Paşinyanın nüvə dilemması: Qərb yoxsa Şərq? - ŞƏRH

 

Maraqlıdır ki, Paşinyanın Moskva görüşündən sonra, yəni 29 sentyabr tarixində ABŞ və Ermənistan "123-cü Saziş"in imzalanması ilə bağlı danışıqlara başlayıblar. Müzakirələr zamanı tərəfləri Ermənistan xarici işlər nazirinin müavini Robert Abisoqomonyan, ABŞ dövlət katibinin köməkçisinin müavini Qonzalo Suares, Ermənistanın ABŞ-dəki səfiri Narek Mkrtçyan, ABŞ-nin Ermənistandakı səfiri Kristina Kvien təmsil ediblər.

 

Dünən isə Nikol Paşinyan parlamentdə hökumət saatı zamanı bildirib ki, beş ölkə - ABŞ, Çin, Cənubi Koreya, Fransa və Rusiya ilə yeni nüvə enerji blokunun (kiçik modullu reaktor) tikintisi variantlarını müzakirə edirlər. Onun sözlərinə görə, danışıqların əsasında geosiyasət yox, iqtisadi səmərəlilik və təhlükəsizlik məsələləri dayanır.

 

Enerji təhlükəsizliyi tükdən asılı vəziyyətdə olan Ermənistanın 2-3 gün ərzində belə manevri anlaşılan deyil. Çünki ölkədə istehlak edilən enerjinin cəmi 25 faizi daxili istehsal hesabına təmin edilir. Qalan hissəsi isə idxal edilir. Ermənistanın neft və qaz ehtiyatları yoxdur, hökumətin təriflədiyi günəş panelləri böyük defisiti qarşılamır. Bu səbəbdən də Paşinyan hökuməti qərara gəlib ki, atom enerjisi bu vəziyyətdən yeganə çıxış yoludur. Uzun illər Rusiya ilə bu sahədə əməkdaşlıq edən İrəvan forumda da üzünü şimala tərəf tutub. Amma bu müraciətdə diqqət ediləsi məqamlar var və bunları gözardı etmək mümkün deyil. Paşinyan başda olmaqla Ermənistan hakimiyyəti açıq şəkildə Avropa İttifaqı ilə yaxınlaşmağa sadiq olduqlarını bəyan edərək, Aİ üzvlüyünü xarici siyasət prioritetinə çevirib. Bu strateji dönüş hakim komandanın bütün daxili siyasi strukturunun əsasına çevrilmiş anti-Rusiya ritorikasının artması ilə müşayiət olunur. Bu kontekstdə Rosatom ilə uzunmüddətli razılaşma Paşinyan üçün enerji probleminin həllinə deyil, siyasi təhlükəyə çevrilir.

 

 

Atom elektrik stansiyasının alınması birdəfəlik sövdələşmə deyil. Bu, texniki xidmət, modernləşdirmə və yanacaq təchizatı tələb edən, təchizatçı ölkə ilə uzunmüddətli texnoloji, kadr və iqtisadi əlaqədir. Belə bir ittifaq İrəvanın "Avropa gələcəyi" ilə bağlı geosiyasi mənzərəsini tamamilə məhv edir. İkincisi, Moskva ilə danışıqlardan sonra ABŞ ilə nüvə sahəsində Sazişə qoşulmaq xəbər verir ki, Rusiya ilə razılaşma Paşinyana konstruktiv münasibətlər fonu yaratmaq üçün lazımdır. Bu, Rusiyanın sayıqlığını yumşaltmaq və hərbi-siyasi böhrandan sonra iqtisadi əməkdaşlığın tam iflasa uğramasının qarşısını almaq üçün nəzərdə tutulmuş taktiki manevrdir. Ermənistanın hazırda Rusiya qazı və elektrik enerjisinə real alternativi yoxdur və 2026-cı ildə taleyüklü parlament seçkiləri yaxınlaşır. Düzdür, bir sıra erməni rəsmiləri dəfələrlə neft və qaz, elektrik enerjisi alışı ilə bağlı Azərbaycanla danışıqlara hazır olduqlarını desələr də, rəsmi Bakı bu tip açıqlamalara reaksiya vermir.

 

Sülh müqaviləsi imzalanmadan və Azərbaycanın haqlı tələbləri yerinə yetirilmədən belə danışıqların aparılması dövlətin marağında deyil. Digər məsələ - Ermənistanın bu gün bir söz, sabah başqa bir söz dediyi artıq dəfələrlə sübut olunub. Azərbaycanın bu sahədə əsas tərəfdaşları Avropa ölkələridir. Ermənistanın da Rusiyaya illərlə bu sahələrdə borclu qaldığını nəzərə alsaq, rəsmi Bakının susqunluğu daha aydın olar.

 

Buna görə də Moskva ilə mövcud durumda açıq qarşıdurma hakim partiyanın sosial-iqtisadi böhranla məhvinə səbəb ola bilər. Buna görə də bu gün İrəvan-Moskva xəttində normallaşma gözə kül üfürməkdən başqa bir şey deyil. Növbəti dövrlərdə isə hadisələr bu ssenari üzrə inkişaf edə bilər: Ermənistan hakimiyyəti ya ABŞ-nin atom elektrik stansiyası ilə bağlı hipotetik təklifini gözləyərkən vaxtı uzadacaq. Eyni zamanda nəzərə almaq lazımdır ki, Azərbaycan və Türkiyənin haqlı tələblərindən biri də sözügedən Metsamor AES-in bağlanması ilə əlaqəlidir. Bu səbəbdən iki qonşusu ilə normal münasibət qurmaq, iqtisadi və ticari əlaqələri inkişaf etdirmək istəyən erməni dövləti üçün optimal variant yaxın gələcəkdə Metsamor kimi başağrısından qurtulmaq, Azərbaycan və Türkiyə ilə normal münasibətlər qurub problemlərini həll etməkdən keçir.

