Bu dəfəki Sosial yardım artımı əhalini qane edəcək? -Konkret RƏQƏMLƏR

WhatsApp 2025-ci ilin fevralında bu telefonlarda istifadəsini DAYANDIRACAQ - ALCATEL...

Yumurtanın "toyuqdan əvvəl" mövcud olduğu AŞKAR EDİLDİ

“Onun bu planları Rusiyanı narahat edirdi...”- Akif Nağıdan tariximizə fərqli baxış

Elm və Təhsil

4437

17 May 2024 | 20:57

“Onun bu planları Rusiyanı narahat edirdi...”- Akif Nağıdan tariximizə fərqli baxış

Bizi sosial şəbəkələrdən izləyin:

“Ayrı-ayrılıqda güclü olan bu dövlətlər-xanlıqlar son nəticədə Azərbaycanın ümumi gücünü zəiflətdi, daxili və xarici təhlükələrə qarşı müqavimət imkanlarını məhdudlaşdırdı…”

Moderator.az aktuallığını nəzərə alaraq tarix üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Akif Nağının Azərbaycan tarixinə və onun öyrənilməsinə fərqli baxışlarıyla bağlı silsilə yazılarını oxucuların müzakirəsinə buraxır:

(Əvvəli burada: )

Xanlıqlarımız da müstəqil dövlətçiliyi davam etdirdi...- XXXI yazı

Azərbaycanın Şimal xanlıqları. Şəki, Quba, Qarabağ xanlıqları.

Şimalda Şəki, Quba, Qarabağ xanlıqları daha məşhur idilər. 1743-1744-cü

illər üsyanı nəticəsində Şəki xanlığı yaradıldı. Xanlığın əsasını qoyan Hacı Çələbi

olmuşdur [20]. Müstəqil Şəki xanlığının yaradılması əslində Azərbaycanın böyük

bir hissəsində dövlətçiliyin bərpası demək idi. Şəki xanlığı Hacı Çələbinin

dövründə xeyli qüvvətlənmiş, fəal siyasət yeridərək ətraf torpaqları özünə

birləşdirmişdi. Hacı Çələbi əlverişli şəraitdən istifadə edərək Təbrizə qədər

irəliləmiş, lakin Əmiraslan xan onu geri çəkilməyə məcbur etmişdi. H.Çələbi

Şirvan xanı ilə birləşərək 1748-ci ildə Qarabağa hücum etdi. Lakin Bayat qalasını

bir ay mühasirədə saxladıqdan sonra məğlub olub geri çəkildi. H.Çələbi Kürdən

keçərkən məyus halda demişdi: “Pənah xan bu vaxtacan sikkəsiz gümüş idi. Biz

gəldik ona sikkə vurduq və qayıtdıq” [7]. H.Çələbi yenə öz planlarından əl

çəkmirdi. Bir qədər sonra Ərəş (indiki Yevlax rayonu Xaldan qəsəbəsi) və İlisu

sultanlıqlarını özündən asılı vəziyyətə saldı [5, s.8-15]. Beləliklə, Şəki xanlığı bu

dövrdə Azərbaycan xanlıqları içərisində ən güclüsü oldu...

Şəki xanlığının güclənməsi, onun Car-Balakən və Gəncə torpaqlarını

birləşdirmək planları bir sıra Azərbaycan xanları və Kartli, Kaxet knyazlarını ciddi

narahat edirdi. Gürcü hakimləri Carı ələ keçirməyə çalışırdılar. Lakin 1751-ci ildə

onların qoşunları Carda H.Çələbi tərəfindən məğlub edildi. 1752-ci ildə Temuraz

(Kartli knyazı) və İrakli (Kaxet knyazı) Hacı Çələbiyə qarşı ittifaq yaratmaq

istədilər. Onlar bu məqsədlə Qarabağ xanı Pənahəlini öz tərəflərinə çəkərək onunla

ittifaqa girdilər. İttifaqa Naxçıvanlı Heydərqulu xan, Qaradağlı Kazım xan, Gəncəli

