Azərbaycan buğda idxalını kəskin artırdı – Yerli istehsal niyə yetmir? -xa0 Müsahibə

Bizi sosial şəbəkələrdən izləyin:

Azərbaycan buğda idxalını 56 % artırıb. Bu ilin I yarısında Azərbaycan 602 min 255 ton buğda idxal edib.

Dövlət Gömrük Komitəsi xəbər verir ki, bu həcmdə buğdanın idxal dəyəri 130 milyon 661 min ABŞ dollar təşkil edib. Bunlar, ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə həcm baxımından 216 min 233 ton (56 %), dəyər baxımından isə 45 milyon 482 min ABŞ dolları (53,4%) çoxdur.

Bəs, əlverişli iqlim və torpaq şəraitinə malik olan ölkəmiz niyə buğda istehsalında idxaldan bu qədər asılıdır? Məsələnin səbəblərini araşdırmaq üçün kənd təsərrüfatı üzrə ekspert Vahid Məhərrəmliyə müraciət etdik. Moderator.az müsahibəni təqdim edir:

– Azərbaycanın iqlim və torpaq şəraiti buğda istehsalı üçün əlverişli olsa da, ölkəmiz buğda tələbatını daxili istehsalla niyə ödəyə bilmir? Əsas səbəblər nədən ibarətdir?

– Son beş ilə nəzər salsaq, Azərbaycanda buğda istehsalı kəskin şəkildə azalmaqdadır. Təəssüf ki, Azərbaycanda buğda az həcmdə istehsal olunur. Keçən il bu göstərici 1 milyon 680 min ton idi. Əslində, bu ölkənin illik ümumi tələbatına bərabərdir və kifayət etməlidir. Lakin istehsal edilən buğda ərzaq buğda standartlarına cavab vermir. Məsələn, buğda keyfiyyətinə görə birinci, ikinci, üçüncü, dördüncü və beşinci siniflərə bölünməlidir. Azərbaycanda bu təsnifat aparılmadığı üçün hansı hissənin ərzaqlıq keyfiyyətə malik olduğunu müəyyənləşdirmək mümkün olmur. Hazırda çox az miqdarda buğda Dövlət Taxıl Fondu tərəfindən alınır və bu da nisbətən keyfiyyətli hissəni əhatə edir. Amma bu, ümumi tələbatın təxminən 20 faizini qarşılayır. Əvvəllər bu göstərici 30 faiz idi, indi 20 faizə düşüb. Yəni nəticədə ölkəmiz buğdanın 80 faizini idxal etməyə məcbur qalır.

– Buğdanın əsas idxal mənbəyi hansı ölkələrdir?

– Təəssüf ki, ən çox buğdanı Rusiyadan idxal edirik. Uzun illərdir deyirik və mətbuatda da dəfələrlə qeyd olunub ki, idxal mənbələri şaxələndirilməlidir. Digər ölkələrlə çalışıb ticarət əlaqələri qurmaq lazımdır ki, bir ölkədən asılılıq yaranmasın. Hazırda dünyada qlobal problemlər yaşanır – iqlim dəyişikliyi, istiləşmə, müharibələr və tərəfdaşların etibarlılığı məsələsi... Bu amilləri nəzərə alaraq, idxalın şaxələndirilməsi vacibdir. Məsələn, idxalın 10 faizi Rusiyadan, 5 faizi Qazaxıstandan, 5 faizi Ukraynadan və digər ölkələrdən təmin olunmalıdır. Əgər bu münasibətlər vaxtında qurulsaydı və idxal bir neçə ölkə arasında bölünsəydi, hazırda təkcə bir ölkədən – Rusiyadan – asılı vəziyyətə düşməzdik. Bu cür asılılıq isə həmin ölkəyə üstünlük qazandırır və bəzən bu, siyasi alətə çevrilir. Strateji əhəmiyyətə malik buğda kimi məhsulların idxalı məsələsində belə riskləri nəzərə almalıyıq. İdxaldan asılı olmamaq üçün Azərbaycan öz tələbatını özü ödəməyə çalışmalıdır. Azərbaycan öz ərzaq təhlükəsizliyini təmin etmək üçün buğdanın ən azı 80 faizini daxili istehsal hesabına ödəməlidir. Əksinə, hazırda cəmi 20 faizini istehsal edə bilirik və 80 faizlik hissəni idxal edirik. Əslində isə belə olmalıdır ki, ölkə 80 faiz daxili tələbatını özü ödəsin, 20 faiz də ehtiyat kimi toplansın və yalnız zərurət olduqda idxal edilsin. Çünki Azərbaycanın torpaq və iqlim şəraiti buna tam imkan verir.

– Yerli buğda istehsalının artırmaq üçün hansı tədbirlərin görülməsi vacibdir?

