"İran, Rusiya və Çin BMT-yə meydan oxudu: Qərbin "snapback" mexanizmi hüquqi qüvvəsini itirib" - İRNA agentliyi

"Avropanın sanksiya təşəbbüsü qanunsuz və əsassızdır..."

Vyanada BMT-nin nəzdində fəaliyyət göstərən İran, Rusiya və Çin nümayəndəlikləri birgə məktubla Beynəlxalq Atom Enerjisi Agentliyinin (MAQATE) baş direktoru Rafael Qrossiyə müraciət edib.

Moderator.az xəbər verir ki, bu barədə İranın İRNA agentliyi məlumat yayıb.

Məktubda bildirilir ki, 2015-ci ildə qəbul olunmuş və İranın nüvə proqramını tənzimləyən BMT Təhlükəsizlik Şurasının 2231 saylı qətnaməsinin müddəti 18 oktyabr 2025-ci ildə başa çatıb. Buna görə də həmin tarixdən sonra MAQATE rəhbərliyinin İranla bağlı monitorinq və hesabat təqdim etmək öhdəlikləri hüquqi əsasını itirib.

Diplomatlar həmçinin vurğulayıb ki, Almaniya, Fransa və Böyük Britaniya, yəni "Avropa üçlüyü" öz öhdəliklərini pozduqları üçün artıq "snapback" adlanan avtomatik sanksiyaların bərpası mexanizmini tətbiq etmək hüququna malik deyil.

Qərbin sanksiya mexanizmi mübahisə doğurur

Birgə məktubda deyilir: "Avropa üçlüyü" 2231 saylı qətnamənin və Nüvə Razılaşmasının (JCPOA) şərtlərini pozaraq, həm də Mübahisələrin Həlli Mexanizminin prosedurlarını tamamlamadan bu hüquqa istinad edə bilməz. Buna görə onların "snapback" prosedurunu işə salmaq cəhdi "hüquqi və prosedur baxımından əsassızdır".

Diplomatların arqumentinə əsasən, qətnamənin 14-cü bəndində aydın şəkildə qeyd olunur ki, MAQATE-nin İdarə Heyəti bu məsələni yalnız on il müddətinə, yəni 18 oktyabr 2015-dən 18 oktyabr 2025-ə qədər və ya Agentlik İran üzrə genişləndirilmiş nəticə əldə edənədək gündəmdə saxlaya bilər.

Hər iki şərt artıq başa çatdığından İdarə Heyətinin İran məsələsini gündəmdə saxlamağa və ya yeni hesabat tələb etməyə hüquqi əsas qalmayıb. Beləliklə, İran, Rusiya və Çin bəyan edib ki, 18 oktyabrdan etibarən bütün sanksiya və məhdudiyyətlərlə bağlı müddəalar qüvvədən düşüb, MAQATE-nin bu istiqamətdə hər hansı əlavə fəaliyyətinə ehtiyac yoxdur.

Tehranın diplomatik strategiyası və Qərbin mövqeyi

Qərb ölkələri isə tam əks mövqedədir. Onların fikrincə, "snapback" mexanizmi 2231 saylı qətnamənin qüvvədə olduğu dövrdə işə salınıb və bu səbəbdən sanksiyaların bərpası qətnamənin bitməsi ilə ləğv olunmur. Avropa dövlətləri avqustun 28-də mexanizmi aktivləşdirmək qərarı verib, Rusiya və Çin isə bu addımı dərhal "qanunsuz" və "heç bir hüquqi qüvvəyə malik olmayan" qərar adlandırıb.

İran sentyabrın 9-da Qahirədə MAQATE ilə yeni yoxlamalar aparmaq barədə razılığa gəlsə də, Avropa dövlətləri bunu kifayət qədər addım saymayıb. Nəticədə sentyabrın 28-də  "snapback" prosesi başa çatıb və sanksiyalar avtomatik olaraq bərpa olunub.

Rusiya, Çin və İran məktublarında bir daha vurğulayıb ki, bütün tərəflər siyasi həll axtarışına sadiq qalmalı, təhdidlərdən, birtərəfli sanksiyalardan və güc tətbiqi ritorikasından uzaq durmalıdır. Məktubda qeyd olunur: "Dövlətlər diplomatik dialoq üçün qarşılıqlı hörmətə əsaslanan mühit yaratmalı, vəziyyəti gərginləşdirə biləcək hər cür addımdan çəkinməlidir".

Beləliklə, İran, Rusiya və Çin Qərbin nüvə sazişi çərçivəsində tətbiq etdiyi sanksiyaları "qanunsuz" elan etməklə BMT sisteminə qarşı hüquqi və siyasi meydan oxuma sərgiləyib. Qərb isə əksinə, iddia edir ki, İran razılaşmanı pozduğu üçün "snapback" mexanizmi tam hüquqi qüvvədədir. Bu qarşıdurma, əslində, yalnız İranın nüvə proqramı deyil, həm də beynəlxalq hüququn təfsiri üzərində yeni bir mübarizənin başlanğıcıdır - biri qaydaların bitdiyini, digəri isə hələ də qüvvədə olduğunu iddia edir.