"Türk dünyasının liderləri Qəbələdə bir araya gəlib" - "Kazinform"

Bizi sosial şəbəkələrdən izləyin:

"Gündəlikdə iqtisadi inteqrasiya, nəqliyyat və "yaşıl enerji" layihələridir..."

Oktyabrın 7-də Azərbaycanın Qəbələ şəhərində Türk Dövlətləri Təşkilatına (TDT) üzv ölkələrin dövlət başçılarının XII rəsmi sammiti başlayır. Tədbirdə Qazaxıstan prezidenti Kasım-Jomart Tokayev də iştirak edəcək. Mütəxəssislərin fikrincə, bu sammit türk dünyasında iqtisadi, nəqliyyat və rəqəmsal əməkdaşlığın dərinləşməsi baxımından xüsusi əhəmiyyət daşıyır.

Moderator.az mövzu ilə bağlı inform.kz saytının materialənə təqdim edir.

Astana və Bakı: dərinləşən tərəfdaşlıq

Qazaxıstanla Azərbaycan arasında münasibətlər sabit inkişaf dinamikası və çoxşaxəli əməkdaşlığın möhkəmlənməsi ilə xarakterizə olunur. Enerji və nəqliyyat sahələrindən tutmuş ticarət, investisiya və humanitar əlaqələrə qədər geniş spektri əhatə edən bu əməkdaşlıq son illər yeni mərhələyə qədəm qoyub.

İqtisadçı Natiq Cəfərlinin sözlərinə görə, iki ölkə arasında ticarət dövriyyəsi 2025-ci ilin yanvar-iyul aylarında 331,7 milyon dollar təşkil edib ki, bu da ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 4,8 faiz artım deməkdir. Əsas ixrac məhsulları buğda, neft və neft məhsullarıdır. Azərbaycandan Qazaxıstana isə borular, alüminium profillər və qida məhsulları idxal olunur.

Что главы тюркских государств будут обсуждать на саммите ОТГ

Cəfərli qeyd edir ki, nəqliyyat inteqrasiyası da güclənir: Transxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutu (TBNM) üzrə daşımaların həcmi 2,6 milyon tonadək artıb, konteyner daşımaları isə ikiqat artaraq 40,2 min TEU təşkil edib. Bundan əlavə, Qazaxıstan uranının Azərbaycan üzərindən tranziti, "Digital Silk Way" çərçivəsində 400 Tbit/s sürətli sualtı fiber-optik xəttin çəkilməsi və "Middle Corridor Multimodal" birgə müəssisəsinin yaradılması bu sahədə effektivliyi artırır.

Enerji sahəsində də mühüm təşəbbüs - Mərkəzi Asiya-Azərbaycan-Avropa "yaşıl" enerji dəhlizi həyata keçirilir. Bu layihə Avropaya bərpaolunan enerji ötürmək üçün dərin sulu elektrik kabelinin çəkilməsini nəzərdə tutur. "Bütün bu təşəbbüslər ölkələrin iqtisadi potensialını gücləndirir və gələcək inteqrasiya, investisiya əməkdaşlığı, eləcə də nəqliyyat və rəqəmsal marşrutların diversifikasiyası üçün baza yaradır", - ekspert vurğulayıb.

Что лидеры тюркских стран будут обсуждать на саммите ОТГ

Artan ÜDM və ticarət dövriyyəsi

Qazaxıstanın Qəbələ sammitində iştirakı türk dövlətləri arasında iqtisadi inteqrasiyanın aktiv artdığı bir dövrə təsadüf edir. 2024-cü ilin məlumatlarına əsasən, TDT ölkələrinin ümumi daxili məhsulu (ÜDM) 2,1 trilyon dolları, qarşılıqlı ticarət dövriyyəsi isə 1,1-1,17 trilyon dolları ötüb.

TDT-nin baş katibi Kubanıçbek Omuraliyev bildirib ki, təşkilatın məqsədi üzv ölkələr arasında daxili ticarətin payını 10 faizə çatdırmaqdır. Hazırda bu göstərici ümumi ticarət dövriyyəsinin təxminən 7 faizini (2024-cü ildə 850 milyard dollar səviyyəsində) və ya 58 milyard dolları təşkil edir. Bir neçə il əvvəl bu rəqəm cəmi 3 faiz olub. Baş katibin sözlərinə görə, əsas artım sənaye, enerji, aqrar-ərzaq ixracı və nəqliyyat-logistika xidmətlərində müşahidə olunur.

"Biz artıq nəqliyyat və gömrük əməkdaşlığında ciddi irəliləyiş əldə etmişik. "Sadələşdirilmiş gömrük dəhlizi", "Beynəlxalq birləşmiş yükdaşımalar", eləcə də E-Permit, E-CMR və E-TIR kimi rəqəmsal təşəbbüslər logistikanın optimallaşdırılmasına və ticarətin səmərəliliyinə xidmət edir", - Omuraliyev qeyd edib.

