"Trampın sülh planı Qəzzanı dəyişdirə bilərmi?" - "The New York Times"

"Ədalətli və rasional görünən bu planın həyata keçirilməsi üçün titanik siyasi cəsarət, güclü diplomatik səylər və ən əsası, tərəflərin iradəsi lazımdır..."

ABŞ prezidenti Donald Trampın açıqladığı 20 maddəlik sülh planı Yaxın Şərqdə uzun illərdir davam edən ən mürəkkəb münaqişəni - İsrail və Fələstin qarşıdurmasını dayandırmaq iddiası daşıyır.

Moderator.az xəbər verir ki, bu barədə "The New York Times" nəşri yazıb.

Ümidlərlə çətin reallıq arasında..."

Planın məqsədi yalnız Qəzzada qan tökülməsini dayandırmaq deyil, həm də İsrail-Fələstin münasibətlərini yeni mərhələyə çıxarmaq və bölgədə geniş diplomatik normallaşmaya zəmin yaratmaqdır. Bu prosesə Səudiyyə Ərəbistanı, Livan, Suriya, hətta İraq kimi ölkələrin də cəlb olunması nəzərdə tutulur.

Lakin reallıqda bu qədər iddialı bir layihənin həyata keçməsi çox çətin görünür. Həm fələstinlilər, həm də israillilər son aylarda ağır itkilər verib, travma və nifrətlə yüklənmiş vəziyyətdədir. Hər iki tərəfdə etimad tamamilə sarsılıb, münaqişə isə saysız-hesabsız xırda "partlayış nöqtələrinə" parçalanıb. Bu şəraitdə genişmiqyaslı sülh sazişini həyata keçirmək, yumşaq desək, olduqca mürəkkəbdir.

Planın mahiyyəti

Trampın təklif etdiyi model mərhələli addımlara əsaslanır. Əvvəlcə atəşkəsin təmin edilməsi və İsrail ordusunun Qəzzadan çıxması planlaşdırılır. Bununla yanaşı, girovların azad edilməsi və fələstinli məhbusların mərhələli qaydada buraxılması nəzərdə tutulur. Daha sonra Qəzza müvəqqəti olaraq beynəlxalq nəzarətə veriləcək, BMT mandatı altında idarə olunacaq və ərəb ölkələrinin dəstəyi ilə yenidən qurulacaq.

Əsas məqsəd fələstinlilərin idarəetmə bacarığını nümayiş etdirməsi, gələcəkdə isə iki dövlətli həllə aparacaq "körpü" yaradılmasıdır. Yəni bu plan Qəzzanı yalnız humanitar fəlakətdən çıxarmağı deyil, həm də siyasi perspektiv qazandırmağı hədəfləyir.

Maneələr və risklər

Planın uğur qazanmasına ən böyük əngəl siyasi iradədir. Baş nazir Netanyahu da, HƏMAS da belə bir təşəbbüsü ya rədd edə, ya da sabotaj edə bilər. Həm İsraildə, həm də Fələstin cəmiyyətində emosiyalar və təzyiqlər o qədər güclüdür ki, kompromis addımlar siyasi liderlər üçün böyük risk yaradır.

Digər tərəfdən, informasiya mühiti də vəziyyəti mürəkkəbləşdirir. Müharibənin dəhşətli görüntüləri hər gün sosial şəbəkələr vasitəsilə dünyanın hər evinə çatır. Bu isə həm qlobal rəyin dəyişməsinə, həm də ABŞ daxilində İsrailə dəstəyin zəifləməsinə səbəb olur. Xüsusən də gənc nəsil arasında İsrailə simpatiya əvvəlki kimi güclü deyil.

Regional təsirlər

Əgər plan həyata keçsə, bu, yalnız Qəzza üçün deyil, bütün region üçün mühüm dönüş ola bilər. İranın təsir imkanları daralar, İsraillə ərəb ölkələri arasında daha geniş normallaşma başlaya bilər. Beləliklə, ABŞ-ın hərbi üstünlüyü diplomatik strategiyaya çevrilər, Avraam sazişləri yeni iştirakçılar qazana bilər.

Beləliklə, Trampın planı həm real, həm də ambisiyalıdır. Ədalətli və rasional görünən bu yol xəritəsi həyata keçsə, Yaxın Şərqin gələcəyi dəyişə bilər. Amma bunun üçün titanik siyasi cəsarət, güclü diplomatik səylər və ən əsası, tərəflərin iradəsi lazımdır. Tarix göstərib ki, sülh qapısı açılanda ona qarşı çıxan qüvvələr daha da fəallaşır. Buna baxmayaraq, ümid və dua edənlər üçün hələ də bir şans qalır.