Moderator.az aktuallığını nəzərə alaraq tarix üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Akif Nağının Azərbaycan tarixinə və onun öyrənilməsinə fərqli baxışlarıyla bağlı silsilə yazılarını oxucuların müzakirəsinə buraxır:
 
İkinci Azərbaycan-Ermənistan müharibəsinin başa çatdırılması.... -XXXXIX mövzu
 
(Əvvəli burada: )

 

 

Şuşanın fəthi dünya hərb tarixinin ən önəmli nümunələrindən birinə çevrildi. Xüsusi təyinatlılar beş gün ərzində Hadrut tərəfdən meşə, yarğan, sıldırım qayalardan keçərək şəhərə yaxınlaşdı [49]. Oktyabrın 29-da Azərbaycanın xüsusi təyinatlıları Çanaxçı kəndini tutaraq, Şuşanın yaxınlığına çatdı [42]. Həmin gün axşam Azərbaycan Ordusu Şuşanın 5 km-liyinə yaxınlaşaraq, Daşaltı kəndi ətrafında döyüşlər apardı [40], bir həftəlik ağır döyüşlərdən sonra, noyabrın 4-də Şuşanın cənubundakı yüksəklikəri və Şuşadan Laçına gedən yolu nəzarətə götürdü [36]. Noyabrın 5-ə keçən gecə isə 400 nəfərdən ibarət xüsusi təyinatlılar hər biri 100 nəfərlik 4 dəstəyə bölünərək, müxtəlif istiqamətlərdən şəhərə doğru irəlilədi, ən çətin sahə isə Şuşanın üzərində dayandığı sıldırım qayalıqlar idi, burada döyüşçülərimiz xüsusi qəhrəmanlıq göstərərək, düşmənin müqavimətini qırdı və şəhərə daxil oldu [76]. Noyabrın 6-da erməni hərbi birləşmələrinin rəhbərləri şəhəri tərk edərək qaçdı [49].  Noyabrın 7-də günortaya qədər Şuşanın əsas hissəsi Azərbaycan Ordusunun nəzarətinə keçdi [49; 36, s.39]. Həmin vaxt Xankəndində olmuş “Le Monde” (Fransa) qəzetinin əməkdaşı yazırdı ki, Şuşada erməni əsgərləri məhv edildi, hospitala çoxlu yaralılar gətirildi, şəhəri tərk edən əsgərlər paltar və silahlarını atıb Xankəndinə qayıdırdı [47]. Erməni mənbələrinin etirafına görə, həmin vaxt şəhərdə ermənilərin 2 min nəfərdən artıq canlı qüvvəsi, kifayət qədər zirehli texnikası və ağır artilleriyası var idi [49]. Azərbaycanın yüngül silahlı 400 nəfərlik xüsusi təyinatlı dəstəsi Ermənistanın beşqat artıq hərbi qüvvəsinin müqavimətini sındıraraq, noyabrın 7-də günortadan sonra Şuşanı işğaldan azad etdi, noyabrın 8-də isə düşmənin hələ müqavimət göstərən bəzi şəhərətrafı mövqeləri məhv edildi [73]. Prezident İlham Əliyev noyabrın 8-də Şuşa şəhərinin azad olunduğunu elan etdi, az sonra isə Xüsusi Təyinatlı Qüvvələrin komandanı general-leytenant Hikmət Mirzəyevi təbrik etdi [32].

