"Fələstin dövlətinə aparan yol: BMT qətnaməsinin siyasi mənası" - Ekspert rəyi

Bizi sosial şəbəkələrdən izləyin:

"Qətnamə tərəfləri masaya gətirir, amma proses uzun və ziddiyyətli görünür..."

BMT Təhlükəsizlik Şurasının ABŞ tərəfindən təqdim olunan və Qəzzada müharibəyə son qoyulmasını, həmçinin "Fələstin dövlətinə aparan yol"un açılmasını nəzərdə tutan qətnaməsi həm regionda, həm də beynəlxalq arenada geniş müzakirələrə səbəb olub.

Moderator.az xəbər verir ki, bu barədə "Vesty.co" nəşri yazıb.

Nəşr xatırladır ki, BMT Təhlükəsizlik Şurasının 15 üzvündən 13-ü sənədin lehinə səs verib, Rusiya və Çin isə bitərəf qalıb. HƏMAS sənədi rədd edir, İsrail isə onun regiona sabitlik gətirəcəyini bildirir.

Bu qərarı şərh edən Tel-Əvivdəki Dayan Mərkəzinin tədqiqatçısı doktor Harel Xorevin fikrincə, qətnamə uzunmüddətli siyasi oyunun başlanğıcıdır və hazırkı ABŞ administrasiyası buna böyük siyasi enerji sərf etmək niyyətində deyil. Lakin ekspert xəbərdarlıq edir: gələcəkdə Vaşinqtonda demokratlar hakimiyyətə qayıtsa, sənəd İsrailə qarşı ciddi təzyiq vasitəsinə çevrilə bilər.

HƏMAS niyə narazıdır və kim qazanır?

Ekspertə görə, qətnamədən ən çox faydalanan tərəf Fələstin Administrasiyasıdır (PA). Sənəd iki dövlət prinsipini dəstəkləyir və beynəlxalq nəzarət altında Qəzzada yeni idarəçilik modelini nəzərdə tutur. Bu isə HƏMAS-ın həm siyasi, həm də ideoloji əsaslarına ziddir: HƏMAS silahsızlaşdırılmalı və Qəzza üzərində nəzarəti itirməlidir. Bölgə beynəlxalq mandatla idarə olunacaq. Bu, HƏMAS-ın uzun illər təbliğ etdiyi ideologiyaya ziddir.

Xorevin sözlərinə görə, FA bu qətnaməni öz legitimliyinin bərpası kimi görür, lakin onun qarşısında ciddi tələblər durur: təhsil sistemində islahatlar, terrorla əlaqəli ailələrə ödənişlərin dayandırılması. Ekspert hesab edir ki, bu dəyişikliklər FA üçün həm siyasi, həm də cəmiyyət baxımından çox çətindir, çünki bu ödənişlər uzun illər "milli dəyər" kimi qələmə verilib.

Səudiyyənin şərti və gələcək danışıqlar

ABŞ prezidenti Donald Tramp və Səudiyyə vəliəhd şahzadəsi Məhəmməd bin-Salmanın görüşündən sonra Riyad ilk dəfə açıq şəkildə tələb edib ki, Fələstin dövlətinin yaradılması üzrə danışıqlar ən çox 5 ilə tamamlanmalıdır. Əvəzində Səudiyyə Ərəbistanı İsraillə münasibətlərin normallaşdırılmasına razı ola bilər. Bu isə həm Sülh Sazişləri (Abraham Accords), həm də regionun siyasi xəritəsi üçün mühüm dönüş nöqtəsi ola bilər.

Növbəti mərhələ nə ola bilər?

Xorev hesab edir ki, hazırkı adminstrasiya bu planı real nəticəyə çevirmək gücündə deyil və proses uzun illər tələb edəcək. Lakin belə bir sənədin qəbul edilməsi özü-özlüyündə presedentdir: "Bu, Amerikanın yeni Balfur bəyannaməsidir", - ekspert bildirir. Onun fikrincə, gələcək siyasi şərait dəyişsə, sənəd İsrailə təzyiq vasitəsinə çevrilə və iki dövlət həllinə qapı açan əsas hüquqi baza kimi istifadə oluna bilər.

Qətnamə regionda real sülh üçün dərhal zəmanət verməsə də, beynəlxalq diplomatiyada yeni tarixi mərhələnin konturlarını cızır. Mərkəzi sual isə açıq qalır: Regional və qlobal güclər bu siyasi xəritəni həyata keçirməyə hazırdırmı, yoxsa bu sənəd daha bir "kağız üzərində sülh planı" olaraq qalacaq?