““KQB” arxivlərini açıb gerçək baş agentləri ifşa və həbs etsək, Kremldən hansı zərbələri gözləmək olar?..”

 

 

 

 

Dəyərli oxucuların yadında olar, ötən köşə yazımızda(burada: ) Rusiya ilə hazırda xeyli gərgin görünən münasibətlər durumunda Azərbaycan Milli(!) Məclisinin "Lüstrasiya haqda" qanun qəbul edib  keçmiş "KQB"  və digər arxivlərin açılmasına şərait yaratmasının vacibliyi barədə danışmışdıq. Və sonda sual etmişdik ki, deyilən addımların atılacağı və nəticədə Rusiya agentura şəbəkəsinin xeyli hissəsinin ifşasının, ən əsas, baş Rusiya agentlərinin həbsinin zəruriliyi yarandığı halda Kreml, işğalçı imperiya diktatoru Vladimir Putin buna necə reaksiya verər... Daha iki sual meydana çıxır belə bir durumda Moskva Azərbaycana qarşı hansı adekvat addımlar ata bilər? Bəs bu təqdirdə Azərbaycan həmin addımların təsirini maksimum zərərsizləşdirmək üçün hansı tədbirləri görməlidir?..

 

Beləliklə, bu yazımızda sadalanan suallar ətrafında və xüsusi olaraq Rusiyada yaşayıb işləyən azərbaycanlı miqrantların ölkəyə pul göndərməsini və ya ölkədən maliyyə vəsaitləri çıxarmalarını əngəlləmək məqsədilə Rusiya tərəfindən tətbiq ediləcək məhdudiyyətlərlə bağlı adekvat tədbirlər haqda danışacağıq...

 

Əgər Azərbaycan lüstrasiya haqqında qanun qəbul edib “KQB” arxivlərini açaraq Rusiyanın agentura şəbəkəsinin bir hissəsini ifşa etsə, Kreml bir neçə şəkildə reaksiya verə bilər. Bu tip addımlar, xüsusilə tarixi və siyasi əlaqələr baxımından Rusiyanın ciddi narahatlığına səbəb ola bilər. Aşağıda mümkün bir neçə ssenarini nəzərdən keçirək:

 

 

Diplomatik münasibətlərin pisləşməsi: Kremlin təzyiqləri diplomatik kanallarla başlaya, Azərbaycan və Rusiya arasında qarşılıqlı etimad sarsıla və bu da hər iki tərəf üçün ciddi zərərlər verə bilər. Rusiyanın Azərbaycandakı səfiri və digər diplomatik nümayəndələrinin Rusiyanın mövqeyini Azərbaycan hökumətinə çatdırması kimi əks-reaksiyalarln olması mümkündür...

 

Rusiya Azərbaycanın iqtisadiyyatına təzyiq göstərə biləcək bir neçə mexanizmə malikdir. Məsələn, ticarət əlaqələrini məhdudlaşdırmaq, enerji layihələrinə mane olmaq, və ya Azərbaycana ixracatın qarşısını almaq. Rusiya Azərbaycanın enerji ixracatında mühüm rol oynayır və bu sektorda təzyiqlər artarsa, Azərbaycan iqtisadiyyatı zərər görə bilər.

 

Rusiyada miqrant kimi yaşayıb işləyən 1 milyondan çox azərbaycanlının kütləvi şəkildə(on minlərlə) Azərbaycana deportasiya edilməsi: 

 

Xatırladaq ki, bu haqda “Rusiyadakı azərbaycanlıların Vətənə dönüşü üçün proqram: həm də Qarabağın tezliklə məskunlaşdırılması üçün strateji fürsət...” baslıqlı yazımızda ətraflı danışmışıq(burada:).

 

 

Rusiya ilə valyuta mübadiləsi və bank əməliyyatlarında səhv yanaşmalar…

Azərbaycanın valyuta mübadiləsi və beynəlxalq əməliyyatları Rusiya ilə olan əlaqələrdən birbaşa asılıdır. Rusiya, Azərbaycana qarşı maliyyə sanksiyaları tətbiq edərsə, bu, yerli valyutaların məzənnəsinə təsir edə bilər. Rusiya ilə ticarət və maliyyə əməliyyatlarında ciddi məhdudiyyətlər tətbiq edildikdə, Azərbaycanın milli valyutası (manat) üzərində təzyiq artacaq.