Şahverdi xan, İrəvanlı Hüseyn xan da cəlb edildi. 1752-ci ilin martında müttəfiqlər

Gəncə altında Qızılqaya adlanan yerdə görüşdülər. Lakin İrakli xəyanət edərək

xanları əsir aldı. Kürün sol sahilində düşərgə salmış H.Çələbi xanların əsir

alınması xəbərini aldıqda hücum edərək gürcüləri təqib etməyə başladı. Ağstafa

çayı yaxınlığında gürcüləri məğlub etdi və xanları əsirlikdən azad etdi, Borçalı və

Qazax sultanlıqlarını ələ keçirdi, oğlu Ağakişini ora hakim təyin etdi. Rusiyanın

“Sankt-Peterburqskie vedomosti” qəzetinin 23 noyabr 1853-cü il tarixli sayında bu

hadisə ilə bağlı yazılmışdı: “İran vilayətinin beş xanı... gürcü çarı ilə birləşib şəkili

Hacı Çələbinin üzərinə hücum etmişlər... Hacı Çələbi onları məğlub edib” [11].

Tariximizə «Qızılqaya xəyanəti» kimi daxil olmuş bu hadisə bir daha göstərdi ki,

Azərbaycan xanları birləşməli və ümumi düşmənə qarşı vahid cəbhədə mübarizə

aparmalıdırlar. 1752-ci ilin yazında H.Çələbi dostluq münasibətləri yaratmaq üçün

Temurazın sarayına elçi göndərdi. Lakin Temuraz Kabardin hakimindən 2 min

qüvvə alaraq Ağakişini Borçalı və Qazaxdan çəkilməyə məcbur etdi. Sonrakı il

H.Çələbi Cara hücum etsə də, məğlub oldu. Şirvan torpaqlarını özünə birləşdirmək

üçün 1755-ci ildə H.Çələbi oraya hücum etdi. Ağsunu mühasirə etsə də, məğlub

olub geri çəkildi. H.Çələbi 12 il xanlıq etdikdən sonra 1755-ci ildə vəfat etdi [5,

s.12]. Onun ölümündən sonra Şəki xanlığında hakimiyyət uğrunda mübarizə

gücləndi, Şəki xanlığı öz əvvəlki qüdrətini itirdi, Azərbaycanın siyasi həyatında elə

bir rol oynaya bilmədi. Hakimiyyətə H.Çələbinin oğlu Ağakişi keçdi. O, qayınatası

qazıqumuxlu Məhəmməd Həsən xan tərəfindən Ərəşdə öldürüldü. H.Çələbinin

nəvəsi Məhəmmədhüseyn (1759-1780) Qubalı Fətəli xanın köməkliyi ilə

hakimiyyətə gəldi. 1768-ci ildə Qubalı Fətəli xan onunla birlikdə Şirvanı tutdular.

Şirvanın bir hissəsinin Şəkiyə qatılması Fətəli xanı narahat etdi. Məhəmmədhüseyn

xan bunu hiss etdikdə Şirvan xanı Ağası ilə yaxınlaşdı. 1768-ci ildə Fətəli xan

Məhəmmədhüseyn xanı məğlub etdi və 1769-cu ildə onlar arasında bağlanılan

müqaviləyə görə Məhəmmədhüseyn xan Fətəli xandan asılı vəziyyətə düşdü. 1780-

ci ildə o, əmisi Əbdülqadir tərəfindən öldürüldü. Onun övladları Məhəmmədhəsən,

Səlim və Fətəli hakimiyyətdə bir-birini əvəz etdilər. Məhəmmədhəsən Cardan

qoşun toplayaraq 1783-cü ildə hakimiyyəti ələ keçirdi. Məhəmmədhəsən xan Şəki

qalasını tikdirmiş, xanlıq üçün «Dəsrur-ül Amal» (Qanunlar məcmuəsi)

qanunnaməsi hazırlamışdı. O, Fətəli xanın siyasətinə qarşı çıxdı, lakin 1785-ci ildə

məğlub edildi. Fətəli xan onu özündən asılı vəziyyətə saldı [5,s.13]. Qubalı Fətəli

xanın vəfatından (1789-cu il) sonra müstəqil fəaliyyətini davam etdirdi...