Şanlı Azərbaycan Ordusunun, qəhrəman əsgərlərimizin Şuşanı işğaldan azad etməsi müharibənin taleyini həll etdi. Azərbaycan Prezidentinin sərəncamı ilə məhz həmin gün Zəfər Günü elan edildi [4]. Bu vaxt Azərbaycan tam üstün mövqedə idi, çox asanlıqla Xankəndi, Xocalı və digər əraziləri də azad edə bilərdi. Lakin Azərbaycan rəhbərliyi beynəlxalq çağırışları, Türkiyənin mövqeyini, Rusiyanın bəzi istəklərini, həmçinin Ermənistanın qeyd-şərtsiz təslim olduğunu, Azərbaycanın qələbəsini etiraf etdiyini, kapitulyasiyaya razılaşdığını nəzərə alaraq, atəşkəs sənədinin, birgə bəyanatın qəbul edilməsinə razılıq verdi. Atəşkəsə dair danışıqlar Azərbaycan, Türkiyə və Rusiya rəhbərləri arasında aparıldı. Ermənistan baş naziri Nikol Paşinyan birgə bəyanatı imzalamağa razılaşmalı oldu [34]. Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev, Ermənistan baş naziri Nikol Paşinyan, Rusiya prezidenti Vladimir Putin 2020-ci il noyabrın 10-da, döyüşlərin 44-cü günündə onlayn formatda müharibənin bitməsinə dair Birgə Atəşkəs Bəyanatını imzaladı. Bu sənədlə Ermənistan rəhbərliyi təslim olduğunu etiraf edirdi. Ermənistanın baş naziri paylaşdığı açıqlamasında bunu təsdiq edərək bildirdi ki, “özü və ölkəsi üçün son dərəcə ağır olsa da” sənədi imzalamaq qərarını verdi [12]. Bəyanatın əsas məzmunu işğal altındakı ərazilərdən Ermənistanın çıxması, Azərbaycanın qələbəsinin təsbit edilməsi, Azərbaycan və Ermənistan arasında kommunikasiyaların açılması, Rusiya sülhməramlılarının regionda yerləşdirilməsi, atəşkəsə nəzarət edilməsi üçün Rusiya-Türkiyə Birgə Monitorinq Mərkəzinin yaradılmasından ibarət idi. Konkret olaraq bəyanatda 10 noyabr tarixində Moskva vaxtı ilə saat 00.00-da tam atəşkəsin elan olunması, Kəlbəcər rayonunun noyabrın 15-də, Ağdam rayonunun noyabrın 20-də, Laçın rayonunun dekabrın 1-də Azərbaycana qaytarılması, Rusiya sülhməramlı qüvvələrinin Dağlıq Qarabağdakı təmas xətti və Laçın dəhlizi boyunca yerləşdirilməsi, bölgədəki bütün iqtisadi və nəqliyyat əlaqələrinin açılması və digər məsələlər yer almışdı [71].

 

Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev bu Bəyanatı “uzun illər davam edən işğala son qoyulması, Ermənistanın kapitulyasiyası” kimi dəyərləndirdi [38]. Dekabrın 2-də prezident İlham Əliyev 10 noyabrın Zəfər Günü elan olunmasına dair sərəncam imzaladı, türk dünyasının böyük şəxsiyyəti Atatürkün vəfat tarixinin həmin günə düşməsi ilə əlaqədar bir gün sonra Zəfər Günü 8 noyabra, Şuşanın işğaldan azad olunduğu günə keçirildi. Hərbi əməliyyatların başladığı 27 sentyabr isə Anım Günü elan olundu [30]. Qələbə münasibəti ilə “Zəfər”, “Qarabağ” və digər orden, medal, həmçinin “Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı” fəxri adı təsis edildi.

 

Ermənistanda isə bəyanat sərt etirazlarla qarşılandı, hakimiyyət “Qarabağı satmaqda” ittiham olundu, küçə yürüşləri, mitinqlər keçirildi, etirazçılar hətta qısa müddətə parlament binasına daxil oldular, iclas zalında çıxış edərək, müharibənin davam etdirilməsini tələb etdilər [88]. 

