin epilepsiya xəstələrinin iştirakı ilə aparılan diaqnostik əməliyyatlar sayəsində alimlər neyronların fəaliyyətini real vaxt rejimində izləmək imkanı əldə edib. Müalicə məqsədilə beyinlərinə implantasiya edilmiş dərin elektrodlar sayəsində tədqiqatçılar ultranazik mikro naqillərdən istifadə edərək ayrı-ayrı neyronların aktivliyini əlavə risk yaratmadan qeydə ala bilib.

Eksperiment zamanı iştirakçılara banan, sarımsaq və məkkəgülü kimi müxtəlif qoxular təqdim edilib, həmçinin bu qoxularla əlaqəli təsvirlər və sözlər göstərilib. Bu yanaşma alimlərə beynin iybilmə məlumatını necə emal etdiyini öyrənməyə imkan verib.

Araşdırma maraqlı bir xüsusiyyəti ortaya çıxarıb: qoxuların işlənməsinə cavabdeh olan piriformal qabıqda bəzi neyronlar yalnız qoxunu qəbul edərkən deyil, həm də uyğun təsviri gördükdə və ya obyektin adını oxuduqda aktivləşib.

Eyni cür aktivlik badamciqda- yaddaş və emosiyalarla əlaqəli beyinin bir hissəsində də müşahidə edilib. Bu "iybilmə konseptual hüceyrələri" göstərir ki, beyində qoxular, vizual obrazlar və sözlər arasında əlaqə əvvəllər düşünüləndən daha güclüdür.

Araşdırma zamanı 1 856 neyronun 66-sının həm qoxulara, həm də vizual stimullara reaksiya verdiyi müəyyən edilib ki, bu da alimlər üçün gözlənilməz kəşf olub. Ənənəvi olaraq qəbul edilib ki, beynin hissi zonaları müstəqil işləyir və iybilmə mərkəzi mətnə və ya təsvirə cavab verməməlidir. Lakin bu araşdırma həmin baxışı şübhə altına alaraq duyğular arasında daha mürəkkəb əlaqələrin mövcud olduğunu sübut edib.

Tədqiqatın aparıcı müəllifi Florian Mormann, bu fenomenin "iybilmə obrazlığı" ilə əlaqəli ola biləcəyini irəli sürüb. Bu, beynin vizual ipuclarına əsaslanaraq qoxunu zehni olaraq canlandıra bilməsi deməkdir. Məhz bu izah edir ki, tanış yeməklərin görünüşü hətta real olaraq hiss etməsək belə, onların qoxusunu dərhal xatırlamağımıza səbəb ola bilər.

Bu tədqiqat çoxmodal uyğunluqlar adlı daha geniş bir elmi kontekstə uyğundur. Bu fenomen müxtəlif hiss sistemlərinin qarşılıqlı təsirini göstərir və fərqli modallıqlardan gələn informasiyaları birləşdirir.

Araşdırmalar göstərib ki, insanlar dadları müəyyən formalar və səslərlə intuitiv şəkildə əlaqələndirir: şirin dadlar, adətən, yumru obyektlərlə, acı dadlar iti künclü formalarla, turş dadlar isə yüksək tezlikli səslərlə bağlıdır.

Bu təsirin müxtəlif mədəniyyətlərdə müşahidə olunması onun nevroloji əsaslı olduğunu və beynin hissi informasiyanı işləmə və inteqrasiya etmə xüsusiyyətləri ilə əlaqəli olduğunu göstərir.

Bu nəticələr qavrayış, yaddaş və dil mexanizmlərini daha yaxşı anlamağa kömək etməklə yanaşı, yeni suallar da yaradır. Məsələn, əgər beyin qoxuları vizual obrazlarla sıx əlaqələndirirsə, o zaman obyektin xarici görünüşünün dəyişməsi onun qoxusunun qəbuluna təsir edə bilərmi?

Yeri gəlmişkən, bəzi meyvələrin yetişməsi və fermentasiya prosesləri ilə bağlı qoxular hətta iybilmə reseptorları olmayan toxumalarda da gen ifadəsinə təsir edə bilər.