Quba xanlığı Azərbaycanın ərazisində erkən yaranmış dövlət

qurumlarından biri idi. Xanlığın əsası XVII əsrin sonuncu rübündə qoyulmuşdu.

Tarixi mənbələrdə Qubanın ilk xanı Hüseynin 1689-cu ildə öldüyü qeyd olunur.

Ondan sonra hakimiyyətdə oğlu Əhməd xan, onun oğlu Sultan Əhməd xan və

1718-ci ildən onun oğlu Hüseynəli xan oldu. Xanlığın mərkəzi əvvəl Xudat qalası,

sonra isə, 1735-ci ildən Quba olmuşdur [19, s.140]. Quba Rusiyanın nəzarətinə

keçdikdən sonra 1726-cı ildə çar hökuməti Hüseynəli xanın xanlıq səlahiyyətini

təsdiq etdi. O, çar xəzinəsinə xərac vermir, ancaq yeri gəldikdə öz qoşunları ilə

Rusiyaya kömək edirdi. Sonra Quba xanlıgı Nadir şahdan asılı vəziyyətə düşdü.

Onun ölümündən sonra isə müstəqillik qazanıldı. Hüseynəli xanın 1758-ci ildə

vəfatından sonra hakimiyyətə oğlu Fətəli xan keçdi [1]. Fətəli xan Qaytaq

qumuqlarından və qacarlardan olan Azərbaycan türkü idi. Onun babası Hüseyn bəy

Şah II Abbasın (1642-1666) və onun oğlu Şah Süleymanın (1666-1694) vaxtında

İsfahanda sarayda olmuş, Qacarlar nəslindən olan Zöhrə xanımla evlənmiş və

onların xan nəsli başlanmışdır. Təsadüfi deyil ki, Ağa Məhəmməd şah Qacar Quba

xanlarını özünün qohumları adlandırırdı. Həmin Hüseyn bəy şiəliyi də İsfahanda

qəbul etmişdi [15, s.122-123]…

Fətəli xanın (1758-1789) dövründə Quba xanlığının nüfuzu daha da artdı. O,

22 yaşında Qubanın xanı olmuş, yeni-yeni torpaqları bu xanlığa birləşdirmişdir.

Quba xanı öz ərazisini genişləndirmək üçün müxtəlif vasitələrə əl atırdı. O, bəzi

hakimləri zorla, bəzilərini qohumluq əlaqəsi ilə özündən asılı vəziyyətə salırdı.

Əhalinin aşağı təbəqəsi də Fətəli xanın birləşdirmə siyasətinə tərəfdar idilər. Fətəli

xan dövrünün görkəmli dövlət xadimi idi. O, ilk növbədə qoşunlarını artırdı. Vergi

islahatları keçirdi. A.Bakıxanov yazır: «Fətəli xan tədbirli, əzmində sabit qədəm,

məmləkətin idarəetmə işlərində mahir bir adam idi» [2, s.71]. Onun Azərbaycan

torpaqlarını birləşdirmək siyasəti mütərəqqi hadisə idi...

Mühüm qala və ticarət limanı olan Dərbəndin Qubaya birləşdirilməsi böyük

əhəmiyyət kəsb edirdi. Fətəli xan Dağıstan hakimləri - Tarku, Qaraqaytaq və

Tabasaran hakimləri ilə əlaqəyə girib Samurun sağ sahilində olan torpaqları ələ

keçirdi, sonra isə Dərbəndi mühasirə edib, 1760-cı ildə tutdu. Dərbəndin xəzinəsi

və xanın əmlakı ələ keçirildi. Bakı həm dəniz limanı, həm də Xəzər dənizində

mühüm ticarət mərkəzi idi. Buradan çıxarılan neft böyük gəlir gətirdi. Fətəli xan

bacısı Xədicə Bikəni 1767-ci ildə zəif iradəli Bakı xanı Məlik Məhəmməd xana

verməklə onu özündən asılı vəziyyətə saldı. 1781-ci ildə onun ölümündən sonra

Bakının xanı oğlu Mirzə Məhəmməd oldu. İstənilən halda Bakı Xədicə bəyim

tərəfindən idarə olunurdu [10, s.103]...