 

Rusiya xüsusən beynəlxalq maliyyə sisteminə inteqrasiya olmuş banklar vasitəsilə Azərbaycana qarşı sanksiyalar tətbiq edə bilər. Məsələn:

 

 

 Azərbaycanda fəaliyyət göstərən rus bankları, yerli banklara qarşı sanksiyalar tətbiq edərək maliyyə və kapital axını məhdudlaşdıra bilər. Bu, həm də Azərbaycanın xarici valyuta ehtiyatlarına zərbə vura bilər.

 

Rusiyanın maliyyə institutlarının fəaliyyəti: Rusiyanın maliyyə qurumları, Azərbaycandakı şirkətlərə və şəxslərə kredit verməkdən imtina edə bilər. Bu, Azərbaycanın biznes sektorunu zərərli şəkildə təsir edə bilər…

 

Həmçinin Rusiyada yaşayıb işləyib Azərbaycandakı yoxsul ailələrinə mütəmadi pul göndərən azərbaycanlı miqrantların bank köçürmələrinə və ölkədən maliyyə vəsaiti çıxarmalarına qadağa və məhdudiyyətlər tətbiq edilə bilər ki, bu da ölkəmizdə əhalinin xeyli hissəsinin dolanışığına ciddi zərbə vura bilər… 

 

 

Rusiya Azərbaycanın dövlət borclarına qarşı təzyiq göstərə bilər. Əgər Azərbaycan, Rusiya ilə olan iqtisadi əlaqələri kəsərsə və sanksiyalar tətbiq edərsə, Rusiya Azərbaycan dövlət borclarının ödənilməsini gecikdirə və ya bu borcları restrukturizasiya etməyə məcbur edə bilər.

 

 

 

Rusiya Azərbaycanda və xaricdə mənfi rəylər formalaşdırmaq üçün media vasitələrini istifadə edə bilər. Məsələn, Azərbaycanın "Qərbə meyilli" olduğu və "Kremlə qarşı düşmən mövqeyi tutduğu" kimi təsvirlər yaradıla bilər. Həmçinin, Rusiyanın agentləri və təbliğatçıları Azərbaycanın daxili siyasətindəki narazılıqları daha da qızışdırmağa çalışa bilər...

 

 

Rusiyanın müxtəlif kanallar vasitəsilə Azərbaycanda və ətrafında pro-Rusiya və anti-Qərb yönlü təbliğatları artırmaq, və ya Azərbaycanda Lüstrasiya qanununa qarşı cəmiyyəti qıcıqlandırmağa çalışması mümkündür.

 

 

 

Hərbi bir qarşıdurma ehtimalı aşağı olsa da, xüsusilə keçmiş Dağlıq Qarabağ münaqişəsi, Azərbaycanla Ermənistan arasında sülh sazişinin imzalanmaması və bu bölgədəki həssas geopolitik balans nəzərə alındığında Rusiya Azərbaycanı hərbi təzyiq altında saxlaya bilər. Bu, təbii ki, birbaşa müharibə şəklində deyil, amma hərbi güc nümayişi, sərhəd bölgələrində təxribatlar və ya hazırkı Paşinyan hakimiyyətinin revanşist, rusiyapərəst qüvvələrlə əvəzlənə biləcəyi halda Ermənistanla daha yaxın hərbi əməkdaşlıq şəklində özünü göstərə bilər.

 

 

Azərbaycanın daxili işlərinə qarışma: 

 

Rusiya Azərbaycanda siyasi təxribatlar törədə bilər, elə məhz arixvləri bağlı qalan “KQB”-“FSB” xətti ilə özünə bağlı olan müxalifəti dəstəkləyə bilər və ya digər üsullarla etnik zəmində yeni süni münaqişələr(hətta ölkədə yaşayan rusların vasitəsilə), yaxud social zəmində etirazlarla ölkə daxilində sabitliyi pozmağa çalışa bilər. Bir sözlə, kəşfiyyat fəaliyyətləri, casusluq və digər gizli əməliyyatlar vasitəsilə Azərbaycanın daxili məsələlərinə müdaxilə edilməsi mümkündür.

