"Uzunömürlülük cinsi xromosomlarla bağlıdır" - Elmi tədqiqat

Bizi sosial şəbəkələrdən izləyin:

"Cinsi xromosomlar və valideynlik strategiyaları ömrün uzunluğunu müəyyən edir..."

Heyvanlarda və quşlarda ortalama ömür adətən o cinsdə daha qısadır ki, onların cinsi xromosomları eynidir və ya balasının baxımına daha çox vaxt sərf edir.

Moderator.az xəbər verir ki, bu barədə "nkj.ru" nəşri yazıb.

Məlumdur ki, qadınlar kişilərdən daha uzun ömür yaşayır və bu fərq bütün ölkələrdə və müxtəlif tarixi dövrlərdə izlənilir. Fərqin miqdarı dəyişə bilər, amma özü qalır. Maraqlıdır ki, oxşar nümunə meymunlarda da mövcuddur, bu isə onu göstərir ki, qadınların uzun ömrü primatlarımızın bioloji köklərinə əsaslanır.

Erkəkləri dişilərdən xeyli qısa yaşayan anubis babunu növündə erkək, dişi və bala bu fərqi açıq göstərir. Bioloji fərq cinsi xromosomlarla başlayır: qadınlarda iki "X", kişilərdə bir "X" və bir "Y" var. X-xromosomunda yalnız cinsə aid olmayan, bütövlükdə orqanizm üçün vacib genlər yerləşir. Bu səbəbdən qadınların uzun ömrü ilə iki "X" arasında əlaqə olduğu düşünülür: əgər bir X-də gen zədələnərsə, digər X kömək edə bilər. Kişilərdə isə belə ehtiyat yoxdur.

Eyni xromosom paylanması bütün məməlilərə xasdır: kişilər heteroqametlidir - onların qametləri fərqli xromosom daşıyır (bəziləri X, bəziləri Y). Müxtəlif istisnalar var, məsələn, ornitorinqdə on xromosom mövcuddur, amma kişilər yenə heteroqametldir - beş X-ə beş Y uyğun gəlir. Məməlilər arasında adətən dişilər daha çox yaşayır. Quşlarda isə heteroqametli cins dişilərdir (WZ), erkəklər ZZ daşıyır.

Məqalədə qeyd olunur ki, heteroqametli cins ortalama olaraq homoqametli cinsdən qısa yaşayır. Max Planck Təkamül Antropologiyası İnstitutunun və Avropa elmi mərkəzlərinin əməkdaşları bu fərqi təsdiqləyib. 1176 növ quş və məməlidə ömür məlumatları analiz edilib: məməlilərin 72 faizində dişilər erkəklərdən daha uzun yaşayıb (orta hesabla 20 faiz), quşların 68 faizində isə erkəklər dişilərdən çox yaşayıb (orta hesabla 5 faiz). Bəzi növlər bu qanuna uymur, məsələn, yırtıcı quşlarda dişilər adətən daha çox yaşayır.

Cinsi strategiya və ömür

Ömür fərqi yalnız xromosomlarla izah edilmir, həm də cütləşmə strategiyaları rol oynayır. Erkəklər təkamül prosesi zamanı özlərini diqqətə çatdıran bəzəklər və rəqiblərlə mübarizədə istifadə olunan silahlar əldə edir. Poliqam növlərin erkəkləri bu baxımdan diqqətçəkicidir və onların ömrü dişilərdən qısadır. Quşlarda isə poliqam növlərdə ömür fərqi böyük deyil, monoqam quşlarda isə erkəklər daha uzun yaşaya bilir. Yəni fərq yalnız strategiya ilə deyil, onu həyata keçirən növlə də bağlıdır.

Övlad baxımı və ömür

Övladın qayğısına daha çox zaman sərf edən valideyn uzun yaşayır. Bu xüsusilə uzunömürlü və gec yetkinləşən növlər üçün vacibdir, çünki balanın müstəqil həyata çıxması üçün valideynin yaşaması önəmlidir.

Süni şərait və genetik amillər

Heyvanlar zooparkda yırtıcılardan və sərt iqlimdən qorunur, xəstəliklər vaxtında müalicə olunur. Buna baxmayaraq, tədqiqatçılar zoopark və vəhşi əhali məlumatlarını müqayisə edib aşkar ediblər ki, ömür fərqi hələ də qalır, yalnız vəhşi təbiətdə daha böyükdür. Beləliklə, ömrün uzunluğunun fərqi təkcə riskə meyl və ya özünü qoruma ilə deyil, həm də genetik və valideyn davranışlarından qaynaqlanır.