Fətəli xan öz müvəffəqiyyətlərini genişləndirərək Şirvan xanlığını tabe

etmək uğrunda mübarizəyə başladı. 1768-ci ildə Şəki və Quba qoşunları Şamaxıya

hücum etdi. Şirvanlı Ağasi xan məğlub edildi, gözləri çıxarılıb Kür sahilində

Ketavan qalasına göndərildi. Şirvan torpaqları Şəki və Quba xanlıqları arasında

bölüşdürüldü [2, s.160]. 1768-ci ildə Cavad xanlığı Quba xanlığından asılı

vəziyyətə düşdü [13, s.231]. XVIII əsrin 60-cı illərində Quba xanlığı Azərbaycanın

şimal-şərq torpaqlarını öz hakimiyyəti altında birləşdirdi. Təbriz, Ərdəbil və Gəncə

əhalisi Fətəli xanın himayəsinə sığınmaq arzusunda olduqlarını bildirdilər.

Ərazi genişləndikcə, şöhrət artdıqca Fətəli xana qarşı əks qüvvələr birləşirdi.

Şəki və Dağıstan hakimlərinin birləşmiş qüvvələri 1774-cü ildə Xudat yaxınlığında

Kavduşan çölündə Fətəli xanla döyüşə girdilər və onu məğlub etdilər. Fətəli xan

Salyana çəkildi. Fətəli xanın qaynı, arvadı Tuti Bikənin qardaşı, Qaytaq hakimi

Əmir Həmzə Qubanı tutdu, Dərbəndi mühasirəyə aldı. Şəhərin müdafıəsinə Tuti

Bikə rəhbərlik edirdi. Əmir Həmzə onu aldadıb şəhərə girmək üçün şaiyə yaydı ki,

Fətəli xan ölüb. Hətta bacısını tam inandırmaq üçün ölmüş bir Dağıstan hakiminin

meyidini müşayiət edən matəm mərasimi təşkil etdi. Lakin hiylə baş tutmadı.

Dərbənd 9 ay mühasirədə qaldı, Fətəli xan dəniz yolu ilə oraya qayıda bildi [2,

s.68]. 1775-ci ildə Fətəli xanın xahişi ilə rus hökuməti general İ.F.de Medemin

başçılığı ilə Dərbəndə qoşun göndərdi. Əmir Həmzə Qubadan və Dərbənd

ətrafından çəkildi [17, s.137].

1784-cü ildə Fətəli xan Cənubi Azərbaycana yürüş edərək Ərdəbil və

Meşkin şəhərlərini tutdu. Lakin bundan Rusiya çariçası II Yekaterina narazı qaldı

və onu geri çağırdı [10, s.153; 17, s.144].

1785-ci ildə Fətəli xan Şəki xanlığını özündən asılı vəziyyətə saldı. O,

Kaxeti knyazı İrakli ilə ittifaq yaratdı və onlar 1788-ci ilin sonlarında Şəmkir

yaxınlığında görüşdülər, birgə ziyafətdə iştirak etdilər. Ziyafətdən sonra Fətəli xan

özünü pis hiss etdi, müalicə qəbul etmək üçün Bakıya, bacısı Xədicə Bikə

xanımgilə getdi. O, orada 1789-cu ilin martında vəfat etdi. Fətəli xan həmin

ərəfədə Cənubi Azərbaycana yeni yürüşə hazırlaşır, mərkəzləşmiş Azərbaycan

dövlətini bərpa etmək haqqında ciddi planlar qururdu. Onun bu planları Rusiyanı

narahat edirdi. Ona görə də onun ölümünün Rusiyanın sifarişi ilə təşkil olunduğu,

gürcü knyazı İraklinin onu zəhərləməsi ilə bağlı şübhələr var idi [16, s22-23].