 

Üçtərəfli bəyanatın şərtlərinə uyğun olaraq, 2020-ci il noyabrın 20-də Azərbaycan qoşunları Ağdam rayonuna [83], noyabrın 25-də Kəlbəcər rayonuna (üçtərəfli razılaşmada nəzərdə tutulan 15 noyabr tarixi ermənilərin xahişi ilə 10 gün müddətinə təxirə salınmışdı) [84], dekabrın 1-də Laçın rayonuna daxil oldu [85]. Bununla Azərbaycanın 3 rayonunu da işğalçı Ermənistan qüvvələri tərk etdi. Həmin bölgələrdə işğal dövründə qanunsuz məskunlaşdırılmış ermənilər növbəti dəfə vandalizm, vəhşilik aktları törətdi, tərk etdikləri evləri, binaları, digər tikililəri, apara bilmədikləri əmlakları yandırdılar, məhv etdilər [82].

 

Türkiyə və Rusiya müdafiə nazirləri arasında 11 noyabr 2020-ci ildə Birgə Monitorinq Mərkəzinin (BMM) yaradılmasına dair memorandum imzalandı və BMM 2021-ci il yanvarın 30-da fəaliyyətə başladı. BMM Azərbaycanın Ağdam rayonu ərazisində, Ağcabədi rayonu Qiyaməddinli kəndinin 4 km-də yerləşdirildi. [90]. Üçtərəfli bəyanata uyğun olaraq Rusiyanın sülhməramlı kontingenti 2020-ci il noyabrın 11-də Qarabağa gəldi, Laçın dəhlizi və digər ərazilərdə fəaliyyətə başladı. Hərbi qüvvələrin ilk komandanı general-leytenant Rüstəm Muradov oldu [69]. Sülhməramlıların regionda 5 il müddətinə, 2025-ci ilə qədər qalması nəzərdə tutulurdu. Onların qərargahı Xocalı şəhərində yerləşdirildi [81]. Bəzi qeyri-rəsmi məlumatlara görə, Rusiya sülhməramlılarının sayı gizli şəkildə artırılıb, hətta 7-8 minə çatdırılmışdı [33].

44 günlük müharibədə Azərbaycan Silahlı qüvvələri 2907 nəfər hərbi qulluqçusunu itirib, 7 nəfər itkin düşüb. 12.7 min nəfər yaralanıb [24]. Azərbaycan tərəfindən 101 nəfər dinc sakin erməniərin raket və artilleriya zərbələri nəticəsində həyatını itirib, 423 nəfər yaralanıb [80], o cümlədən, sentyabrın 27-də Naftalan rayonu Qaşaltı kəndində 5 nəfər [8], oktyabrın 4-də, 11-də, 17-də Gəncədə 27 nəfər həlak olub, 125 nəfər yaralanıb, oktyabrın 28-də Bərdə şəhərində 27 nəfər dinc sakin həlak olub, 70 nəfər yaralanıb [10]. Ekspertlərin hesablamalarına görə, Ermənistan 30 illik işğal və müharibələr nəticəsində vurduğu ziyanla bağlı Azərbaycana 500 milyard ABŞ dolları həcmində təzminat ödəməlidir [9].

 

Ermənistan tərəfdən 8 minə qədər hərbi qulluqçu ölüb [57], 11 min nəfər yaralanıb [86], 1600 nəfərdən artıq itkin düşüb [46]. Erməni tərəfi 39 dinc sakinin ölməsini iddia edir [61], lakin konkret faktlar gətirə bilmir. Müstəqil Niderland tədqiqatçılarının hesablamalarına görə, Ermənistan 255 tank, 78 BTR, 82 BMP, 250 artilleriya qurğusu, 2 ballistik raket qurğusu, 59 minaatan, 39 zenit raket kompleksi, 2 təyyarə, 737 avtomobil, Azərbaycan tərəfi isə 62 tank, 23 BTR, 71 BMP, 1 zenit raket qurğusu, 13 təyyarə və helikopter, 76 avtomobil və sair itirib [51].

