"Göyərçin-biodronlar: "Neiry" şirkətinin uzaqdan idarə olunan quşları" - "Forbes"

"Texnologiya canlı göyərçinləri uzaqdan idarə olunan "biodronlara" çevirməklə elmi imkanlar açsa da, etik və hüquqi sualları gündəmə gətirir..."

Rusiyanın "Neiry" startapı 2025-ci ilin noyabr uzaqdan idarə oluna bilən göyərçinlər - "biodronlar" texnologiyasını təqdim edib.

Moderator.az xəbər verir ki, bu barədə "forbes.com" nəşri yazıb.

Moskvadan texnoloji yenilik

Şirkət bildirir ki, quşların beyninə kiçik neyroçiplər yerləşdirilib, onlarla operator quşun uçuşunu yönləndirə bilir. Üzərində elektron "kicik çanta" və beyindən çıxan naqil olan göyərçinlər laboratoriyadan uçuş edərək geri dönüb. Şirkət iddia edir ki, texnologiya axtarış-xilasetmə əməliyyatlarında, elektrik xətləri və qaz paylayıcı qurğuların monitorinqində istifadə oluna bilər.

"Neiry" bildirir ki, quşların davranışı və ömrü adi göyərçinlərdən fərqlənmir. Lakin jurnalistlər və ekoloqlar etik və tibbi suallar verir: implant quşlara stress yaradırmı, onların təbii davranışını məhdudlaşdırırmı və ya onları istəmədən casus edirmi?

Neyrostimulyasiya prinsipləri və təcrübələr

Beyni stimulasiya edərək heyvanların davranışını yönləndirmək elmi-praktik təcrübələrdə mövcuddur. Əvvəlcə siçan və bəzən quşlar üzərində aparılan eksperimentlərdə somatosensor korteksin stimulyasiyası ilə heyvanlar sağa və sola getməyə öyrədilib. "Neiry"-nin biodronlarında da implant edilmiş elektrodlar quşun beynində xüsusi sahələri hədəfləyir və bu yolla uçuş marşrutu tənzimlənir. 

Stimulyasiya quşun motivasiyasına təsir edir, virtual "mükafat" kimi qəbul olunur və onun hərəkətini yönləndirir. Quşların üzərindəki avadanlıq videokamera, enerji üçün günəş batareyaları və GPS/GLONASS sistemi ilə təchiz olunub. "Neiry"-nin təsisçisi Aleksandr Panov bildirib ki, texnologiya yalnız göyərçinlərə deyil, həm də daha böyük quşlara - qartallara, qarğalara və albatroslara tətbiq oluna bilər.

Elmi, etik və hüquqi aspektlər

Beynə implantlar yerləşdirilmiş heyvanlarla təcrübələr beynəlxalq qaydalara, o cümlədən Avropa Direktivinə uyğun aparılmalıdır: heyvanların əzabları minimuma endirilməli, məqsəd aydın olmalı, düzgün qulluq təmin edilməlidir.

Rusiya qanunvericiliyində heyvanların qorunması nəzərdə tutulur, lakin "biomodifikasiya" və neyroeksperimentlər üçün konkret qaydalar yoxdur. Bu baxımdan, biodronların etik tərəfi hələ açıq qalır: implant quşa stres verirmi, onun təbii həyatını məhdudlaşdırırmı, reprodüksiyasını və kognitiv funksiyalarını təsir edirmi - bunlar hələ dəqiqləşdirilməyib.

Həmçinin elmi ədəbiyyatda qeyd olunur ki, heyvan davranışının idarəsində səhvlər mümkündür və təcrübələrdə nəticələr fərqli ola bilər: laboratoriya şəraitində işləyən metodlar təbii mühitdə eyni effekti verməyə bilər. "Neiry" şirkəti quşların ömrünün normada olduğunu iddia etsə də, bu, hələ dərc edilmiş elmi araşdırma deyil.

Nəticə və suallar

Texnologiya imkan verirsə də, sual qalır: canlıları "alət"ə çevirmək etikdirmi? Monitorinq, yoxlama və məsuliyyət məsələləri açıqdır - quşlar zərər görsə, kim cavabdeh olacaq? Onların hərəkətləri yalnız humanitar məqsədlərə xidmət edəcəkmi, yoxsa casusluq və digər təyinatlar üçün istifadə ediləcək? Bu suallar həm elmi, həm etik, həm də hüquqi müstəvidə hələ cavabsızdır.