Fətəli xan Bakıda Bibi Heybət məscidinin həyətində dəfn edildi. 1930-cu illərdə

məscid sovet hakimiyyəti tərəfindən məhv edildi, onun qəbri də dağıdıldı, o vaxt

yalnız baş daşını xilas etmək mümkün oldu. Həmin daş indi Tarix muzeyində

saxlanılır [17, s.153; 21, s.146]…

Fətəli xan 32 illik hakimiyyəti dövründə Azərbaycan torpaqlarının vahid

dövlətdə birləşdirilməsi uğrunda mübarizə apardı. Lakin siyasi pərakəndəlik, xarici

şəraitin əlverişli olmaması, yerli hakimlərin müqaviməti buna imkan vermədi.

Onun yaratdığı birlik isə tezliklə dağıldı. Oğlu Əhməd xan (1789-1791) atasının

nailiyyətlərini möhkəmləndirə bilmədi. Onu əvəz etmiş qardaşı Şeyxəli xanın

(1791-1806) dövründə Şirvan, Bakı, Şəki və digər xanlıqlar Quba xanlığından

ayrıldılar.

XVIII əsrin ortalarında Azərbaycanda yaranan xanlıqlar arasında əsası

Pənahəli xan tərəfindən qoyulmuş Qarabağ xanlığı böyük nüfuza malik idi.

Xanlığın əhalisini Cavanşir, İyirmi dörd, Otuzikilər, Kəbirli, Ziyadoğlu, Baharlı

türk tayfaları təşkil edirdi. Pənahəli xan Qarabağda yaşayan Cavanşirlər nəslinin

Sarıcalılar qolundan idi [12, s.7]. Tarixçilərin verdiyi məlumata görə ata-babaları

adlı-sanlı, dövlətli şəxslər olub. Pənahəli gəncliyində qardaşları Behbudəli və

Fəzləli ilə birlikdə Nadir şahın yanında xidmət etmişdi. Lakin qardaşı Fəzləli bəyin

(Qarabağın əsas nəsilləri Nadirin özünü şah elan etməsinə qarşı çıxmışdılar. Buna

görə Nadir şah onları Xorasana sürgün etmək qərarı vermişdi. Fəzləli bəy bu

qərarın əleyhinə fikirlər səsləndirdiyinə görə 1738-ci ildə edam edilmişdi) Nadirin

qəzəbinə düçar olmasından sonra Pənahəli Qarabağa qaçdı və burada ətrafına

dəstələr toplayaraq yaxın ərazilərə yürüşlər təşkil etdi [9, s.29-30].

Nadirin ölümündən sonra Pənahəli (1748-1763) 1748-ci ildə Qarabağda öz

hakimiyyətini möhkəmlətmək üçün cavanşirlər, otuzikilər və başqa nəsillərin

qüvvələrindən istifadə etdi. Nadirin Qarabağdan Xorasana köçürdüyü nəsillər

XVIII əsrin ortalarında yenidən öz yerlərinə qayıdaraq, dinc əməklə məşğul

olmağa başladılar [18, s.47-48]. Pənahəli paytaxt olaraq 1748-ci ildə Kəbirli

mahalında Bayat qalasını tikdirdi. Xanın ailəsi və qohumları buraya köçürüldü [8,

s.126-127]. Qarabağ xanlığının qüvvətlənməsi digər xanları narahat etməyə

başladı. Şəki xanı Hacı Çələbi Şirvan xanı ilə birləşərək Qarabağa hücum etdi,

lakin müvəffəqiyyət qazana bilmədi. Pənahəli xanın bu qələbəsi onun nüfuzunu

daha da artırdı, Qarabağın bütün əhalisi onun hakimiyyətini qəbul etdi. Pənahəli

gələcəkdə öz düşmənləri ilə daha müvəffəqiyyətli mübarizə aparmaq məqsədi ilə

Ağdam yaxınlığında 1751-ci ildə Şahbulaq qalasını tikdirdi, 1752-ci ildə isə Şuşa

(Pənahabad) qalasının əsasını qoyaraq oraya köçdü [14, s.9-10].