 

 

Rusiya Azərbaycanın daxili işlərinə qarışaraq, yerli hökumət və məmurlar üzərində təsirini daha da artırmağa çalışa bilər. Bu, xüsusilə Rusiyanın siyasətinə qarşı olan şəxslərə qarşı təzyiqlər və ya onları hədəf almaqla həyata keçirilə bilər.

 

Onu da nəzərə almaq lazımdır ki, 1991-ci ildən bəri keçən 34 illik müstəqillik dönəmində Azərbaycanda keçmiş “KQB” arxivlərinə birbaşa deyil, uzaqbaşı valideynləri və digər yaxın qohumları vasiitəsilə bağlılığı olan, həmçinin “QRU”, “SVR” kimi digər kəşfiyyat, xüsusi xidmət qurumlarına xidmət edən bəlkə də minlərlə yeni agentlər də peyda olub… 

 

 

 

Rusiya Azərbaycana qarşı əks-addım olaraq Ermənistanla əlaqələrini gücləndirə bilər. Bu, keçmiş Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı Azərbaycanla qarşıdurmanı daha da gərginləşdirə bilər. Ermənistanla daha sıx hərbi və siyasi əməkdaşlıq qurmaq, Rusiya üçün strateji üstünlük əldə etmək məqsədi güdür…

 

 

Kremlin reaksiyaları əsasən Azərbaycanın atacağı addımlara və Rusiyanın Azərbaycanın strateji əhəmiyyətinə verdiyi diqqətə bağlıdır. Rusiya üçün əsas prioritetlərdən biri öz nüfuzunu qorumaq və regiondakı sabitliyi təmin etməkdir. Əgər bu cür lüstrasiya addımları Rusiya üçün ciddi təhlükə yarada bilərsə, o zaman Kreml güc tətbiq etməkdən belə, çəkinməyəcəkdir.

 

Azərbaycanın Rusiya ilə münasibətlərini nəzərə alaraq, həm diplomatik, həm də digər sahələrdə balanslı bir yanaşma izləməsi, bu cür məsələlərin həlli üçün vacibdir.

 

Əlbəttə, bu cür bir şəraitdə milli(!) və müstəqil(!) Azərbaycan dövləti Lüstrasiya qanunu qəbul edərkən və keçmiş “KQB” arxivlərini açaraq Rusiyanın agentura şəbəkəsini ifşa edərkən önləyici kompleks tədbirlər görməli olacaq. Bu tədbirlər həm daxili siyasətdə sabitliyi qorumaq, həm də xarici təzyiqlərə qarşı müqavimət göstərmək məqsədini daşımalıdır. Azərbaycan üçün ən vacib olan bu cür addımları atarkən bir neçə mühüm aspekti nəzərə almasıdır:

 

 

 

Azərbaycan, Rusiyanın təzyiqlərinə qarşı Qərb və digər regional güclərlə əlaqələrini möhkəmləndirməlidir. Qərblə iqtisadi və hərbi əməkdaşlığı artırmaq, həmçinin bu dövlətlərin dəstəyini almaq Azərbaycanı diplomatik təzyiqlərə qarşı daha möhkəm edə bilər.

 

 

Rusiya ilə olan iqtisadi asılılığı azaltmaq üçün Azərbaycan müxtəlif ticarət və investisiya partnyorlarını axtarmalıdır. Qazaxıstan, Türkiyə və Orta Asiya ölkələri ilə ticarət əlaqələrini gücləndirmək, Rusiyanın iqtisadi təzyiqlərini əngəlləyə bilər. Eyni zamanda, alternativ enerji layihələri üzərində işləmək, məsələn, qaz və neftin Avropa bazarlarına ixracını artırmaq bu təzyiqləri yumşalda bilər…

 

 

 

Azərbaycanın milli valyutası olan manatın müdafiəsi və valyuta bazarında stabilliyi qorumaq üçün beynəlxalq maliyyə institutları ilə əlaqələri gücləndirmək lazımdır. Rusiya ilə olan maliyyə əməliyyatları azaldılmalı və ölkə daxilində maliyyə sektorunun diversifikasiyası üzərində iş aparılmalıdır.

