“Surət Hüseynov qiyamıxa0zamanı Heydər Əliyevin xahişi ABŞ səfirliyini çıxılmaz vəziyyətdə qoydu...”

Bu günlərdə köhnə 25-30 illik kitab-qəzet arxivimixa0 arayarkən gözüməxa0 yenə də 2009-cu ildə bir dostumuz vasitəsilə əldə etdiyim bir kitabınxa0 siqnal nüsxəsi sataşdı.xa0 Tanınmış Amerika araşdırmaçı jurnalisti Tomas Qoltsun “Azərbaycan xronikası” adlı sənədli əsərinin Azərbaycanca nəşri... Həmin kitabın təqdimatıxa0 2016-cı ildə ADA-da “Azərbaycan gündəliyi: Dəliqanlı jurnalistin müharibənin dağıntılarını yaşamış neftlə zəngin postsovet ölkəsindəki sərgüzəştləri” adı altındaxa0 keçirilib.xa0 1991-ci ildə müstəqil Azərbaycanda ilk əcnəbi jurnalist kimi qeydiyyatdan keçərək XİN informasiya şöbəsinin direktoru Fəxrəddin Qurbanov(hazırda Xorvatiyada səfir) tərəfindənxa0 0000001 saylı ilk mətbuat kartı verilmiş Tomas Qoltsdan söhbət gedir. Bu ABŞxa0 jurnalisti 1991-ci ilin yayından bəri Azərbaycanda yalnız Bakıdakı və Qarabağdakı, hətta Naxçıvandakı bir sıra önəmli olay və proseslərin şahidi olaraq media mənsubu kimi fəaliyyətxa0 göstərməyib. T.Qolts, həmçinin, bilavasitə ictimai-siyasi aktlara müdaxilə edərək Rusiyadan ayrılan(!) müstəqil dövlətçiliyimizinxa0 formalaşmasına da öz töhfələrini(!) verib. Bunu o, özü kitabında da etiraf edir...

Ötən il tanınmış Amerika araşdırmaçısının Azərbaycanın yaxın tarixində baş vermiş olaylar barədəki xatirələrindən bəzi parçaları vermişdik...xa0

Bu dəfə Moderator.az oxucularına Tomas Qoltsun 4 iyun Gəncə hadisələrindən sonrakı təxminən bir ay ərzində Azərbaycanda şahidi olduğu olay və proseslər barədəkixa0 gündəlik qeydlərindən ən maraqlı epizodları nəzərinizə çatdırmağa çalışacağıq... Yəqin ki,xa0 Azərbaycan daxilində heç bir siyasi qüvvəyə birbaşa bağlılığı olmayan əcnəbi jurnalistinxa0 Azərbaycan xalqının və dövlətinin taleyində həlledici rol oynamış həmin olaylar barədəki tərəfsiz olmalı olan fikirləri oxucular üçünxa0 maraqlı olar.

(Əvvəli burada://www.moderator.az/news/330274.html)

"Mən böyük məmnuniyyətlə sizin suallarınıza cavab vermək istərdim və bunu edəcəyəm də, - deyib Heydər Əliyev gülümsədi - Lakin indi mən bura iş üçün gəlmişəm – Fransanın səfiri məni görmək üçün gözləyir...”

Əlbəttə, həmin an çöl qapı açıldı və Heydər Əliyevin qonağı peyda oldu...xa0 Biz hamımız geri çəkilməli olduq, çünki Heydər Əliyev oturduğu yerdən ayağa qalxdı və səfirixa0 qucaqlamaqxa0 xa0üçün ona tərəf addımladı, ona masanınxa0 o biri başında oturmaq üçün yer göstərdi; bütün bu müddət ərzində, o, gülümsəyirdi.xa0 Fotoaparatlar və videokameralar işə düşdü.xa0 “Vətəndaş müharibəsi baş verdi, lakin biz onu müvəqqəti olaraq dayandıra bildik” – Əliyev elə danışırdı ki, biz bunları eşidək və qeydlər edək.xa0

“İndi biz fikirləşməliyik ki, Azərbaycan hökumətində yaranmış böhrana necə son qoyaq” –bunu eşidən Fransa səfiri mənalı tərzdə başını tərpətdi.

Düz birxa0 dəqiqədən sonra şəkil çəkmək imkanı sona yetdi. Sonra isə təhlükəsizlik xidməti bizim hamımızı bayıra çıxardı...

Ənənəvi məntiqə görə, Surət Hüseynov qiyamının və Elçibəyə qarşı çevrilişinxa0 arxasındaxa0 kimin... durduğu və bütün bunların ruslar tərəfindən dəstəkləndiyi bəlli idi...

