İslamda mürcid təlimi nədir?

Yazıçı Paşa Yaqub son vaxtlar özünün xa0elmi-lədun mövzusunda apardığı hesablamalarla gündəmdədir. Oxucularımız indiyədək onun məqalələrini xa0saytımızdan xa0izləyiblər. 30-dan çox kitabın müəllifi olan P. Yaqub daha bir əsərini tamamlayıb. xa0Moderator.az saytı yazıçının hələ çapa getməmiş xa0“Məhəmməd Davudi”x9d əsərinin bəzi hissələrini yayımlamaq qərarına gəlib.xa0

Beləliklə, əsərin birinci hissəsi ilə tanış olun

Rəhman və Rəhim olan Allahın adı ilə

“Biz Davuda Süleymanı bəxş etdik. Nə gözəl bəndə! O daim Allaha sığınan bir kimsə idi.”x9d Quran, “Sad”x9d surəsi, 30-cu ayə.xa0

XIX əsrdə Azərbaycanda yaşamış və İslam dinini təbliğ etmiş görkəmli şeyxlərdən biri də Məhəmməd Davudi olmuşdur. O, Zaqatala rayonunun Car kəndində təxminən 1823-cü ildə doğulub. Həyatını şəriət elmini öyrənməyə və onun gözəlliklərini xalqa təbliğ etməyə həsr etmişdir. Məhəmməd əfəndi “Quran”x9dı atası, ilahiyyat alimi olan Davud əfəndidən öyrənmişdi. Hələ altı yaşı olanda “Quran”x9dı sərbəst oxuyurdu. Gənc yaşlarında Dağıstanda tanınmış sufi şeyxlərindən dərs aldı. Daha sonra təhsilini davam etdirmək üçün Misirə getdi. Bir neçə il orada təhsil aldıqdan sonra Buxaraya getdi. Burada nüfuzlu elmi-dini mərkəz olan Buxara İlahiyyat Universitetində elmi-dini biliklərini daha da təkmilləşdirdi. Sonra Cara qayıtdı. “Quran”x9d hafizi və ilahiyyat elminin dərin bilicisi olaraq yaşadığı xa0bölgədə böyük nüfuz qazandı. Hər tərəfdən onun yanına tələbələr gəlirdi. O, çox oxuyar və çox da yazardı. Onun kitabları və əlyazmaları öz dövründə çox yayılmışdı. Hətta vaxtilə Talada yaşamış və hazırda şərif məzarı ziyarətgah olan Şeyx Əhməd əfəndi (1839-1904) də Davudinin elmi biliklərindən faydalanmışdır.xa0

xa0 xa0 xa0 xa0 Məhəmməd Davudinin qəbri Car kəndindəki məscidin həyətindədir. Başdaşındakı kitabə Quranın 55-ci surəsinin 26-27-ci ayələri ilə başlayır:

“Yer üzündə olan hər kəs fanidir. Ancaq əzəmət və kərəm sahibi olan Rəbbinin zatı baqidir.

xa0Hicri 1334 il (1915-16).

xa0Bu qəbir Carda dünyasını dəyişmiş, şəriət elmlərinin dərin bilicisi, elm bağının bağbanı, zəka meyda¬nında qələbə çalmış müdriklərin başçısı, mövlana, hacıların zinə¬ti, Hacı Məhəmməd Əfəndi Da¬vu¬dinindir. O, daim İlahiyyat el¬mi¬ni araşdıraraq, təbliğ etmiş, ömrünün sonunadək Zaqatala bölgəsində unudulmuş Mürciid təlimini təbliğ etmiş və ölərkən işi yarımçıq qalmışdır. Allah onun ruhunu şad etsin”x9d.

“Carda yaşayan tarix müəllimi Sədulda Məhəmməd Davudinin soyundan (şəcərəsindən) bəhs edən kitab vardır. Orada olan şəcərə bir neçə onilliklər əvvəl Qabaqçöl kəndində saxlanan hicri 1180-ci xa0illərə (1766-1767) aid ərəbcə əlyazmanın surətidir. Həmin əlyazmada Məhəmməd əfəndinin özündən əvvəlki nəslinin şəcərəsi bu ardıcıllıqla göstərilmişdir:

Hacı Məhəmməd əfəndi (1915-1916-cı ildə vəfat edib)

Davud əfəndi

Məhəmməd əfəndi

Usman əfəndi

Davud əfəndi

Davud əfəndi

Molla Məhəmməd

Beptilava

Əhməd

Loğman

Əhmədil Çar-Tali

Qasım

Beptilava

Xanəli

Qasım

Abdulla

Abdulkərim

Seyid Əli”x9d

Tədqiqatçı T. Aytberovun göstərdiyi bu faktdan aydın olur ki, Məhəmməd əfəndinin onuncu nəsli (əcdadı) Əhmədil Car-Talali adını daşımışdır. Bu fikrə əsaslanıb belə güman edə bilərik ki, hazırda Car-Tala dairəsində yaşayan və Davudovlar kimi tanınan nəsillər bölgəyə XVII əsrin ortalarında gəlmiş və holodililər arasında məskunlaşmışlar.

Şəcərə siyahısındakı sonuncu adın Seyid Əli olmasına əsaslanıb belə bir fikir də yürütmək olar ki, Davudinin soykökü Həzrət Peyğəmbərimizin nəslinə - haşimilər soyuna bağlanır (düzgünün Allah bilir).

xa0

Əvvəllər Şəki-Zaqatala bölgəsi haqqında yazdığım kitablarda burada yaşamış və qəbri hazırda ziyarətgah olan bir çox kəramətli övliyaların həyatını və soy kökünü araşdırarkən, onların haşimilər nəslinə bağlandığı və bir neçə əsr qabaq yaşamış babalarına “Seyid”x9d deyə müraciət olunduğu üzə çıxmışdı. Məsələn, Baş Layskidə Nurullah əfəndini, Baqqal kəndində Mahmud Axund babanı və digərlərini buna misal göstərmək olar (bax: müəllifin “Torpağı şərəfləndirənlər”x9d və “Nurlu simalar”x9d kitablarına).