Pənahəli xan Qarabağın beş məlikliyini asılı vəziyyətə saldı. Vərəndə məliki

özü Pənahəli xanın hakimiyyətini qəbul etdi. Dörd məlikliyi (Xaçın, Dizaq,

Çiləbörd, Gülüstan) zorla tabe etdirdi. Pənahəli xan öz ərazisini cənubi-qərbə

doğru genişləndirərək Qarakilsə (Ermənistan SSR Ali Soveti Rəyasət heyətinin

02.03.1940-cı il qərarı ilə Sisavan, sonradan Sisyan adlandırılmışdır), Qafan,

Mehrini xanlığa birləşdirdi. Xanlığın sərhədləri şimalda Gəncə xanlığına, şərqdə

Kür-Arazın birləşdiyi yerə, cənubda Araz çayına, qərbdə isə Mehri, Qarakilsəyə

qədər çatırdı.

Pənahəli xan yeni qalanı möhkəmlətməklə məşğul olarkən Cənubi

Azərbaycan hakimləri dəfələrlə buraya hücum edirdilər. 1757-ci ildə

Məhəmmədhəsən xan Qacarın qoşunları Qarabağa hücum etdi. O, Pənahabadı

mühasirə etməyə cürət etmədi. Şuşanın 30 verstliyində «Xatın arxı» yanında baş

verən döyüşdə məğlub oldu. Pənahəli xan iki ağır top qənimət götürdü. Kərim xan

Zəndin ona qarşı çıxış etdiyini eşidən Məhəmmədhəsən xan geriyə qayıtdı [4,

s.76]. 1759-cu ildə Qarabağa Urmiya xanı Fətələi xan Əfşarın 30 minlik qoşunu

hücum etdi. 6 ay davam edən mübarizə Pənahəli xanın Fətəli xandan asılılığı qəbul

etməsi və oğlu İbrahimxəlili onun sarayına girov verməsi ilə nəticələndi [4, s.77].

Kərim xan Zənd 1761-ci ildə Fətəli xan Əfşara qarşı sərt mübarizəyə başladı

və onu ilk döyüşdə məğlub etdi, sonra Urmiya qalasına çəkilən Fətəli xanı

mühasirəyə aldı. Kərim xan bu vaxt qarabağlı Pənahəli xanı, qaradağlı Kazım xanı,

naxçıvanlı Hacı xan Kəngərlini, xoylu Şahbaz xanı və digərlərini öz tərəfinə çəkə,

Urmiyanın mühasirəsinə cəlb edə bildi. Birgə qüvvələrin 9 aylıq mühasirədən

sonra 1763-cü ildə Urmiya alındı. Kərim xan Zənd İbrahimxəlil bəyi girovluqdan

azad edərək, xanlıq fərmanı ilə Qarabağa göndərdi [4, s.78]. Onunla birlikdə

döyüşmüş xanları, o cümlədən, Pənahəli xanı qonaqlıq adı ilə Şiraza dəvət etdi.

Tarixə “Şiraz qonaqlığı” adı ilə daxil olmuş bu hadisə əslində həmin xanların girov

götürülməsi demək idi. Pənah xan 1763-cü ildə Şirazda Kərim xanın sarayında

vəfat etdi. Onun nəşi Qarabağa gətirildi, Ağdamda, ailə məzarlığı olan “İmarət”də

dəfn olundu [6, s.57]. İbrahimxəlil xan həmin vaxtdan rəsmi xanlığa (1763-1806)

başladı. İbrahimxəlil böyük qardaş olmasına baxmayaraq Pənahəli xan sağlığında

kiçik qardaş Mehrəli bəyi varis təyin etmişdi. Mehrəli bəy vəsiyyətlə razılaşmadı,

əvvəlcə dəstək qazanmaq üçün Kərim xan Zəndin, sonra Fətəli xan Qubalının

yanına getdi. O, 1785-ci ildə Fətəli xan Qubalının tapşırığı ilə Bakıdan Qubaya

gedərkən, yolda Şirvan hakimi Ağası xanın oğlu Əhməd bəy tərəfindən öldürüldü.