 

Beləliklər, İkinci Azərbaycan-Ermənistan müharibəsində qələbə nəticəsində Azərbaycanın Cəbrayıl, Füzuli, Zəngilan, Qubadlı, Ağdam, Kəlbəcər, Laçın rayonları, Şuşa şəhəri, Xocavənd rayonunun bir hissəsi, o cümlədən Hadrut qəsəbəsi, Tərtər rayonunun Suqovuşan və digər yaşayış məntəqələri Ermənistanın işğalından azad edildi. Müharibə Azərbaycan-Türkiyə münasibətlərinin daha da möhkəmlənməsi, Türkiyənin Azərbaycana siyasi, mənəvi, texniki dəstəyi, Pakistan-Azərbaycan əyani müttəfiqliyini, həmçinin havadan zərbənin, xüsusilə də Türkiyə və İsraildən alınan və özümüzdə istehsal edilən PUA-ların, birinci növbədə “Bayraktar”ların effektivliyini nümayiş etdirdi.

 

Müharibədə qələbə Azərbaycanın siyasi rəhbərliyinin uğurlu daxili və xarici siyasəti, səmərəli ordu quruculuğu, cəmiyyətdə siyasi və ictimai təbəqələrin, dövlətlə xalqın birliyinə nail olunması, vahid iradənin əldə edilməsi, hərbi qüvvələrin səmərəli fəaliyyəti, düzgün döyüş strategiyası və taktikasının qurulması, əsgər və zabitlərin fərdi qəhrəmanlığı, arxa cəbhənin fədakarlığı nəticəsində əldə olundu.

 

 

1. “Aprel döyüşlərində ermənilərin 30-dək tankı, 320 döyüşçüsü məhv edilib.- archive.ph/20160513131942/ http:www.anspress.com/siyaset/13-05-2016/ aprel-doyuslerinde-ermenilerin-30-dek-tanki-320-doyuscusu-mehv-edildi.

 

2. Aprel Zəfərinin ildönümü.- //cebhe.info/aprel-zeferinin-ildonumudur-azad -olunmus-eraziler-54692.

 

3. Avqust döyüşləri, 2014-cü il.- baki-xeber.com/sosial/105928.html.

 

4. “Azərbaycanda Zəfər Günü təsis edilib.- Sərəncam”- azertag.az/ xeber/Azerbaycan_ Respublikasinda_Zefer_Gununun_tesis_edilmesi _haqqinda_ Azerbaycan_Respublikasi_Prezidentinin_Serencami-1657265.

 

5. Azərbaycan-Fransa münasibətləri.- lib.aliyevheritage.org/az/5654040. html.

 

6. Bakıda Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı mitinq keçirilib.-amerikanın səsi.org/siyaset/4592507.html.

 

7. “Bu ərazilər azad edildi.”- qafqazinfo.az/news/detail/bu-eraziler-azad-edildi-299603.

 

8. “Ermənilərin atdığı atəş nəticəsində...- qafqazinfo.az/news/detail/ ermenilerin-atdigi-ates-neticesinde-bir-ailenin-5-uzvu-helak-olub-resmi-299643.

 

9. Ermənistan Azərbaycana 500 milyard dollar civarında...- oxu.az/politics/ 677847.

 

10. Ermənistanın dinc sakinlərə qarşı ...-azerbaijan-news.az/az/posts/detail/ ermenistenin-dinc-ehaliye-qarsi-cezasiz-qalan-terror-emelleri-1663879689.

 

11. Ermənistan silahlı qüvvələri Azərbaycanın yaşayış məntəqələrini güclü artilleriya atəşinə tutub.- web.archive.org/web/20160404112844/ //www.mod. gov.az/index2.php? content=news%2F20160402_melumat _cebhe.

 

12. “Ermenistan teslimmi oldu... – cnnturk.com/dunya/ermenistan-teslim-mi-oldu-pasinyan-acikladi-karabag-azerbaycan-son-durum.

 

13. “Hərbi vətənpərvərlik tərbiyəsinin təbliğində Aprel döyüşlərinin rolu”. Bakı, Azərbaycan Milli Kitabxanası, 2017.

 

14. “Hərbi vəziyyət elan edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərmanı.”- azertag.az/xeber/1596729.

 

15.“Hikmət Hacıyev: Ermənistan yaşayış məntəqələrini, mülki əhalini...- azertag.az/xeber/1596133.