... “Ruslarla” əlaqənin olmasından daha çox şübhə doğuran məsələ Surət faktoru idi. İyun qiyamı zamanı Hüseynovun 34 yaşı var idi, bu o demək idi ki, onun “yun alverçisi”, mafioz və xalqın nümayəndəsixa0 karyerası bütünlüklə Heydərxa0 Əliyev ölkədənxa0 və həm də rəğbətdən kənar olduqda Mütəllibovun isə Azərbaycanın siyasi həyatında birinci, yaxud ikinci adam olduğuxa0 vaxt baş tutmuşdu. Beləliklə, əgər Heydər Əliyevin keçmiş titullarıxa0 və tutduğu vəzifələrlə(DTK generalı, Siyasi Büronun üzvü) müəyyənləşmiş şərti müdrikliyinixa0 bir yana atsaq və yalnız onun şəxsiyyətinə baxsaq, o zaman belə bir şeyi görmək olar: 1993-cü ilin iyun ayında bir nəfərdənxa0 ibarət komanda olan Heydər Əliyev yenidən hakimiyyətini bərpa etmək üçün özünün axırıncı və ən yaxşı şansını tapdı və zər atdı...

Surətdən fərqli olaraq Heydər Əliyevin ordusu yox idi. Onunxa0 hətta hökumətdə elə bir vəzifəsi də yox idi ki,xa0 belə kritik günlərdə özünün burada olmasını qanuniləşdirsin. Onun yeganə gücü onun birpartiyalı dövlətdə rəhbər reputasiyası idi – elə yerdə ki, dövlət mağazalarının piştaxtaları subsidiya ilə buraxılmış mallarla dolu idi;xa0 elə bir yerdə ki, insanlar özlərini xoşbəxtxa0 sayırdılar, yalnız ona görə ki, rəsmi olaraq onlar xoşbəxt sayılırdılar; elə bir yerdə ki, bürokratlar və korrupsiyanı işlərin gedişi üçün kifayət həddə çatdırmışdılar...

Lakin o vaxt köhnə və yaxşı günlər idi və o günlər artıq çox uzaqda qalmışdı. Odur ki, Heydər Əliyev hakimiyyətin saxlanılması üçün başqa metodlar düşünməli idi. Bunun bir yolu yeni müttəfiqlər axtarmaq idi -xa0 özü də çox zaman ən xoşagəlməz yerlərdə...

Türkiyə ilə əlaqə açıq-aydın idi; Ankara Heydər Əliyevi eşidirdi. O, özünü müsəlman(“türk”ün əvəzinə) elan edərəkxa0 İran kartını da yaxşı oynaya bilmişdi. Realist bir siyasətçinin apardığıxa0 siyasətin bir hissəsi kimi, o, rusların qabağında azacıq da olsa,xa0 əyilməyə bilməzdi; hər halda Azərbaycan Sovet İttifaqının 70 il ərzində bir hissəsi olmaqdan başqa ondan əvvəlki 100 il ərzində dəxa0 Rusiyanın müstəmləkəsi olub. Bu tamamilə təbii idi ki, şimaldakı şimal ayısı ilə mümkün olan ən yaxşı münasibətlərin qurulması üçün zəmin yaradılsın...

Hər halda Heydər Əliyevin yaratmaq istədiyi münasibətlərin ən maraqlısı bilavasitə Azərbaycana açıq siyasi təsirə malik olan uzaq ölkə ilə - ABŞ ilə münasibətlər idi. Vaşinqtonla belə erkən münasibətlər qurmağa çalışan Heydər Əliyev onun Elçibəyə qarşı hazırlanmış Moskva qiyamının bir hissəsi olduğunu iddia edən hər bir kəsi aldatmış oldu. Bu, o zaman və elə indinin özündə də sağlam düşüncəyə meydan oxumaq idi; lakin görməyi bacaran hər bir kəs görürdü ki, bu belədir...xa0

Amerika ilə “xüsusi münasibətlərin” başlanğıcı hər halda bir balaca ağır oldu...xa0

xa0

Bir gecə Bakıya qayıdışından az sonra Heydər Əliyev ABŞ-ın Azərbaycandakı səfirliyininxa0 nümayəndəsini görmək istədi ki,xa0 rəsmi Vaşinqtonun gündən-günə vüsət alan qiyam barədə nə fikirdə olduğunu öyrənsin. Onun xahişi səfirliyi çətin vəziyyətdə qoydu. Heydərxa0 Əliyev şübhəsiz siyasi şəxsiyyət idi, lakin o, əslində dövlət başçısı deyildi – ağlım kəsmir ki, onun Amerika səfirini çağırmağa səlahiyyəti çatırdı. Belə olan tərzdə səfirlikxa0 bu cür rəsmi bir qərara gəldi: nə səfir Dik Maylz( iş elə gətirmişdi ki, o Bakıda deyildi;xa0 nə də səfirliyin səlahiyyətli nümayəndəsi göndəriləcək... Dəqiq desək, səfirlik Heydər Əliyevə birinci katib Filip Remlerin vasitəsilə ismarıçxa0 yolladı. Bu, onu açmadı...xa0

“O, məni görməyindən əsla məmnun olmadı”- Filip dedi –Hətta mənə Robert Finin( tanınmış ABŞ diplomatı,xa0 Əfqanıstandakı keçmiş səfir – S.L.)xa0 lakeyi nəzəri ilə baxdı... Lakin Heydər Əliyev Filippin çatdırdığı ismarıçı heç bəyənmədi...

Bəs ABŞ səfirliyinin ismarıçı nədən ibarət idi?..

(Davamı var)

Sultan Laçın