"Yatmazdan əvvəl daha yaxşı xatırlayırıq" - Yaddaşı gücləndirməyin SADƏ ÜSULLARI

Bizi sosial şəbəkələrdən izləyin:

Qısa və uzunmüddətli yaddaşı gücləndirmək üçün çox sadə üsul var; Bu üsul həm tələbələr, həm də Alzheimer xəstələri üçün faydalıdır.

Yeni məlumatları öyrənməyə çalışarkən, çoxumuz çox səy göstərməyin təsirli olacağını düşünürük. Bununla belə, həqiqətən ehtiyacımız olan şey qısa müddət ərzində heç bir şey etməməkdir. Nəyisə öyrəndikdən sonra bir kənara oturub 10-15 dəqiqə dincəlsəniz, yeni öyrəndiyiniz məlumatı daha yaxşı xatırladığınızı görəcəksiniz.

Yaddaşın formalaşmasına mane olmamaq üçün öyrənmə zamanı mütəmadi olaraq fasilələr vermək və bu fasilələr zamanı beyni məşğul edəcək heç bir iş görməmək lazımdır. Elektron məktublara, smartfonlara, internetə baxmadan və heç nə etmədən beyni dincəltmək...

Bu, təkcə tələbələr deyil, yaddaş itkisi, demans kimi xəstəlik yaşayanlar üçün də tövsiyə olunan üsuldur. Təcrübələr göstərir ki, bu üsulla öyrənmə və yadda saxlamaq qabiliyyəti daha da artır.

Yaddaşın beyni heç bir şəkildə işlətmədən dincəlməklə gücləndirilə biləcəyini göstərən ilk məlumatlar 1900-cü ildə alman həkim Georg Elias Muller tərəfindən ortaya qoyulub. Onun təcrübələrindən birində iştirakçılardan bəzi mənasız hecaları əzbərləmələri istənilib və qısa müddətdən sonra qrup ikiyə bölünüb, yarısına dərhal öyrənmək, digər yarısına isə altı dəqiqəlik fasilədən sonra yeni siyahı verilib.

Bir saat yarım sonra test aparıldıqda qrupda fasilə verənlərin siyahının 50 faizini, fasilə verməyənlərin isə siyahının orta hesabla 28 faizini öyrəndiyi görülüb. Bu tapıntı göstərib ki, yaddaş yeni məlumatları öyrəndikdən sonra xüsusilə həssas olur və dərhal yeni bir şey öyrənməyə çalışmaq mənfi təsir göstərir.

Bu tapıntılara 2000-ci illərə qədər çox diqqət yetirilməyib. Edinburq Universitetindən Sergio Della Sala və Missuri Universitetindən Nelson Kovan tərəfindən bu sahədə mühüm araşdırmalar aparılana qədər...

İstirahətin əhəmiyyəti

Bu tədqiqatçılar, xüsusən də insult kimi nevroloji zədələnmiş insanlarda beyni istirahət etməklə yaddaşı yaxşılaşdırmağın nə dərəcədə mümkün olduğunu araşdırırdılar. Onlar subyektlərə öyrənmək üçün 15 sözdən ibarət siyahı veriblər və 10 dəqiqə sonra test ediblər. Bəzi eksperimentlərdə subyektlər standart idrak testlərinə fokuslanmağa davam edərkən, digərləri yatmadan qaranlıq otaqda qısa müddətə dincəliblər.

Yadda saxlamağa çalışdıqları sözləri dinləyən xəstələrin nisbəti 14 faizdən 49 faizə yüksəlib. Vəziyyətlərində heç bir yaxşılaşma olmayanlar yalnız ağır yaddaş itkisi olan iki xəstə olub. Digər xəstələrdə müşahidə edilən yaxşılaşma onları nevroloji zədəsi olmayan sağlam insanlarla eyni kateqoriyaya qoyub.

Sonrakı nəticələr daha da təsir edici olub. İştirakçılardan bir saat sonra bəzi hekayələri dinləmələri və onlar haqqında suallara cavab vermələri istənilib.

Sonrakı araşdırmalar göstərib ki, bu istirahət dövrləri sağlam subyektlərdə məkan yaddaşını da yaxşılaşdırır. Bu inkişaf vəziyyəti ilk öyrənildikdən bir həftə sonra da davam edib və həm gəncə, həm də qocaya təsir edib. İstirahətin insult keçirən xəstələrdə olduğu kimi, Alzheimer xəstəliyinin ilkin mərhələsində olanlarda da oxşar təsiri olduğu müşahidə edilmişdir.

Tədqiqatçılardan özləri ilə telefon və ya digər diqqəti yayındıran cihaz götürmədən sakit, zəif işıqlı otaqda oturub dincəlmələri istənilib. Bu arada konkret bir mövzuya diqqət yetirmədikdə daha yaxşı nəticələr əldə edildiyi müşahidə edilib.

Başqa bir araşdırmada, subyektlərdən istirahət edərkən keçmiş və ya gələcək hadisəni xatırlamaq istənilib, lakin onların xatırlama dərəcələri sonrakı testlərdə o qədər də effektiv olmayıb.

Yaddaş necə formalaşır?

Məlumat ilk dəfə yaddaşa ötürüldükdə, uzunmüddətli xatırlama üçün konsolidasiya prosesindən keçməlidir. Əvvəllər bunun yuxu zamanı baş verdiyi düşünülürdü; Çünki bu müddət ərzində yaddaşların ilk formalaşdığı hipokampus ilə korteks arasında əlaqənin artması müşahidə edilmiş və bu prosesdə sonradan xatırlamağa imkan verəcək yeni sinir əlaqələri yaranmış və güclənmişdir.

Bəlkə də buna görə yatmazdan əvvəl öyrəndiyimiz şeyləri daha yaxşı xatırlayırıq. Daha sonra 2010-cu ildə Nyu York Universitetində edilən bir araşdırmada bu vəziyyətin təkcə yuxu ilə məhdudlaşmadığı, buna bənzər sinir fəaliyyətinin oyaq və istirahətdə də meydana gəldiyi görülüb.

Ola bilsin ki, beyin bu yaxınlarda öyrəndiyi şeyləri möhkəmləndirmək üçün sərbəst olduğu anlardan istifadə edir və bu zaman əlavə stimullaşdırmanın olmaması bu prosesi daha da asanlaşdırır. Ola bilsin ki, nevroloji zədələnmiş beyin xarici stimullardan daha çox müdaxiləyə məruz qaldığı üçün bu istirahətlər xüsusilə insult və Alzheimer xəstələrində daha təsirli olur.

Mütəxəssislər bildirirlər ki, heç bir diqqəti yayındırmadan, gün ərzində 10-15 dəqiqəlik müntəzəm istirahət fasilələri təyin etmək, yeni məlumatları daha yaxşı yadda saxlamaq baxımından hər kəsə fayda verəcək.

Nərminə Kamal

Moderator.az