Məhəmməd Davudinin ideoloj irsini araşdırdıqda sufiliyin nəqşibəndiyyə qoluna mənsub olan Davud ət-Taiyə bağlı olduğu məlum olur.

xa0Yeri gəlmişkən, qeyd edim ki, Davud ət-Tai sufilik cərəyanının nəqşibəndiyyə qoluna mənsub olan və bu silsilədə Peyğəmbər Əfəndimizdən sonra dördüncü pillədə duran, hicri 184-də (800-801) vəfat edən nəqşibəndi şeyxidir. O, İmami-Əzəm Əbu Hənifənin tələbəsi olub. Ola bilsin ki, Məhəmməd əfəndi ideoloji cəhətdən olduğu kimi, nəsil şəcərəsi ilə də Davud ət-Taiyə bağlı olsun. Düzgünün Allah bilir.

Məhəmməd Davudinin baş daşındakı kitabədə diqqət çəkən digər maraqlı məqam, onun xa0mücriid təlimini təbliğ etməsidir. Belə ki, İslam lüğətində olan məlumata görə, mürciid təlimi Həzrət Osmanın ölümündən sonra müsəlmanlar arasında mənasız çəkişmələrin qarşısını almaq məqsədi ilə Həzrət Əlinin xa0 nəvəsi Əl-Həsən bin Məhəmməd tərəfindən VIII əsrin əvvəllərində yaradılmışdı və barışdırıcılıq, birləşdiricilik mövqeyi tutmuşdu. Bu təlim xa0həm Həzrət Ömər, həm də Həzrət Əli təraftarlarını özündə birləşdirmişdir. Onların təbliğatına görə nə Həzrət Osmanı, nə də Həzrət Əlini günahkar hesab etmək olmaz; onların günahı olub-olmadıgı axirət günü bilinəcək. O vaxta qədər bu böyük şəxiyyətlər haqqında mənfi fikir söyləmək doğru deyildir. Onun bu və digər mütərəqqi fikirləri tezliklə xilafətin bütün ölkələrinə - Xorasana, Suriyaya, İraqa və s. yayıldı. Tarixin müxtəlif dövrlərində xa0İmami-əzəm Əbu Hənifə, Davud ət-Tai, Qaylan Əd-Dəməşqi kimi böyük İslam alim və övliyaları bu təlimə öz töhfələrini vermişlər. xa0 xa0xa0

xa0 xa0 Bu gün həyatını araşdırdığımiz Şeyx Məhəmməd Əfəndinin baş daşındakı kitabədən aydın olur ki, bu böyük xa0Alim və övliya da öz dövründə mürciid təlimini təbliğ etməklə, İslam dinindəki parçalanmanın qarşısını xa0almağa, cəmiyyətin birliyinə və bütövlüyünə çalışmışdır. Çünki Allah ”“ təala Quranda dini parçalayanların axirətdə cəzalanacağını xəbər verir:xa0

“Şübhəsiz ki, sənin firqə- firqə olub dinini parçalayanlarla heç bir əlaqən yoxdur. Onların işi Allaha qalmışdır. Allah sonra (axirətdə) onlara etdiklərini xəbər verəcəkdir!”x9d Quran, “Davar”x9d surəsi, 159-cu ayə.

xa0Məhəmməd Əfəndi də təqva sahibi oldu-ğundan, dini parçalamaqdan qorxmuş və İslamı unudulmuş mürciid təlimi ilə təbliğ etmişdir. Kitabədən də göründüyü kimi, onun ölümündən sonra yolunu davam etdirən olmamışdır.

xa0Başdaşındakı digər kitabənin tərcüməsindən isə aydın olur ki, Məhəmməd Əfəndi elmin öy-rənilməmiş sahələrini tədqiq etmiş (onun zən¬gin kitabxanası olmuş, kitablarının bir hissəsi nə-vəsi Məhəmmədəfəndinin evində saxlanmaqda-dır), kamilləşərək, övliyalıq məqamına yüksəlmişdir:

Uşaqlıqdan yüksək keyfiyyətləri özündə birləşdirərək elmin öyrənilməmiş səhifələrini tədqiq edərək və elmini tamamlayaraq, tədricən kamillik (müqəddəslik) zirvəsinə çatıb, Davudi oldu. O, ölməyib, bir dünyadan, başqa dünyaya köçüb. Onun əsərləri dövrünü işıqlandırır (çünki xa0o, Məhəmməd Davud oğlu olaraq, Allahın yolunu xa0getməkdə səhv etməyib). O, yüksək mərtəbələrə çatdıqca, yenə də öz ləyaqətini qoruya bilmiş və göylərə qədər yüksəlmişdir (Allah böyükdür).xa0

xa0Bu adam Car və Nuxa diyarında böyük nüfuz sahibi olmuşdur. O, ətrafına gümüşü işıq saçan, elmin okeanı, yetkinliyin və səxavətin zirvəsi olmuşdur.

Kitabədən aydın olur ki, Məhəmməd Əfəndi öz elmi, imanı, təqvası və ləyaqəti ilə müqəddəslik zirvəsinə çatmış, insanlar üçün kamillik və səxavət nümunəsi olmuşdur.

(ardı var)