 

 

Azərbaycanın bank sektoru, Rusiya bankları ilə əlaqələri minimuma endirməli və digər beynəlxalq banklarla əlaqələrini inkişaf etdirməlidir. Bu, xüsusilə beynəlxalq maliyyə sanksiyalarına qarşı daha dayanıqlı olmaq üçün vacibdir.

 

Bu arada Rusiyada yaşayan və işləyən azərbaycanlı miqrantların ölkəyə pul göndərməsini və ya ölkədən maliyyə vəsaitləri çıxarmalarını əngəlləmək məqsədilə Rusiya tərəfindən tətbiq ediləcək məhdudiyyətlərlə bağlı adekvat tədbirlər haqda bir az geniş danışmaq zəruridir. Çünki bu hal Azərbaycanda ciddi sosial və iqtisadi təsirlər yarada bilər. Bu vəziyyətin qarşısını almaq və ya təsirlərini azaltmaq üçün Azərbaycan dövləti bir neçə strateji tədbir görə bilər:

 

 

Azərbaycan dövləti Rusiyadakı miqrantlar üçün alternativ pul köçürmə kanalları yarada bilər. Bu daha ucuz və sürətli xidmətlər təklif edən xüsusi maliyyə qurumlarının və ya beynəlxalq pul köçürmə şirkətlərinin (məsələn, “TransferWise”, “Western Union” və s.) inkişafını təşviq etməklə həyata keçirilə bilər. Azərbaycanda beynəlxalq pul köçürmələri üçün rəqabətli xidmətlər yaradılması, miqrantların məhdudiyyətlərə qarşı alternativ yollar tapmalarını təmin edə bilər.

 

 

Rusiya tərəfindən tətbiq edilən məhdudiyyətlərə qarşı kriptovalyutalar, xüsusən “Bitcoin” və digər rəqəmsal valyutalar, bir növ "pul qaçağı" kimi istifadə edilə bilər. Azərbaycan dövləti bu sahədə tənzimləmə və hüquqi çərçivə yaradaraq kriptovalyuta transferlərini leqallaşdıra  və miqrantların beynəlxalq pul köçürmələrini asanlaşdıran bir sistem qura bilər…

 

 

 

Azərbaycan dövləti, öz bank sektorunu daha da inkişaf etdirərək, xüsusilə miqrantların pul köçürmələrini daha asan və sərfəli şəkildə həyata keçirə biləcəyi bank xidmətləri təklif etməlidir. Miqrantlar üçün xüsusi hesablar açmaq, xərcləri azaltmaq məqsədilə müxtəlif stimullaşdırıcı tədbirlər həyata keçirə bilər. Həmçinin, Rusiya tərəfindən tətbiq edilən məhdudiyyətlərin təsirini minimuma endirmək üçün Azərbaycan bankları ilə digər beynəlxalq maliyyə institutları arasında birbaşa əlaqələr qurulmalıdır.

 

 

Yoxsul ailələr üçün kompensasiyalar və ya sosial yardımlar artırıla bilər. Hökumət miqrantlardan gələn maliyyə dəstəyinə ehtiyacı olan ailələr üçün xüsusi sosial proqramlar hazırlamalıdır. Bu proqramlar, miqrantların öz ailələrinə göndərmədiyi məbləğləri əvəz edə biləcək, eyni zamanda onları daha çox dövlət tərəfindən dəstəkləyən bir model yarada bilər.

