"T​rampın sülh planı: diplomatik şok, risklər və dəyişən balans" - "The Washington Post"

"Qərb diplomatiyası çətin seçim qarşısında: kompromis, yoxsa prinsiplərin müdafiəsi?.."

Donald Trampın Ukraynaya təqdim etdiyi 28 bəndlik sülh planı Avropada, Kiyevdə və Vaşinqtonda böyük gərginlik yaradıb.

Moderator.az xəbər verir ki, bu barədə "The Washington" nəşri yazıb.

Narazılıq və təhlükə hissi artır

Plan Ukraynadan ərazi güzəştləri, NATO-dan imtina, ordunun məhdudlaşdırılması və təhlükəsizlik zəmanətlərinin qeyri-müəyyən qalmasını tələb edir. Bu isə Kiyevin "qırmızı xətləri" ilə demək olar ki, tam toqquşur.

Nəşr yazır ki, Kiyevə ötürülən sənəd Zelenskini "ləyaqətdən imtina və ya ABŞ dəstəyini itirmək arasında" seçimə məcbur edir. Avropa liderləri də açıq şəkildə narahatdır. Ursula fon der Leyen bildirib ki, bu plana dəstək verilərsə, Ukrayna gələcək hücumlar qarşısında müdafiəsiz qala bilər və belə razılaşma "yeni müharibənin toxumlarını səpər".

ABŞ-dan gələn təzyiq isə fonu dəyişir: Trampın komandasının nümayəndələri sənədlə bağlı "irəliləyiş var" desələr də, indi artıq açıq şəkildə ultimatum dili sezilir. Tramp özü isə sosial şəbəkədə yazıb: "Görməyənədək inanmayın. Bəlkə də, nəsə baş verir".

Planın arxasındakı məchullar

"Bloomberg" nəşrinin məlumatına görə, plan rəsmi diplomatik kanallardan yox, qeyri-rəsmi ABŞ-Rusiya vasitəçiləri arasında hazırlanıb. Hətta iddia olunur ki, Tramp sənəddən son anda xəbər tutub və siyasi dividendlər verə biləcəyi üçün onu dəstəkləyib.

Avropalı diplomatlardan biri bu prosesi belə təsvir edib: "Biz əvvəlcə sənədin müəllifini axtardıq, çünki kimin masada olduğunu bilmirdik". Kiyevdə bu yanaşma "Münhen 1938" müqayisələri ilə qarşılanıb. ABŞ-ın Ukraynadakı sabiq səfiri Bricit Brink sənədi açıq şəkildə Hitlerə güzəşt siyasəti ilə paralel qoyub.

Rasional kompromis, yoxsa təhlükəli presedent?

"Financial Times" hesab edir ki, nəzəri baxımdan bu plan Kiyevə müəyyən mənada yollar açır: əgər savaş illərlə davam edərsə, "şərti müstəqillik və Avropa İttifaqına inteqrasiya imkanı" gələcəkdə məğlubiyyət yox, nisbi qələbə kimi görünə bilər. 

Lakin praktiki səviyyədə sənəd çox sayda həssas bənddən ibarətdir: Donetsk ətrafında ərazi güzəşti, ordunun 600 min nəfərlə məhdudlaşdırılması, amnistiya və dondurulmuş Rusiya aktivlərindən imtina tələb olunur. Bu elementlər isə həm emosional, həm hüquqi, həm də təhlükəsizlik baxımından Ukrayna üçün qəbuledilməz görünür.

Cenevrədə dəyişən balans və yeni reallıq

Hazırda Cenevrədə ABŞ, Ukrayna və bir sıra Avropa ölkələri sənədin dəyişdirilmiş versiyası üzərində işləyir. Ukrayna Təhlükəsizlik Şurasının katibi Rüstəm Ömərov bildirib ki, müzakirəyə çıxarılan son variant "artıq Ukraynanın əsas tələblərini özündə əks etdirir". Bu isə onu göstərir ki, Kiyev qapını bağlamır,  sadəcə ilkin sənədi qəbul olunmaz hesab edir.

Trampın planı hazırda nə tam rədd edilib, nə də qəbul olunub. Avropa ehtiyatlıdır, Ukrayna müqavimət göstərir, ABŞ-ın mövqeyi isə dəyişkəndir. Amma bir şey aydındır: bu sənəd artıq qlobal diplomatiyanın mərkəzinə çevrilib. Sual indi belədir: bu sənəd sülhə yol açacaq, yoxsa yeni geosiyasi qarşıdurmanın başlanğıcı olacaq?