4 günlük iş həftəsi: Qərb nümunələri Azərbaycana uyğun gələrmi?- Elşən Bədirxanov şərh etdi

“Eksperimentdə iştirak edən şirkətlər ya mənfi təsirinin olmaması, ya da müsbət təsirin olmasını bildirmişlər. Qərb ölkələrində bəzi sahələrdə digər müsbət effektlər də qeyd edilir (xəstəliklərin azalması, əlavə gün hesabına özünün inkişaf etdirilməsi, iş yerinin cəlbediciliyinin artması və s.). 4% artım isə çox güman ki, ÜDM-in artımıdır, buna da təsir edən məqamlar çoxdur və demək olmaz ki, əsas faktor məhz iş vaxtının azalmasıdır. 

Azərbaycanda bu təcrübənin yayılması hansı nəticələrə gətirib çıxara bilər?

Bəziləri (əsasən sahibkar və üst rəhbər olmayan şəxslər) Qərbdəki kimi eyni müsbət effektlərin olmasını gözləyirlər.

İndi gəlin əks tərəfin mövqeyini təhlil edək. Adını çəkdiyiniz iki ölkənin adam başına düşən nominal ÜDM-si ilə tanış olaq. BMF-in məlumatına əsasən, 2023-cü il üzrə bu rəqəmlər (ABŞ dolları ilə), müvafiq olaraq, 79 998 və 49 099 olub. Azərbaycanda isə bu göstərici 7525 dollardır. Yəni, şərti olaraq, bizim iqtisadiyyatımız effektivliyinə görə İslandiyadan 10,6 dəfə, Britaniyadan isə 6,5 dəfə geridə qalır. İş saatlarının azalması məhsuldarlığa sıx bağlı məsələdir. Belə addım bizdə məhsuldarlığı artıracaq, yoxsa azaldacaq? Buna təsir edən bir çox məqam var, bəzilərini aşağıda qeyd edəcəm.

İş həftəsinin azalması nəticəsində effektivlik niyə arta bilər? Gərgin iş insanın düşünmə, konsentrasiya qabiliyyətini aşağı salır, yorğunluq yaradır. Əlavə iş günü insanların istirahəti, güc toplaması, motivasiyası üçün vacib amil ola bilir. Bizdə əməkdaşların əksəriyyəti işdə çoxmu yorulur? Çalışdığım şirkətlərdə əməkdaşların az hissəsi doğrudan da iş vaxtının 60%-dən çoxunu konkret işi ilə gərgin məşğul olurdu. Bu rəqəm çox az görünür, amma iş təhlili göstərir ki, əməkdaşlar iş vaxtının yarısını, yaxud çoxunu birbaşa faydalı işlə məşğul olmurlar (söhbət, çay, fikrə dalma, ofis avadanlığı və ya proqramların donması/xarab olmasının həll edilməsi, mənasız işlərin yerinə yetirilməsi, münaqişələr və s.). 

Gündəlik müştərilərlə çalışan (o cümlədən, təhsil və tibb) sahələrdə iş həftəsinin qısaldılması effekt vermir, çünki, bütün həftə boyu xidmət göstərmək üçün şirkətlər əlavə xərc çəkib yeni personalı işə qəbul etməli olurlar”.

“Məsələnin digər tərəfi. Bizdə ÜDM-də ciddi pay intellektimiz hesabına başa gəlməyən səhələr hesabınadırsa (neft-qaz və bu sahədən irəli gələn gəlirlər) sadalanan ölkələrdə əsas gəlirlər intellekt hesabınadır (istehsalat, texnologiya və s.). Rəsmi statistikada qeyri-neft sahəsinə aid edilən payın ciddi hissəsi də fikrimcə məhz neft-qazla bağlı törəmə gəlirlərdir (iqtisadçılar daha dəqiq şərh verə bilərlər). Bu nöqteyi nəzərdən, 4 günlük iş həftəsinə keçid çox güman ÜDM göstəricimizə o qədər də ciddi mənfi təsir göstərməyəcək, çünki neft-qazla bağlı gəlirlər düşünmürəm ki, iş vaxtına bu qədər həssasdır. Amma qeyri-neft sektoruna mənfi təsiri hiss olunacaq. Məsələn, bank sahəsində satışlarn həcmi birbaşa iş günlərinin sayından asılıdır (şübhəsiz ki, digər faktorlar da mövcuddur). Bəlkə online satışların artması bu vəziyyəti dəyişdirə biləcək. Məncə oxşar vəziyyət pərakəndə satış sahəsində də müşayiət edilir (“təxirə salınmış ehtiyac” effekti bu təsiri yalnız qismən azaldır).

Fikrimcə ayrı-ayrı şirkətlərin arxa ofislərdə bu eksperimenti apararaq nəticələrini qiymətləndirmək olar, amma kütləvi olaraq dövlət və özəl sektorlarda bunu etmək hələlik tezdir”.