 

 

 

Azərbaycan hökuməti Rusiya ilə diplomatik kanallar vasitəsilə miqrantların pul köçürmələri üzərində qoyulacaq məhdudiyyətlərin müzakirə edilməsini təmin etməlidir. Bunu, həm də beynəlxalq təşkilatlar vasitəsilə (BMT, Dünya Bankı, İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatı (OECD) və s.) qlobal müstəvidə müzakirəyə çıxararaq, məhdudiyyətlərin aradan qaldırılması üçün təzyiqlər göstərmək mümkündür…

 

 

Rusiya və Azərbaycanın miqrant icmalarının, diasporların əlaqələrini gücləndirmək, onların hüquqlarını müdafiə etmək və fəaliyyətlərini koordinaasiya etmək üçün yerli və beynəlxalq miqrant təşkilatları ilə əməkdaşlıq etmək lazımdır. Bu, miqrantlara hüquqi yardım və məlumatlandırma xidmətləri göstərən qurumları gücləndirə bilər.

 

 

 

Azərbaycan Rusiyadakı miqrantlardan gələn köçürmələrə əsaslanan ailələrə dəstək məqsədilə daha geniş sosial təminat şəbəkəsi qura bilər. Məsələn, həmin ailələrə aşağı faizlə kreditlər, vergi güzəştləri və ya müvəqqəti işsizlər üçün yardım paketləri təklif etmək mümkündür.

 

 

Azərbaycan ölkə daxilində iş imkanlarını artıraraq, miqrantlardan gələn pul köçürmələrinin yerli iqtisadiyyata təsirini azalda bilər. Miqrantların ölkəyə qayıdaraq yerli iş gücünə qatılmalarını təşviq etmək məqsədilə müxtəlif proqramlar təşkil edilə bilər.

 

 

Azərbaycan, öz iqtisadiyyatını daha çox xarici və daxili investisiyalarla dəstəkləmək üçün sərmayə qoyuluşunu təşviq etməlidir. Xüsusilə miqrantların pul köçürmələrinə alternativ olaraq, yerli iqtisadiyyatın güclənməsi miqrantlara olan asılılığı azaldar və ölkə daxilində gəlir yaradan yeni iş imkanları formalaşdırar.

 

 

Azərbaycanın maliyyə bazarlarını diversifikasiya etmək, yerli iqtisadiyyatın daha geniş təbəqələrinə xidmət edəcək yeni sektorlarda inkişaf yaratmaq miqrantlardan gələn pul köçürmələrini tamamilə əvəzləməsə də, onlardan asılılığı azaldar. Məsələn, kənd təsərrüfatı, turizm, texnologiya və startap ekosistemləri üzərində fokuslanmaq, bu sahələrdə iş yerləri açmaqla yerli əhalinin gəlirini artırmaq mümkündür.

 

 

 

Azərbaycan öz ərazisində Rusiyadakı miqrantların sahibkarlıq fəaliyyəti göstərmələrini asanlaşdıran proqramlar hazırlamalıdır. Bu, xüsusən kiçik və orta müəssisələrin dəstəklənməsi vasitəsilə həyata keçirilə bilər. Beləliklə, miqrantlar yalnız pul göndərmək deyil, həm də iş yerləri yaratmaqla ölkə iqtisadiyyatına töhfə verə bilərlər.

 

Rusiya tərəfindən Azərbaycanlı miqrantların pul köçürmələrinə qarşı tətbiq edilən məhdudiyyətlər ciddi sosial və iqtisadi təsirlər yarada bilər. Lakin Azərbaycan dövləti, bu cür məhdudiyyətlərə qarşı effektiv tədbirlər, sosial müdafiə sistemləri, alternativ maliyyə kanalları və beynəlxalq əlaqələr vasitəsilə miqrantları və onların ailələrini dəstəkləyərək ciddi social problemlərin qarşısını ala bilər. Həmçinin ölkə iqtisadiyyatının daha diversifikasiya olunması və yerli iş imkanlarının artırılması da bu təzyiqlərə qarşı dayanıqlılığı gücləndirər.

 

 

Rusiya tərəfindən yönləndirilən anti-Azərbaycan təbliğatını dəf etmək üçün Azərbaycan öz media siyasətini gücləndirməli, beynəlxalq ictimaiyyəti doğru məlumatlarla maarifləndirməlidir. Müstəqil və güclü xəbər platformaları yaradılmalı, sosial mediada təbliğat fəaliyyəti gücləndirilməlidir.

