"Ordu-2021" beynəlxalq hərbi-texniki forumu çərçivəsində bu gün keçirilən mətbuat konfransında Rusiyanın “Rostex” holdinqinə daxil olan “Rosoboronexport” şirkətinin Baş direktoru Aleksandr Mixeev yaxın vaxtlarda S-400 “Triumf” zenit-raket komplekslərinin tədarükü ilə bağlı Türkiyə ilə müqavilə imzalanmasına dair açıqlama ilə çıxış edib. Onun sözlərinə görə hazırda məsləhətləşmələr davam edir, proses yekun mərhələdədir və yaxın zamanda tərəfdaşlarla müqavilənin rəsmiləşdirilməsinə başlanacaq. Əslində aprelin sonunda Türkiyənin xarici işlər naziri Mövlud Çavuşoğlu da Türkiyənin Rusiya ilə S-400-lərin ikinci alayının alınması ilə əlaqədar danışıqlar apardığını bildirmişdi, odur ki, bu açıqlama sensasiya hesab edilməməlidir."

 

Bunu Moderator.az-a açıqlamasında hərbi ekspert Ədalət Verdiyev deyib.

 

Hərbi ekspertin sözlərinə görə, Rusiya və Türkiyə arasında bir ədəd S-400 zenit raket alayı həcmində kompleksin satışı barədə müqavilə 4 il əvvəl imzalanmışdı və bu müqavilə şərtində nəzərdə tutulan kompleks 2019-cu ilin oktyabrına qədər Ankaraya təhvil verilmişdi. Bu təchizatdan sonra ABŞ ilə Türkiyə arasında münasibətlər özünün ən gərgin fazasına qədəm qoymuşdu. 

 

Belarus da bu vasitələri çoxdandır ki, münasib qiymətə və rus krediti hesabına  almaq istəyir. Bu təchizat həm də KTMT-nin qərb qanadının sərhədlərinin qorunması üçün çox vacibdir. Rusiya Ermənistana verdiyi eyni S-300PS komplekslərini Belarusa çatdırsa da, S-400 təchizatı barədə xəbər yoxdur. Mixeev də bu barədə danışmaq istəmir, halbuki Belarus Rusiyaya həm coğrafi, həm də siyasi baxımdanən yaxın dövlətdir, bundan başqaRusiyanın strateji tərəfdaşıdır. Dolayısı ilə Bearus həm də qərbdən Rusiya sərhədlərininı qoruyur. Amma S-400 əldə etmədən. 

 

Belə bir vəziyyətdə Rusiyanın Əfqanıstan məsələsində Türkiyənin həm ABŞ, həm də NATO ilə yaxınlaşan münasibətlərindən bir az narahat olduğu müşahidə olunur. Rusiya yaxşı bilir ki, növbəti S-400 zenit kompleksinin Türkiyəyə ixracı ABŞ ilə münasibətlərin pik gəginliyinə səbəb olacaq. Bu prizmadan açıqlamanın Ankaradan deyil, Kremldən gəlməsinin səbəbi də qismən aydın olur. Xatırladıram ki, Hindistan da S-400 kompleksi əldə etdiyinə görə ABŞ tərəfindən sanksiyalara məruz qalıb. Həm Türkiyəyə, həm də Hindistana qarşı S-400 kompleksinin alınmasına görə ABŞ-ın Düşmənlərinə Sanksiyalarla Mübarizə Qanunu (CAATSA - qismən Rusiyadan silah və hərbi texnika alan ölkələri hədəf alır) tətbiq edilib. Bu qanun ABŞ-ın düşmən kimi gördüyü ölkələrdən silah alınmasına görə alıcıya sanksiya nəzərdə tutur. 

 

Digər tərəfdən isə Mixeevin açıqlaması, Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın cəmi 45 gün əvvəl, Ankarada A400M strateji hərbi nəqliyyat təyyarələri üçün təmir zavodunun açılışı mərasimində “Ölkəmizi xarici asılılıqdan tamamilə qurtaranadək müdafiə sənayesindəki sərmayələrimizi artırmağa davam edəcəyik”, bəyanatı ilə çox da uyğun gəlmir. 