Strateji istiqamətlər

Azərbaycanlı ekspertlərin fikrincə, Qəbələdə keçiriləcək görüş türk dünyası üçün əsas siyasi, iqtisadi və humanitar təşəbbüslərin müzakirə ediləcəyi mühüm platforma olacaq.

"Cənubi Qafqaz Politoloqlar Klubu"nun rəhbəri İlqar Vəlizadənin sözlərinə görə, sammitin əsas diqqət mərkəzində iqtisadi əməkdaşlıq və nəqliyyat inteqrasiyası, xüsusilə də Çinlə Avropanı Xəzər dənizi, Cənubi Qafqaz və Mərkəzi Asiya vasitəsilə birləşdirən Orta Dəhliz layihəsi dayanacaq.

"Bu layihələr təkcə region üçün deyil, bütün türk dünyası üçün strateji əhəmiyyət daşıyır. Əlavə olaraq, enerji sahəsində, o cümlədən bərpaolunan enerji istiqamətində əməkdaşlıq mühüm yer tutur", - Vəlizadə bildirib. O, həmçinin humanitar əməkdaşlığa da diqqət çəkib - mədəni və təhsil təşəbbüsləri, türk əlifbasının vahidləşdirilməsi istiqamətində işlər bu prosesin mühüm hissəsidir.

Rəqəmsal və "yaşıl" transformasiya gündəmdə

Bakıdakı Beynəlxalq Münasibətlərin Təhlili Mərkəzinin baş məsləhətçisi Roza Bayramlı qeyd edib ki, Qəbələ sammitinin gündəliyində nəqliyyat, logistika, ticarət, rəqəmsal transformasiya, təhlükəsizlik və regional sabitlik məsələləri yer alacaq. Onun sözlərinə görə, bu sammit Qazaxıstan üçün iqtisadi və infrastruktur təşəbbüslərini irəli sürmək, Türk İnvestisiya Fondu və ticarətin sadələşdirilməsi layihələri vasitəsilə onları reallaşdırmaq üçün geniş imkanlar açır. Bayramlı xatırladıb ki, 2024-cü ilin sentyabrında Bişkekdə, 2025-ci ilin mayında isə Macarıstanda keçirilən sammitlərdən sonra TDT mühüm nailiyyətlər əldə edib.

Bu sırada iqtisadi inteqrasiyanın dərinləşdirilməsi, nəqliyyat və logistika şəbəkələrinin möhkəmlənməsi, rəqəmsal xidmətlərin və mərkəzi banklar arasında əməkdaşlığın inkişafı, gömrük prosedurlarının sadələşdirilməsi və "yaşıl maliyyə" təşəbbüslərinin başlanmasını qeyd etmək olar. "Qəbələdə yeni maliyyə və rəqəmsal layihələrin, eləcə də yaşıl iqtisadiyyat və kibertəhlükəsizlik sahəsində əməkdaşlığın genişləndirilməsi müzakirə ediləcək", - Bayramlı vurğulayıb.

Siyasi dialoqdan iqtisadi mexanizmə doğru

Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin dosenti Emin Qəribli hesab edir ki, Qəbələdə keçiriləcək sammit Azərbaycanın regional inteqrasiya baxımından strateji əhəmiyyətini bir daha nümayiş etdirir. "Türk Dövlətləri Təşkilatı tədricən siyasi dialoq platformasından dərin iqtisadi əməkdaşlıq mexanizminə çevrilir. Burada ölkələri birləşdirən təkcə coğrafi və etnik yaxınlıq deyil, həm də liderlərin siyasi iradəsidir", - o, bildirib.

Qəribliyə görə, Qazaxıstanın sammitdə iştirakı artıq həyata keçirilmiş təşəbbüslərin nəticələrini dəyərləndirmək və yeni layihələri müzakirə etmək baxımından mühüm olacaq. Artıq Türk İnvestisiya Fondu fəaliyyətə başlayıb, kiçik və orta biznesin dəstəklənməsi, ticarətin sadələşdirilməsi, rəqəmsal tərəfdaşlıq və nəqliyyat dəhlizlərinin inkişafı istiqamətində addımlar atılıb.

Qəbələ sammiti Türk Dövlətləri Təşkilatının yeni mərhələyə keçidini simvolizə edir - siyasi həmrəyliyə əsaslanan platforma indi iqtisadi gücə, rəqəmsal transformasiyaya və "yaşıl" gələcəyə yönəlmiş əməkdaşlıq mexanizminə çevrilir.