 

16. 2 yaşlı Zəhranın ölümü...- news.milli.az/ crime/560300.html.

 

17. İlham Əliyev: “Qeyri-neft sektorunda artım var”.- “Azərbaycan” qəzeti, 16.07.2016, s. 1.

 

18. “İşğaldan azad olunan...- mod.gov.az/az/news/isgaldan-azad-olunan-seher-kend-ve-qesebelerimiz-28583.html.

 

19. Kərim Vəliyev: düşmənin 100-ə qədər canlı qüvvəsi, çoxlu texnikası və mühüm obyektləri məhv edilib.-azertağ.az/xeber/Kerim_Veliyev_Dusmenin _100_e_qeder_ canlı_quvvesi_choxlu_texnikasi_ve_muhum_obyektləri_mehv edilib-1536267.

 

20. QAT-ın Füzuli rayonunada Qarabağ yürüşü.08/07/2017.- //www.youtube.com/watch?v=70MwLeDYEQ0.

 

21. Qarabağ Azərbaycandır.- aztv.az/index.php/az/news/1752/president-ilham-eliyev-qarabag-azerbaycandir-ve-nida-isaresi-markvideomark.

 

22. Qarabağ müharibəsi.- files.preslib.az/projects/shusha/ebooks/garabag-müharibəsi-tarix.pdf,s.79.

 

23. Qarabağ münaqişəsi-30.- hafta.az/qarabag-munaqisesi-30-213462-xeber.html.

 

24. Qazilərin, şəhid ailələrinin sayı... -modern.az/aktual/352857/muharibe-istirakcilerinin-sayi/.

 

25. “Madagiz də azad edildi.”- qafqazinfo.az/news/detail/madagiz-de-azad-edildi-sad-xeberi-ali-bas-komandan -elan-etdi-300448.

 

26. Mübariz İbrahimov kimdir?- archive.ph/20220529114044/ //www.yeniakit.com.tr/biyografi/ mubariz-ibrahimov.

 

27. Müdafiə naziri: “Aprel döyüşlərində Ordumuz müdafiə xəttini 18 dəqiqəyə yardı.- ordu.az/news/148771/mudafie-naziri-aprel-doyuslerinde-ordumuz -mudafie-xettini-18-deqiqeye-yardi.

 

28. Nağı A. Qarabağ müharibəsi. Qısa tarix. Bakı, “Namiq Həbibov”, 2015.

 

29. 13 hərbi qulluqçumuzun Şəhid olduğu Avqust döyüşləri.- adalet.az/ w221707.

 

30. “Prezident İlham Əliyev Azərbaycanda Anım Gününün təsis edilməsi haqqında Sərəncam imzalayıb.- azertag.az/xeber/Prezident_İlham_Aliyev_ Azerbaycanda _Anim_ Gununun_tesis_edilmesi_haqqinda_Serencam_imzalayib-1656227.

 

31. “Prezident İlham Əliyev BMT Baş Assambleyasının 75-ci sessiyasının ümumi debatlarında videformatda çıxış edib.”- azertag.az/xeber/Prezident_İlham_ Aliyev_BMT_Bas_Assambleyasinin_75_ci_sessiyasinin_umumi_debatlarinda_videoformatda_cixis_edib_VİDEO-1594345.

 

32. Prezident İlham Əliyev general-leytenant Hikmət Mirzəyevi təbrik etdi.- prezident.az/ en/articles/view/45757.

 

33. Rus “sülhməramlıların”  sayı süni şəklidə artırılır.-qaynarinfo.az/az/rus-sulhmeramlilarin-sayi-suni-sekilde-artirilir-azerbaycan-ne-etmelidir/.

 

34. Şuşanın azad olunması müharibəni bitirdi.- aztoday.az/news/166412. html.

 

35. Vətən sizinlə qürur duyur .- azvision.az/nevs/226697/-veten-sizinle-qurur-duyur!-tovuz-sehidlərinin-qehremanliq-yolu-fotolar-.html.