[3, s.210-211; 8, s.170]. İbrahimxəlilin dövründə Qarabağ xanlığı daha da

möhkəmləndi. İbrahimxəlil xan hakimiyyətini müəyyən vaxtlarda Naxçıvan,

Gəncə və Təbriz xanlıqlarına da yaya bildi.

Beləliklə, hətta siyasi pərakəndəlik dövründə də Azərbaycanda müstəqilliyə

malik olan dövlət qurumları yarandı, hərbi-siyasi güc mərkəzləri formalaşdı. Ayrı-

ayrılıqda güclü olan bu dövlətlər-xanlıqlar son nəticədə Azərbaycanın ümumi

gücünü zəiflətdi, daxili və xarici təhlükələrə qarşı müqavimət imkanlarını

məhdudlaşdırdı…

Ədəbiyyat:

1. “Azadlığ”ın Araşdırmaçı Jurnalistlər Qrupu. Quba xanlığı.- “Azadlıq”, 27 sentyabr

2011-ci il.- web.archive.org/web/20190112163845/ https:/www.azadliq.info/8806.html.

2. Bakıxanov A. Gülüstani-İrəm (Tərcümə edəni M.Əsgərli). (Əsər 1846-1848-ci illərdə

fars dilində yazılmış, rus dilinə tərcümə edilmiş, bir hissəsi qəzetlərdə çap olunmuşdu. İlk

dəfə kitab şəklində 1926-cı ildə, sonra 1951-ci ildə çap olunub). Bakı, Minarə, 2000.

3. Bayramova N.S. Şamaxı xanlığının Qarabağ xanlığı ilə əlaqələri tarixindən. Bakı

Universitetinin Xəbərləri, Humanitar elmlər seriyası, 2008, No4.

4. Çingizoğlu Ə., Əmrahov M., Həsənov H. Qarabağ xanlığı. Bakı, "Mütərcim", 2008.

5. Fateh K.A. Şəki xanlarının müxtəsər tarixi. (Kitabın müəllifi Şəkinin sonuncu xanı

Fətəli xanın oğludur, əsər XIX əsrin 40-cı illərində Azərbaycan dilində yazılıb). Bakı,

“Azərbaycan ensiklopediyası” nəşriyyat-poliqrafiya birliyi, 1993.

6. Hacıyeva Z. Qarabağ xanlığı: sosial-iqtisadi münasibətlər və dövlət quruluşu. Bakı,

“Təhsil”, 2007.

7. Qarabağın tarixi.- sabunchu-ih.gov.az/az/page/431.html.

8. Qarabağnamələr. I kitab. Bakı, “Şərq-Qərb”, 2006.

9. Mustafazadə T. Qarabağ xanlığı. Bakı, “Sabah”, 2009.

10. Mustafazadə T. Quba xanlığı. Bakı, “Elm”, 2005.

11. Şəki xanı Hacı Çələbinin qələbəsi Rusiya mətbuatında.-millikimlik.az/2021/4144/.

12. Bournoutian G.A. The 1823 Russian survey of the Karabagh province: a primary

source on the demography and economy of Karabagh in the early 19 th Century. Costa

Mesa, California: Mazda Publishers, 2011.

13. Абдуллаев Г.Б. Азербайджан в XVIII веке и взаимоотношения его с Россией.

Баку, изд. АН Азерб. ССР, 1965.

14. Авалов Э.В. Архитектура города Шуши и проблемы сохранения его

исторического облика. Баку, «Элм», 1977.

15. Бакиханов А.А. Гюлистани Ирам. Баку, изд. «Элм», 1991.

16. Валиев Н. Фатали хан Кубинский. Баку, «Нагыл Еви», 2011.

17. Левиатов В.Н. Очерки из истории Азербайджана в XVIII веке. Баку, изд. АН

Азерб. ССР, 1948.

18. Мирза-Адыгезал-бек. Карабагнаме, Баку, изд. АН Азерб. ССР, 1950.

