"Trampın Mərkəzi Asiya liderləri ilə Ağ Evdə görüşü nəyə hesablanıb?"  - BBC

"Tramp administrasiyası üçün prioritet iqtisadi sövdələşmələrdir, insan haqları mövzusu arxa plana keçir..."

Ağ Evdə nadir zirvə: məqsəd - resurslara çıxışdır

BBC-nin yazdığına görə, ABŞ prezidenti Donald Tramp Ağ Evdə Qazaxıstan, Qırğızıstan, Tacikistan, Türkmənistan və Özbəkistan liderlərini qəbul edib. Bu format "C5+1"adlanır və indiyədək yalnız bir dəfə dövlət başçıları səviyyəsində keçirilib. Tramp görüşdə belə deyib: "Biz iqtisadi və təhlükəsizlik əməkdaşlığını gücləndiririk". ABŞ-ın əsas hədəfi regionun kritik minerallarına çıxışdır.

Qazaxıstan dünyanın ən böyük uran istehsalçısıdır, Özbəkistan qızıl və uran ehtiyatları ilə liderdir, Türkmənistan böyük qaz yataqları, Qırğızıstan və Tacikistan isə yeni yataqlar açır. Tramp sosial şəbəkədə Özbəkistanla "inanılmaz iqtisadi razılaşma" elan edib: ABŞ-ın aviasiya, kənd təsərrüfatı və IT sektorlarına 3 ilə 35 milyard dollar, 10 ilə 100 milyard dollar investisiya qoyulacaq.

ABŞ-Çin-Rusiya rəqabəti: strateji yollar və enerji layihələri

"Reuters"-in məlumatına görə, Vaşinqton Mərkəzi Asiyada yeni ticarət və enerji marşrutlarına çıxış əldə etmək istəyir. Bu regionda isə ənənəvi olaraq Rusiya və Çin güclü mövqedədir. Rusiya burada enerji və atom elektrik stansiyalarına yatırımlar edir, Çin isə "Bir kəmər - bir yol" çərçivəsində iri layihələrə sərmayə qoyur.

ABŞ və Avropa "Transxəzər nəqliyyat dəhlizi"ni dəstəkləyir - bu yol Rusiyanı dövrəyə vurmadan Avropadan yükləri Qafqaz və Xəzər üzərindən Mərkəzi Asiyaya çatdırır. Görüş zamanı Qazaxıstanın İsraillə münasibətləri normallaşdıran Avraam Sazişlərinə qoşulacağı açıqlanıb. Bu addım Trampın Yaxın Şərqdə sülh cəhdlərinə siyasi dəstək hesab olunur.

Siyasi azadlıqlar və risklər: insan haqları arxa plandadır

"Human Rights Watch" görüşdən əvvəl Trampa müraciət edərək insan haqlarını gündəmdə saxlamağa çağırıb. Region ölkələri söz azadlığına görə aşağı reytinqlərdədir, Turkmənistan dünyada ən pis göstəricilərdən birinə sahibdir. Politoloqlar isə bildirir ki, Tramp administrasiyası üçün prioritet iqtisadi sövdələşmələrdir, ona görə insan haqları mövzusunda ciddi irəliləyiş gözlənilmir.

Liderlərin gündəliyində həmçinin Talibanla münasibətlər və Əfqanıstanın sabitliyi, ABŞ vizası ilə bağlı məhdudiyyətlərin ləğvi (Qırğızıstan və Türkmənistan üçün), Qazaxıstanın Xəzərin səviyyəsinin enməsi ilə bağlı narahatlığı, ABŞ-la mədəni və təhsil mübadilələrinin genişləndirilməsi var.

Beləliklə, Vaşinqton Mərkəzi Asiyada iqtisadi və geosiyasi oyun meydanına daxil olur. Çin və Rusiyanın uzun illər dominant olduğu bölgədə Tramp iqtisadi sövdələşmələr və strateji resurslar üzərindən yeni təsir dairəsi yaratmağa çalışır. İnsan hüquqları isə bu böyük geosiyasi oyunda ikinci plana keçir.