 

36. Antal J. 7 Seconds to Die: A Military Analysis of the Second Nagorno-Karabakh War and the Future of Warfighting.- Oxford. Havertown PA: Casemate, 2022, s.37.- amazon.com/Seconds-Die-Military-Nagorno-Karabakh-Wartighting-ebook/dp/B09VVJ9PGK?ref_=ast_author_dp&asin= B09VVJ9PGK&revision/ D=&form…

 

37. “Armenia and Azerbaijan: Preventing War”. International Crisis Group, 2011.

 

38. Armenia and Azerbaidjan`s Nagorno-Karabakh peace deal is quite the surprise.- vox.com/2020/11/10/21558428/Armenia-azerbaijan-war-nagorno-karabakh-russia-turkey.

 

39. Azerbaijan protesters demand war after Armenia clashes.-bbc.com/ news/world-europe-53415693.

 

40. Bryza M. Azrmenia and Azerbaijan should seize chance for peace. Atlantic Council (31 oktyabr 2020).- atlanticcouncil.org/blogs/news-atlanticist/ armenia-and-azerbaijan-should-seize-chance-for-peace/.

 

41. Death Toll in Karabakh Fighting Continues To Rise.- eurasianet.org/ death-toll-in-karabakh-fighting-continues-to-rise.

 

42. Erickson E. J. The 44-Day War in Nagorno-Karabakh. Turkish Drone Success or Operational Art?//Army University Press,- 2021, Avqust, s.11.- armyupress.army.mil/Portals/7/military-review/img/Online-Exclusive/2021/ erickson-the-44-day-war.pdf.

 

43. Karasıoğlu, İsa Kağan. “İranian Encounters in Azerbaijan: The Case of Nardaran”. Columbia University Press, 2016, s.108.- academiccommons. columbia.edu/doi/ 10.7916/D8NP24R3.

 

44. Laurence B. “The Nagorny Karabakh Conflict Defaulting to War. PDF. The Royal Institute of International Affairs.- chathamhouse.org/sites/files/ chathamhouse/publications/research/NK%20paper%2024082016%20WEB.pdf.

 

45. Military-occupation-of-Azerbaijan-by-Armenia.- rulac.org/brows/conflicts/ military-occupation-of-azerbaijan-by-armenia.

 

46. “Official in Armenia reports on 1600 missing... -//www. panarmenian.net/eng/news/290552/Official_in_Armenia_reports_on_166_missing_troops_says_number_is_dropping.

 

47. Ourdan P.R. Haut-Karabakh: la bataille de Chouchi, cle du conflit dans la region, fait rage. Le Monde (7 noyabr 2020).- //www.lemonde.fr/ international/2020/11/07/la-bataille-de-chouchi-cle-du-conflit-au-haut-karabakh-fait-rage_6058893_3210.html.

 

48. Pakistan always stands by Azerbaijan, says high-ranking official.- azernews.az/nation/94685.html.

 

49. Spencer J., Ghoorhoo H. The Battle of Shusha City and Missed Lessons of the 2020 Nagorno-Karabakh War. Modern War Institute, (14 iyul 2021)- mwi.usma.edu/the-battle-of-shusha-city-and-the-missed-lessons-of-the-2020-nagorno-karabakh-war/.

 

50. Statement by the OSCE Minsk Group Co-Chair countries.- web. archive.org/web/20100805050821/ http:www.osce.org/item/ 44971.html.

 

51. The Fight For Nagorno-Karabakh: Documenting Losses On The Sides Of Armenia and Azerbaijan.- oryxspioenkop.com/2020/09/ the-fight-for-nagorno-karabakh-html.

 

52. Tomas de Vaal. “Remakinq the Naqorno Karabakh Place Process”.- web.archive.org/web/20220405091725/ //carnegicendowment.org/ 2010/08/01/ remakinq- nagorno- karabakh- peace- process- pub- 41367.

