Ekspert Rusiya ilə Türkiyənin qaz müqaviləsini hansı şərtlərlə uzada biləcəyini açıqladı

Türkiyə Rusiya qazını Avropada ən aşağı qiymətlərlə alır. Ankara ən azı bu üstünlükləri qoruyub saxlamağa ümid edir - “Qazprom”un yaxınlarda Serbiya və Moldova ilə sərfəli şərtlərlə bağladığı müqavilələr türklər üçün nümunədir. Bununla belə, ekspertlər hesab edirlər ki, Türkiyə əlavə endirimlərə bel bağlamamalıdır.

Moderator.az mövzuyla bağlı “qazeta.ru”-nun materialını oxucularına təqdim edir.

Moldova, Serbiya... Türkiyə?

Noyabrın 25-də Rusiya və Serbiya prezidentləri Vladimir Putin və Aleksandr Vuçiç Belqrad üçün qazın əvvəlki qiymətini saxlamaq barədə razılığa gəliblər. Növbəti altı ayda yanacağın hər min kubmetri 270 dollar təşkil edəcək ki, bu da Avropa birjalarında mövcud qiymətlərdən təxminən dörd dəfə aşağıdır.

Buna qədər Moldova özü üçün əlverişli müqavilə şərtləri əldə edə bilmişdi. Kişinyov üçün yaxın aylarda qazın qiyməti min kubmetr üçün təxminən 430-450 dollar təşkil etməlidir. Sırada “Qazprom”la 2021-ci ilin sonunda başa çatacaq bir neçə müqaviləsi olan Türkiyədir.

Türkiyənin Energetika Nazirliyi artıq demək olar ki, 10 milyard kubmetr həcmində “Türk axını”nın müqaviləsiz gücünə işarə edərək, “Qazprom”dan tədarükün artırılmasının zəruriliyini bəyan edib. Sazişin 2021-ci ilin dekabr ayının sonundan gec olmayaraq imzalanması planlaşdırılır.

Respublikanın enerji və təbii sərvətlər naziri Fatih Dönməzin sözlərinə görə, mövcud müqavilələrin müddəti 3 ildən 10 ilə qədər uzadılmalıdır. Məmur onu da vurğulayıb ki, artıq Moskva ilə bu məsələdə prinsipial razılıq əldə olunub.

Eyni zamanda, qazın qiymətləri həm dövlət boru kəməri şirkəti BOTAŞ, həm də özəl təchizatçılar üçün eyni olacaq. Düzdür, Dönməz hansı rəqəmdən söhbət getdiyini dəqiqləşdirməyib.

Türkiyə üçün hansı qiymət əlverişlidir...

Analitiklər əmindirlər ki, ölkədəki maliyyə böhranını və milli valyutanın kəskin devalvasiyasını (1 dollar - 12 lirə) nəzərə alsaq, türklər danışıqlar zamanı əlavə endirimlərə arxalanacaqlar.

Enerji və Maliyyə İnstitutunun eksperti Sergey Kondratyevin fikrincə, min kubmetr üçün 300 dollardan aşağı qiymət etiketi Ankara üçün rahat səviyyəyə çevriləcək. “Serb” variantı (270 dollar) Türkiyə üçün ideal danışıqlar mövqeyi olar, lakin belə bir kompromis az inandırıcıdır. “Türkiyənin “Qazprom” üzərində kifayət qədər təsir rıçaqları var. Ankaranın Rusiyadan, o cümlədən İrandan və Azərbaycandan tədarükün diversifikasiyası üçün bir çox alternativ variantları var. Bununla belə, hazırda bazarda çox az sayda boş həcmli qablar var. Ən yaxşı halda Tehran və Bakıdan ümumilikdə 4 milyard kubmetrdən çox olmayaraq qaz gözləmək olar”, - deyə Kondratyev vurğulayıb.

Milli Energetika İnstitutunun baş direktorunun müavini Aleksandr Frolovun sözlərinə görə, hazırda Ankara üçün mövcud neft müqaviləsi formulunu saxlamaq vacibdir. “Türkiyə artıq “Qazprom”dan ala biləcəyi qədər bazarlıq edib. İndi Ankara qeyri-adi dərəcədə aşağı qiymətə qaz alır. Türklər çətin ki, indiki səviyyədən əl çəkə. Əgər neft əlaqəsi qorunsa, Rusiya qazının Türkiyə üçün hər min kubmetri təxminən 280-290 dollara başa gələcək. Ankaranın ümid edə biləcəyi maksimum əlavə 5% endirimdir", - deyə Frolov izah edib.

Moskva nə təklif edə bilər?

Qazeta.ru-ya açıqlama verən ekspertlər Moskvanın Ankaraya təklif edə biləcəyi qazın maksimal qiyməti ilə bağlı qiymətləndirmələrində eyni fikirdə deyillər.

Kondratyev qeyd edib ki, hazırda “Qazprom”un avropalı tərəfdaşları üçün baza müqavilə qiyməti min kubmetr üçün 700-800 dollar təşkil edir. Belə olan halda Ankara üçün yanacağın qiyməti indiki ilə müqayisədə 2,5 dəfə bahalaşma riski daşıyır ki, bu da Türkiyə iqtisadiyyatına zərbə olacaq. “Bəzi spot bəndləri istənilən halda neft formulunu nəzərə alacaq. Yəni belə yüksək qiymət sabit olmayacaq. Neftin qiyməti 40-50 dollara düşərsə, Ankara indiki kimi min kubmetr üçün 300-400 dollar ödəyəcək”, - deyə ekspert vurğulayıb.

