Yapon alimləri Yer atmosferinin səthdən kosmosa qədər ilk tam məlumat dəstini yaradıb

Bizi sosial şəbəkələrdən izləyin:

"Mezosferdə baş verən proseslər haqqında o qədər az məlumat var ki, bu bölgə "iqnosfer"' adlanır..."

Yapon alimləri Yer atmosferinin öyrənilməsində irəliləyiş əldə edərək, planet atmosferini kosmosa qədər tamamilə əhatə edən ilk uzunmüddətli məlumat dəstini yaradıb.

Moderator.az xəbər verir ki, bu barədə "ixbt.com" nəşri yazıb.

Nəşr qeyd edir ki, bu unikal layihə planetimizin qaz təbəqəsində, o cümlədən şimal parıltısı fenomenində baş verən az öyrənilmiş prosesləri araşdırmağa imkan verəcək.

İndiyə qədər Yer atmosferinin bəzi aspektləri davamlı və inanılmaz dəqiqliklə öyrənilib. Dünyadakı milyonlarla meteoroloji stansiya, yüzlərlə hava zondu və təyyarələr hər gün atmosferin aşağı təbəqəsi olan troposfer haqqında ölçü məlumatları təqdim edir.

Zondlar həmçinin troposferdən yuxarıda yerləşən stratosferin aşağı hissəsinə qədər yüksələ bilir. Bu ölçülərdən əldə edilən məlumatların həcmi o qədər böyükdür ki, müasir hava proqnoz modellərini demək olar ki, səhvsiz edir.

Lakin bir qədər yuxarı qalxdıqda mənzərə tamamilə dəyişir. Stratosferin üzərində yerləşən, demək olar ki, kosmosun sərhədinə qədər uzanan nadir hava təbəqəsi olan mezosfer, demək olar ki, öyrənilməmiş qalır.

Mezosferdə baş verən proseslər haqqında o qədər az məlumat var ki, bu bölgə bəzən "iqnosfer" (ingilis dilində "ignorance" - "bilik çatışmazlığı") adlanır. Bu bilik boşluğunun əsas səbəbi onun əlçatmaz olmasıdır. İqnosfer stratosfer zondları üçün çox yüksək, aşağı Yer orbitindəki peyklər üçün isə çox aşağıdır.

Tokio Universitetinin tədqiqatçı qrupu bu problemi kompüter modelləşdirməsi ilə həll etməyə çalışıb. Onlar zondlaşdırıcı raketlər, yerüstü radarlar və lidarlardan əldə edilən nadir meteoroloji parametrləri götürərək, əvvəlcədən hazırladıqları yeni məlumat assimilyasiya sisteminə daxil edib.

Məlumat assimilyasiyası sistemin təkamülünü proqnozlaşdırmaq üçün modelləşdirmə ilə birbaşa müşahidələrin birləşdirildiyi bir metoddur. Daha sonra sistem mezosferdəki proseslərin mümkün rekonstruksiyasını həyata keçirmək üçün proqramlaşdırılıb.

Alimlər modeli istifadə edərək, bütün atmosferin 110 kilometr hündürlüyə qədər təkamülünü əhatə edən 19 illik məlumat bazası yaradıb. Daha sonra yerüstü radarlarla əldə edilən mezosfer küləklərinin əlavə ölçmələrindən istifadə edərək modelin bəzi parametrlərini yoxlayıb və nəticələrin doğruluğuna əmin olublar.

Məlumat bazası 2004-cü ilin sentyabr ayından 2023-cü ilin dekabrına qədər olan dövrü əhatə edir və şimal parıltısı da daxil olmaqla yüksək hündürlüklərdə baş verən bəzi fenomenləri araşdırmağa və modelləşdirməyə imkan verəcək.

İqnosfer kosmik hava ilə bağlı bir çox effektlərin baş verdiyi atmosfer bölgəsidir. Günəşdən gələn yüklü hissəciklər Yerə çatdıqda onlar Yerin yüksək atmosferindəki seyrək qazlarla qarışaraq hava molekullarını həyəcanlandırır. Bu zaman molekullar işıq saçır və bu, Yer səthindən qütb parıltısı kimi müşahidə olunur.

Lakin kosmik havanın atmosferə təsir edən digər, daha az nəzərəçarpan effektləri də mövcuddur. Məsələn, yüksək enerjili Günəş hissəcikləri ozonun kimyasını dəyişdirə və ozon qatını poza bilər. Qeyd edilir ki, qütb parıltısı fenomeni atmosferdə aşağı doğru yayılan dalğalar yarada bilər.

Bu dalğalar atmosferin hər yerində burulğanlar yaradır. Onlar enerjini bütün Yer kürəsinə yayaraq iqlim modellərinə təsir göstərir. Ancaq indiyə qədər iqlimşünaslar bu dalğaların təsirlərini anlamaq və ətraflı şəkildə öyrənməkdə çətinlik çəkib.