 

Əgər əvvəlki S-400 tədarükünün Türkiyə ilə ABŞ arasında münasibətlərdə böhrana səbəb olduğunu, ABŞ dövlət departamentinin Rusiyadan silah alınmasına münasibətini, Türkiyənin hava məkanına qarşı hansısa ölkənin təhdid törətmədiyini, 2020-ci ildən sınaqlarının keçirilməsinə baxmayaraq S-400 kompleksinin hələ də döyüş növbətçiliyinə çıxarılmadığını nəzərə alsaq, o zaman bu tədarük daha çox siyasi məqsədlər daşıdığını deyə bilərik. Yeni S-400 komplekslərinin alınması, Birləşmiş Ştatlar ilə Ankara arasında hələ də bərpa olunmayan münasibətlərə ziyan vuracağı və bunun da Kreml üçün faydalı olduğu şübhəsizdir. 

 

Burada Ankaranın uzun mənzilli HHM sistemlərinə tələbatı da başa düşülüəndir. Bu tələbat ABŞ və ya digər müttəfiqlər tərəfindən qarşılanmadığı üçün Türkiyə Rusiya silahına üz tutdu. Bu komplekslərin əvvəlki S-300 versiyası isə Qarabağda zərbə PUA-ları tərəfindən məəhv edildi. Bəzi qeyri rəsmi mənbələr də Türkiyədə keçirilən sınaqlarda S-400 kompleksi özünə aid imkanlarının tam həcmdə nümayiş etdirə bilmədiyini iddia edib. Türkiyədən olan heç bir rəsmi qurum indiyə qədər bu komplekslərinin sınaq nəticələrinə münasibət də bildirməyib. 2020-ci il avqustun 26-da Rusiya ordusunun Havadan Müdafiə Qüvvələrinin Həştərxan vilayətindəki Aşuluk hərbi poliqonunda “Army 2020” beynəlxalq ordu oyunlarına qatılan heyəti S-400 “Triumf” zenit-raket kompleksindən buraxdığı raket uçmaqdan “imtina” edərək geri qayıdıbvə kompleksin yaxınlığındakı hərbçilərin üzəinə düşmüşdü. 

 

Rusiya bu kompleksi 2015-ci ildə Suriyada yerləşdirib, lakin indiyə qədər hər həftə qırıcı təyyarələrin göründüyü Suriya səmasında bir hava hədəfini məhv etdiyinə dair məlumat mövcud deyil. 

 

İstənilən halda, hər bir dövlət, o cümlədən Türkiyə ərazisinin hava hücumundan müdafiəsini təşkil etməyə borcludur. HHM isə bir neçə eşalondan ibarət olmalıdır. Türkiyə yaxın mənzilli zenit komplekslərinə tələbatını yerli məhsullar hesabınaödəyə bilir, orta mənzilli sistemlərdə bəlli bir uğurlar əldə edib, uzaq mənzilli sistemləri isə idxal etmək məcburiyyətindədir. NATO müttəfiqi Türkiyənin hava məkanının qorunmasına laqeyd qaldığı üçün bu silahlar Rusiyadan alındı. 2 zenit divizionundan ibarət S-400 alayınin əldə edilməsinə 5 milyard dollar sərf edilib. Bu məbləğin böyük hissəsi Rusiya krediti hesabına ödənilib. Digər tərəfdən isə Türkiyə F-35 proqramənda çıxarıldığına görə təxminən 9 milyard dollar itirib. Hazırda isə bu komplekslər ilk divizonu Türkiyədədir. Onların döyüş növbətçiliyinə çıxarılması da bir neçə dəfə ertələnib. Birinci alay əldə edilməsindən 2 il sonra hələ də anbarda saxlanılırsa, o zaman ikinci zenit alayı dəstinin alınması, təbii ki, məntiqli görünə bilməz. Odur ki, burada yalnız kompleksin, heç olmasa kompleksin uzaq mənzilli raketlərinin Türkiyədə birgə istehsalından bəhs edildiyini ehtimal edirəm. Qalan variantlar qeyri real görünür. İstənilən halda S-400 müdafiə xarakterli bir silah sistemidir və Türkiyəyə havadan hücum etməyən kimsəyə qarşı təhlükə törətmir. ABŞ-ın Türkiyəni növbəti S-400 tədarükünə görə təhdid etməsi isə yalnız NATO-nun zəifləməsinə gətirib çıxara bilər.