– Təəssüf ki, bu gün Azərbaycanda kənd təsərrüfatı sahəsində ixtisaslı kadr çatışmazlığı problemi qalmaqdadır. Bu təkcə ölkəmizdə deyil, postsovet ölkələrinin əksəriyyətində belədir. Çünki kənddə hər kəsə torpaq verilib, amma bu torpaqdan səmərəli istifadə etmək üçün lazım olan bilik və təcrübə verilməyib. Torpaqla işləmək çətin və məsuliyyətli işdir, bunu hər kəs bacarmır. Məhz buna görə də kənd təsərrüfatı üzrə texniki məktəblər – texnikumlar yaradılmalı idi. Bu təhsil ocaqlarında kəndlilərə bitkiçilik, heyvandarlıq və ümumiyyətlə aqrar sahənin əsasları öyrədilməli, onlar həm də praktiki bilgilər əldə etməli, sonda isə sertifikat almalı idilər. Belə bir sistem qurulsaydı, bu qədər idxaldan asılı vəziyyətdə qalmazdıq.

Ümumiyyətlə, kənd məktəblərində bitkiçilik və heyvandarlığın əsasları tədris olunmalıdır. Bu, gələcək nəsildə kənd təsərrüfatına maraq oyadacaq və peşə seçimində əhəmiyyətli rol oynayacaq. Normal və məqsədyönlü təhsil sistemi qurulmadan kənd təsərrüfatında davamlı inkişafdan danışmaq çətindir.

İlk növbədə bu işə başlayan şəxs peşəkar olmalıdır. Bu işi üzərinə götürən şəxs peşəkar olsa, keyfiyyətli toxumu, pestisidləri, gübrələri də tanıyar və onlardan səmərəli istifadə edər. Peşəkarların olmaması, sahəni idarə edənlərin də qeyri-peşəkar olmasi ciddi problemlərdir. O ki qaldı bu sahəyə subsidiyaların ayrılması ilə bağlı dövlət fermerə hektara 10 000 manat versə belə əgər o nə edəcəyini bilmirsə, bu yardımın heç bir effekti olmayacaq. Təəssüf ki, aqrar sahəyə cəlb edilənlərin 95 faizi təsadüfi adamlardır, nə edəcəyini bilmirlər. Ona görə də əsas məqsəd fermeri yetişdirməkdir və onlara lazım olan bilik və bacarıqları artırmaqdır.

Təbii ki, dövlət tərəfindən fermerlərə imkan yaradılmalıdır. Çünki bu gün bazara çıxarılan istehsal vasitələri – pestisidlər, gübrələr – keyfiyyət baxımından aşağı səviyyədədir. Fermerlər onlardan istifadə edir, pul xərcləyirlər, amma nəticə əldə edə bilmirlər. Bu da ümumi məhsuldarlığa və məhsulun keyfiyyətinə mənfi təsir göstərir. Texnoloji avadanlıqların olmaması səbəbindən kəndlilər istehsal etdiyi buğdanı siniflərə bölə bilmir. Eyni zamanda, torpaqların münbitləşdirilməsi istiqamətində isə heç bir ciddi iş görülmür. İstehsal vasitələrinin – məsələn, su və texniki təminatın olmaması da problemdir. Bu sahə ilə məsul olanlar su qitlığı olduğunu iddia edirlər. Bəli, bəzən havalar isti olanda çaylarda su azalır, amma intensiv yağışlar yağır və su yenidən yaranır. Bir-iki, üç gündən sonra biz bu mənzərəni yenidən görəcəyik. Ölkədə su potensialımız tələbatımızdan beş dəfə çoxdur. Bu hesablamanı dəfələrlə aparmışıq və təqdim etmişik.

– Azərbaycan kənd təsərrüfatında hansı ölkənin təcrübəsindən faydalansa, məhsuldarlığı artıra bilər?

– Misal kimi deyə bilərəm ki, Almaniyada hər hektardan 75 sentner buğda əldə olunur. Torpaq və iqlim şəraiti yaxşı olan Azərbaycanda bu göstərici 30 sentnerdən yuxarı qalxmır. Çünki Almaniyada torpaq ixtiyari şəxsə icarəyə verilmir. Orada torpaqlar əsasən icarə əsasında idarə olunur. Bəzən isə xüsusi mülkiyyətdən olan keçmişdən qalan torpaqlar var, həmin torpaqlar da icarəyə verilir. Almaniyada əgər şəxs bitkiçiliklə məşğul olurmaq istəyirsə, ondan aqronom diplomu tələb edilir. Bununla yanaşı vacib olan həm də təcrübədir. Məsələn, təcrübəli fermerin yanında təcrübə keçmək əsas şərtdir. Yalnız bundan sonra şəxsə torpaq icarəyə verilir. Torpaq verildikdən sonra da belə komissiya verilən torpağın keyfiyyətinə nəzarət edir. Ölkəmizdə isə torpaq paylanır, lakin torpağın keyfiyyətinə nəzarət olunmur.

Mehin Mehmanqızı