 

53. Turkey-Azerbayjan  military drilles intimidate Armenia, President Aliyev says.-dailysabah.com/ politics/ diplomacy/turkey-azerbaijan-military-drills-intimidate-armenia-president-aliyev-says.

 

54. Vonberg, Judith. “Armenian opposition leader Nikol Pashinyan elected prime minister.- edition.cnn.com/2018/05/08/europe/armenia-new-prime-minister-nikol-pashin yan-intl/index.html.

 

55. Waring: Russia`s Kavkaz-2020 military- exercise//İnstitute for the Study of War, 27.09.2020.- understandingwar.org/ backgrounder/warning-russia`s-kavkaz-2020-military-exercise.

 

56. Абасов А., Хачатрян А. Карабахский конфликт, варианты решения: идеи и реальность. Москва, «Междун. отнашения».

 

57. Азербайджан оценил потери Армении осеню в Карабахе…- interfax.ru/world/777881.

 

58. «Азербайджанская армия уничтожила 12 армянских солдат и ранила 15, потеряв 4 военнослужащих».- news.day.az/politics/110358.html.

 

59. Алиев: Азербайджанская Армия взяла под контроль город Шуша в Карабахе.- //ria.ru/20201108/karabakh-1583602972.html.

 

60. Армения и Россия проводат в Закавказье учения… -eadaily.com/ru/news/2020/07/23/armeniya-i-рossiya-provodyat-v-zakavkaze-ucheniya-obedinyonnoy-sistemy-pvo.

 

61. Артак Бегларян оставляет службу…- //euro-ombudsman.org/ ombudsmen_activities/artak-beglaryan-ostavlyaet-sluzhbu-zashitnika-prav-cheloveka-v-artsahe.

 

62. Арцак-это Армения.- ru.armeniasputnik.am/20190805/ Artsakh-eto-Armeniya-i-vse-Pashinyan-vystupil-v-Stepanakerte-19946257.html.

 

63. Баку на минном поле международного права.- web.archive.org/web /20100701185252/ //www.regnum.ru/news/1284811.html.

 

64. Больше 50 тысяч азербайджанцев выразили желание отправиться на фронт.-az.sputniknews.ru/20200721/azerbaijan-dobrovolcy-boi-424493112.html.

 

65. Брюссельская идиллия. Азербайджан и Армения возобновили диалог на саммите НАТО// Газета «Комерсанть», №121 от 12.07.2018.- kommersant.ru/doc/3683194.

 

66. Власти Кипра выразили поддержку Армении… - ru.armeniasputnik. am/20200715/ Vlasti -Kipra-Vyrazili-podderzhku-Armenii-obsuzhadetsya-destruktivnaya-rol-Turtsii- 2376337.html.

 

67. ВС Азербайджана взяли под контроль город Джебраил- Алиев.- regnum.ru/news/3081058.html.

 

68. ВС Азербайджана подошли к южным воротам Армении…- ru.armeniasputnik.am/20201026/VS-Azerbaydzana-podoshli-k-yuzhnym-vratam-Armenii-Syuniku-v-MO-prestavili-itogi-dnya-25076393.html.

 

69. Группировку российских миротворцев в Карабахе возглавил генерал Мурадов.- vestikavkaza.ru/ news/gruppirovku-rossijskih-mirotvorcev-v-karabahe-vozglavil-general-muradov.html.

 

70. ЕСПЧ отклонил иск Армении по делу Рамиля Сафарова.-trend.az/ azerbaijan/politics/3296121.html.

 

71. Заявление Президента Азербайджанской Республики, Премьер-министра Республики Армения и Президента Российской Федерации.- kremlin.ru/events/president/news/64384.

 

72. Ильхам Алиев обратился к народу.- president.az/ru/articles/view/ 43334.

 

73. Как спецназ ВС Азербайджана освобождал Шушу от оккупации. Новости «Москва-Баку» с Анной Немолякиной 9 ноября.- //moscow-baku.ru/news/society/tema_novosti_moskva_baku_s_ annoy_nemolyakinoy _9_ noyabrya/.