 

 

Lüstrasiya qanunu və “KQB” arxivlərinin açılması ilə bağlı cəmiyyəti maarifləndirmək və onlara bu addımların tarixi və hüquqi vacibliyini izah etmək çox önəmlidir. Cəmiyyətdə daxili birliyə diqqət yetirilməli, bu mövzu üzərində əsassız gərginliklərin yaranmasının qarşısı alınmalıdır…

 

 

 

Azərbaycan, Rusiyanın hərbi təzyiqlərinə qarşı müdafiə strategiyasını inkişaf etdirməli və təhlükəsizlik sahəsində NATO və digər beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlıq etməlidir. Bu həm də Azərbaycanın hərbi təchizatını artırmaq və müdafiə qabiliyyətini gücləndirmək üçün vacibdir.

 

 

Keçmiş Dağlıq Qarabağ münaqişəsi Azərbaycan üçün əsasən həllini tapsa da, Ermənistanla olan sərhəd məsələləri hələ də gərgin olaraq qalır. Azərbaycan bu məsələləri diqqətlə idarə etməli və Rusiya ilə bu sahədə anlaşmalarını qorumağa çalışmalıdır. Ermənistana qarşı atılacaq addımların diqqətlə düşünülməsi Rusiyanın müdaxiləsinin qarşısını ala bilər…

 

 

 

Rusiya Azərbaycanda daxili qarışıqlıq, iğtişaşlar yaratmaq və öncə dediyimiz kimi, özünə bağlı müxalifəti dəstəkləmək məqsədilə kəşfiyyat fəaliyyətlərini gücləndirə bilər. Bu vəziyyətdə, Azərbaycan öz daxili təhlükəsizlik və kəşfiyyat strukturlarını daha da gücləndirməli, müxalifətə qarşı hüquqi(!) və demokratik(!) vasitələrlə hərəkət etməlidir…

 

 

Rusiya ilə əlaqəli ola biləcək yerli agentlərin fəaliyyətini öncədən aşkar etmək və onların ölkə daxilində təxribatlar törətməsinin qarşısını almaq üçün Azərbaycan güclü daxili monitorinq və təhlükəsizlik tədbirləri həyata keçirməlidir. Əlavə olaraq, Rusiya ilə əməkdaşlıq edən şəxsləri diqqətlə izləyib onların hüquqlarını pozmadan(!) müvafiq hüquqi tədbirlər görmək lazımdır.

 

 

 

Azərbaycan, Rusiyanın Ermənistana dəstəyini artırmasına qarşı, həm Avropa, həm də Yaxın Şərq dövlətləri ilə diplomatik əlaqələrini gücləndirməli və regional təhlükəsizliyi təmin etmək üçün müxtəlif strateji ittifaqlar qurmalıdır. Həmçinin, türk dünyası ilə daha sıx əlaqələr qurmaq, Azərbaycana müstəqilliyini təmin etməkdə kömək edə bilər.

 

Azərbaycan Lüstrasiya qanunu qəbul edib “KQB” arxivlərini açsa və Rusiyanın agentura şəbəkəsinin əsas hissəsini ifşa etsə, Kremlin ciddi təzyiqləri ilə üzləşə bilər. Bu vəziyyətin qarşısını almaq üçün Azərbaycanın güclü diplomatik əlaqələr, iqtisadi müstəqillik, hərbi güc və daxili sabitlik üzərində işləməsi çox vacibdir. Strateji balanslı yanaşma, həm Rusiyanın təzyiqlərini qarşısını alacaq, həm də Azərbaycanın milli maraqlarını qoruyacaq.

 

Lüstrasiya qanunu, keçmiş "KQB" arxivlərinin açılması, keçmiş SSRİ və Rusiya agentura şəbəkəsinin ifşası və bu kimi məsələlər ciddi siyasi və hüquqi müzakirə mövzularıdır. Beynəlxalq təcrübəyə gəldikdə isə, bu məsələlərə müxtəlif yanaşmalar mövcuddur.  Bu haqda inşəAllah, növbəti yazımızda bəhs edəcəyik…

 

Sultan Laçın