19. Петрушевский И.П. Очерки по истории феодальных отношений в

Азербайджане и Армении в XVI-начале XIX вв. Ленинград, ЛГУ им. Жданова,

1949.

20. Шекинская ханство. //bigens.ru/world_history/text/4693392 Шекинское

ханство//Большая российская энциклопедия: [в35т] гл.ред. Ю.С.Осипов. Москва,

Большая российская энциклопедия, 2004-2017.

21. Эпиграфические памятники Северного Кавказа на арабском, персидском и

турецком языках. Надписи X-XVII вв. Москва, Наука, 1968, т.2, часть 2.

Paylaş:

Linki kopyala

Seçilmiş xəbərlər

“Başıma o boyda faciə gəldi ölmədim, amma bu gün ölürəm, məni öldürürlər” - ÖZƏL

"Tehran Donald Trampa ciddi xəbərdarlıq edib" - "Financial Times"

Heydər Əliyev Mərkəzində "Yer kürəsi uşaqların gözü ilə" fotosərgisi açılıb

"İran İsrailin BMT-dən çıxarılmasına nail olmaq istəyir" - İran XİN spikeri

Moderator

Путин утвердил обновленную ядерную доктрину

Мухтар Бабаев: 20% выбросов метана приходится на сектор отходов

Пентагон хранит в секрете количество переданных Украине ракет ATACMS

Oxşar xəbərlər

Azərbaycanda rüşvətdə ittiham olunan şəxslərin məhkəməsi BAŞLAYIR

Kriminal

13:24, Bu gün

Azərbaycanda rüşvətdə ittiham olunan şəxslərin məhkəməsi BAŞLAYIR

Gələn il xalis minimum əməkhaqqı nə qədər olacaq? - Sahələr üzrə MƏBLƏĞLƏR

Cəmiyyət

13:19, Bu gün

Gələn il xalis minimum əməkhaqqı nə qədər olacaq? - Sahələr üzrə MƏBLƏĞLƏR

13:15, Bu gün

Sabah “Yaşıl şəhər nəqliyyatı” mövzusunda nazirlərin dəyirmi masası keçiriləcək

Kirayə qalanların DİQQƏTİNƏ: Bunu etmək sizin üçün vacibdir

Cəmiyyət

13:11, Bu gün

Kirayə qalanların DİQQƏTİNƏ: Bunu etmək sizin üçün vacibdir

Beş bürcə ŞAD XƏBƏR: İlin sonuna qədər bütün məqsədlərinizə çatacaqsınız

Maraqlı

13:06, Bu gün

Beş bürcə ŞAD XƏBƏR: İlin sonuna qədər bütün məqsədlərinizə çatacaqsınız

Ceyhun Hüseynzadəyə yüksək vəzifə verildi

Cəmiyyət

13:01, Bu gün

Ceyhun Hüseynzadəyə yüksək vəzifə verildi

Mədəniyyət

13:00, Bu gün

"Qurtlar vadisi"nin aktyoru: Qarabağla bağlı film çəkəcəyik

Cəmiyyət

12:56, Bu gün

107

Sabahın hava proqnozu AÇIQLANDI

12:50, Bu gün

172

"Metan emissiyalarının təxminən 20 %-i tullantı sektorunun payına düşür" - Muxtar Babayev

İdman

12:46, Bu gün

114

UEFA Avropa Liqası: "Qarabağ" - "Lion" görüşü üçün biletlər satışa çıxarıldı

Voleybol millimiz EEVZA-da iştirak üçün Polşaya yollandı

İdman

12:40, Bu gün

109

Voleybol millimiz EEVZA-da iştirak üçün Polşaya yollandı

Cəmiyyət

12:40, Bu gün

137

Bu dəfəki Sosial yardım artımı əhalini qane edəcək? -Konkret RƏQƏMLƏR

Xəbər lenti

Bütün xəbərlər

Top xəbərlər

Gün

Həftə

Daha çox

Yazarlar

Daha çox

Link kopyalandı!