 

74. “Карабахские партизаны» должны быть освобождены.1-news.az/ news/20070814105033571-Karabakhskie -partizany-dolzhny-byt-osvobozhdeny.

 

75. Конгресмены США осудили Азербайджан и выразили поддержку Армении.- infoteka 24.ru/2020/07/14/66733/.

 

76. Кузнец Д. Армяне проигрывают решающее сражение в Карабахе: азербайджанские войска вошли в Шушу, самый центр непризнанной республики. Армянское население покидает Карабах. Meduza (6 noyabr 2020).- meduza.io/feature/2020/11/06/v-karabahe-reshayschee-srazhenie-azerbaydzhanskie-voyska-prorvalis-k-shushe-samomu-tsentru-nepriznannoy-respubliki-u-armyan-est-shansy-na-pobedu.

 

77. Лавров С. Пандемия ускорила мыслительные процессы в Евросоюзе.- https:www.trud.ru/article/20-08-2020/1393051_sergey_ lavrov_ pandemiya_ uskorila_myslitelnye_protsessy_v_evrosoyuze.html.

 

78. Министр обороны Армении предупреждает: «Новая война-новые территории».- regnum.ru/news/2602031.html.

 

79. Минуло два года с Товузских боев.-report.az/armiya/minulo-dva-goda-s-tovuzskih-boev/.

 

80. Названо число гражданских жертв войны и ее последствий.-az.sputniknews.ru/20201214/voennye-prestupleniya-poterpevshie-425721940.html

 

81. На росийско-азербайджанской встрече…- rus.azatutyun.am/a/ 32166410.html.

 

82. Новый исход. Армяне бегут из Карабаха, сжигая свои дома.- bbc.com/Russian/features-54930278; rosbalt.ru/world/2020/11/13/1872795.html.

 

83. Подразделения Азербайджанской Армии вошли в Агдамский район.- mod.gov.az/ru/news/podrazdeleniya-azerbajdzhanskoj-armii-vosli-v-agdamskij-rajon-33855.html.

 

84. Подразделения Азербайджанской Армии вошли в Кельбаджарский район.- mod.gov.az/ru/news/podrazdeleniya-azerbajdzhanskoj-armii-vosli-v-kelbadzharskij-rajon-33878.html.

 

85. Подразделения Азербайджанской Армии вошли в Лачинский район.- mod.gov.az/ru/news/podrazdeleniya-azerbajdzhanskoj-armii-vosli-v-lachinskij-rajon-video-33923.html.

 

86. Представитель ВС Армении сообщил число раненых в ходе войны.- armeniatoday.news/armed-forces-ru/263501/.

 

87. Президент Ильхам Алиев: освобождены от оккупации город Зангилан…- mod.gov.az/ru/news/president-ilham-aliev-osvobozhdeny-ot-okkupacii-gorod-zangilan-i-sel-rajona-18-sel-fizulinskogo-dzhebrailskogo-i-hodzh-33132.html.

 

88. Протестуюущие в Ереване ворвались в парламент и заняли трибуну.- //ria.ru/20201110/armeniya-1583854254.html.

 

89. Резолюции и решения, принятые Генеральной Ассамблеей на шестьдесят второй сессии. Том III, s.3-5.- un.org/ru/ga/62/docs/62_545-557.pdf.

 

90. Состоялась церемония открытия Турецко-Российского совместного мониторингового центра.- mod.gov.az/ru/ news/sostoyalas-ceremoniya-otkrytiya-turesko-rossijskogo-sovmestnogo-monitoringovogo-centra-video-34669.html.

 

91. Четырехдневная война.- rbc.ru/politics/05/04/2016/5703d5019a7947 74f8ec6 570.

 

92. Эрдоган чересчур осмелел и обвинил Армению в эскалации, пообещав Баку «всю поддержку».- ru.armeniasputnik.am/20200714/Erdoqan-chereschur-osmelel-i-obvinil-Armeniyi-v-eskalatsii-poobeschav_Baku-vsyu-podderzhku-23730299.html.