 

 

Ermənistanın hazırkı rəhbərliyi qorxur ki, əgər Rosatom ilə yeni böyük layihəni həyata keçirməyə başlasa - nəinki mövcud enerji blokunun ömrünü uzatsa, həm də yeni stansiya, istər kiçik AES, istərsə də tammiqyaslı AES tikirsə, bu, beynəlxalq ictimaiyyət tərəfindən Ermənistan və Rusiya arasında yaxınlaşma kimi qəbul ediləcək. Nikol Paşinyan məhz bundan qaçmağa çalışır. Əksinə, o, Rusiyadan uzaqlaşmaq və kollektiv Qərblə əməkdaşlığa doğru irəliləyiş nümayiş etdirmək üçün hər cür səy göstərir. Siyasi amil Ermənistanın əleyhinədir. Paşinyan bir tərəfdən belə bir strateji məsələdə Moskva ilə əməkdaşlıq etmək istəmir, digər tərəfdən isə Rusiya layihəsinin üstünlüklərini anlayır. O, ABŞ, Fransa, Cənubi Koreya və ya yapon şirkətlərindən alternativ təkliflər gözləyir. Digər potensial oyunçu müxtəlif ölkələrdə aktiv şəkildə atom elektrik stansiyaları tikən Çindir. Çin layihəsi də cəlbedici ola bilər. Amma bu da Qərbdə İrəvanın Rusiya variantında olduğu kimi, Avropadan üz döndərmək kimi qəbul edilə bilər. Bu da erməni rəhbərliyi üçün əlavə başağrısına çevrilə bilər. Bununla belə, Baş nazir Ermənistanın yeni enerji blokunun tikintisi üçün MAQATE və potensial tərəfdaşlar kimi beynəlxalq tərəfdaşlarla əməkdaşlığın vacibliyini qeyd edib. Bu, həm ayrı-ayrı ölkələri, məsələn, Rosatom konserni ilə Rusiyanı, həm də ABŞ-ni əhatə edə bilər.

 

Bir sözlə, baş nazirin bəyanatı onu deməyə əsas verir ki, Ermənistan yeni AES-in tikintisi üçün bütün variantları açıq saxlayır. Bunlara həm Rusiya, həm də xarici güc blokları daxil ola bilər. Baş nazirin xüsusi vurğuladığı yeganə şey Ermənistanın kiçik modul nüvə reaktorlarından istifadə etməyi nəzərdən keçirməsi və nəzərdən keçirməsidir. Ermənistan rəhbərliyində şübhə yarada biləcək digər məsələ isə maliyyə məsələsidir. Hazırda Rusiyanın büdcə kəsiri var və xarici siyasət vektoru Rusiyadan uzaq olan ölkələrə çox milyard dollarlıq güzəştli kreditlərin verilməsi getdikcə daha problemli olur.

 

 

Beləliklə, Ermənistan rəhbərliyi ölkəni Qərb dünyasının bir hissəsi kimi görməyə üstünlük verir. Hazırkı kontekstdə bunlar bir-birini istisna edən variantlar kimi qəbul edilir: ya Avrasiya inteqrasiyasına və Rusiya ilə əməkdaşlığa diqqət, ya da Qərb ölkələri ilə əlaqə. Amma hazırkı vəziyyət iki stulda əyləşmə siyasəti olsa da, Paşinyan Avrasiya inteqrasiyasından və Aİİ-dən uzaqlaşaraq açıq şəkildə Qərbyönümlü olduğunu nümayiş etdirir. Bu mövqe, bir tərəfdən, adətən Rosatom tərəfindən təklif olunan əlverişli şərtləri təmin etmək imkanını sarsıdır. Digər tərəfdən, Ermənistan rəhbərliyi Qərbin "Rosatom"un seçimini Rusiyaya sadiqliyinin sübutu kimi qəbul edəcəyindən və ikinci dərəcəli sanksiyalar riski ilə nəticələnəcəyindən ehtiyat edir. Bundan əlavə, Rusiya da risklərlə üz-üzədir. ABŞ və ya Aİ Rosatom-a qarşı sanksiyalar tətbiq edərsə, Ermənistan sanksiyaları əsas gətirərək ödəmə öhdəliklərini yerinə yetirə bilməyəcəyini iddia edə bilər. Bu, siyasi loyallıq və anti-Rusiya sanksiyalarına dözümlülüklə bağlı yeni tələblər yaradır.

 

Eyni zamanda Ermənistanın Rusiya layihəsini yox, ABŞ layihəsini seçməsi Moskvanın ciddi qəzəbinə səbəb ola bilər və münasibətlərə dönüşü olmayan zərbə endirə bilər. Bu səbəbdən də əminliklə söyləmək olar ki, nüvə enerjisi məsələsi hələ uzun müddət Ermənistanın gündəmində olacaq. Seçkilər və Azərbaycanla sülh müqaviləsi tam dəqiqləşənə qədər bu məsələdə İrəvan vaxt uzatmağa çalışacaq. /Report.az/