Milli Energetika Təhlükəsizliyi Fondundan Aleksey Qrivaç başqa bir problemi - Türkiyə tariflərini vurğulayıb. Uzun müddət aşağı daxili qaz tarifləri yanacaq idxalının xərclərini ödəyə bilməyib. Yalnız 2021-ci ilin noyabrından, türk şirkətləri tarifləri demək olar ki, 50% artırdıqdan sonra (min kubmetr üçün 405 dollar - red.) vəziyyət sabitləşdi. Bununla belə, spot bəndə keçdikdən sonra fərq yenidən artmağa başlayacaq. “Bu, Türkiyə üçün ağrılı məsələdir. Ankara qaz idxalının liberallaşdırılmasında uğursuzluğa düçar olub, özəl idxalçılar belə itkilərə dözə bilmir və sadəcə olaraq seçimi dayandırırlar. İndi çox güzəştli variant hesab edilən sadə neft düsturuna görə belə tariflərin ölçüsü ilə alış dəyəri arasında fərq çox böyükdür. Spot komponentin tətbiqi ilə o, kritik boşluğa düşə bilər”, - deyə ekspert xəbərdarlıq edir.

Ankaranın hansı həcmlərə ehtiyacı var?

Türkiyənin qaz ehtiyacının demək olar ki, yarısı “Qazprom” tərəfindən ödənilir. Bu il Rusiya monopoliyasının payı 24-25 milyard kubmetr təşkil edəcək. Ankara Rusiyadan yanacaq tədarükünü artırmaq üzrə rekordçu olub - həcmlər 2020-ci illə müqayisədə 138,3% artıb.

Frolovun sözlərinə görə, Rusiya qazının respublikaya nəqlinin artırılması kursu gələn il də davam etdiriləcək. 2021-ci ilin sonuna qədər Türkiyənin daxili istehlakı rekord həddə - 60 milyard kubmetrə yüksəlməlidir. Bu tendensiya növbəti beş il ərzində də davam edəcək. “Hər iki strateji yanacaq tədarükü marşrutu 2026-cı ilə qədər demək olar ki, 100% istifadə olunacaq. Söhbət həm tutumu 16 milyard kubmetr olan “Mavi axın”dan, həm də 15,75 milyardlıq ilk “Türk axını” xəttindən gedir. Ankaranın 2022-ci ildə Rusiyadan qazı idxalı 30 milyard kubmetrə qədər arta bilər”, - deyə ekspert vurğulayıb.

Qrivaç türk istehlakçılarının Rusiya qazına olan rekord tələbini də vurğulayıb. Onun sözlərinə görə, qışın soyuq keçməsi və yerli su elektrik stansiyasında elektrik enerjisi istehsalının aşağı düşməsi səbəbindən respublikada “Qazprom”un yanacağından istifadə səviyyəsi 30% artıb.

Sıxılmış təbii qaz Rusiya qazını əvəz edə bilməz

Türkiyə ilə “Qazprom” arasında mövcud müqavilələrdən biri 2021-ci ilin sonuna qədər tamamlanacaq. Onun vasitəsilə qaz tədarükünün ümumi həcmi 8 milyard kubmetrdir. Türkiyə istilik mövsümü başlamazdan əvvəl xarici sıxılmış təbii qazın (STQ) alınması üçün tender elan edərək özünü sığortalamaq qərarına gəlib. Bunun üçün ölkəyə 54 tanker gətiriləcək.

Eyni zamanda, Qrivaçın qeyd etdiyi kimi, 2021-ci ilin ilk səkkiz ayında Türkiyədə sıxılmış qazın istehlakının həcmi kəskin şəkildə azalıb. Nisbətən ucuz Rusiya qazı ilə rəqabətdə qalib gəlmək inanılmaz dərəcədə çətin olacaq. “2021-ci ildə Türkiyədə STQ idxalının həcmi 30% azalıb və səkkiz ayın nəticəsinə görə onların ölkə istehlakında payı 20%-dən az olub”, - deyə ekspert vurğulayıb.

O əlavə edib ki, vəziyyəti hazırda birjalarda hər min kubmetr üçün 800 dollardan yuxarı qalxan STQ-a olan yüksək spot qiymətləri gərginləşdirə bilər. Üstəlik, sıxılmış yanacağın idxalının həcmi arzu olundugundan aşağıdır. “Türklər sıxılmış təbii qazın əsas hissəsini Əlcəzair və Nigeriyadan uzunmüddətli müqavilələr əsasında alır. Qalanı spotla alınır. Bu il spot tədarüklər yalnız ABŞ-dan idi, lakin o, çox deyildi, cəmi 2 milyard kubmetr idi”, - deyə ekspert izah edib.

Siyasətsiz danışıqlar

Ekspertlər Moskva və Ankara arasında qarşıdan gələn danışıqların siyasəti qarışdırmadan aparılacağını bildiriblər. Nəzəri cəhətdən Rusiya yeni müqavilənin müzakirəsində “Qarabağ kartı”nı oynaya bilər.

“Ötən ilin payızında Ermənistanla Azərbaycan arasında baş vermiş silahlı münaqişə zamanı Ankara Azərbaycan qoşunlarını silahla təmin edərək Bakının tərəfini tutmuşdu. Moskva Ankaranın Bakıya yardımını kəsməsi müqabilində Türkiyəyə qaz endirimi verə bilər. Lakin qaz danışıqları Rusiya və Türkiyə prezidentləri səviyyəsində aparılmayacağından bu variant həddindən artıq az inandırıcı görünür.

Müqavilə dəyərinin min kubmetr üçün 20-30 dollar ucuzlaşması Ankaranın regiondakı strateji maraqlarını qurban verəcəyi qiymət deyil. Ancaq belə bir ssenari reallaşsa belə, bu əməliyyatın nəticələrini izləmək inanılmaz dərəcədə çətin olacaq”, - deyə Frolov vurğulayıb.

Miraslan