"Pezeşkian ŞƏT sammitində fərqlənib: ABŞ dollarına qarşı "ağıllı gediş" və gözlənilməz jest" - "Tasnim" agentliyi

"İran prezidentinin təşəbbüsləri, Çabahar limanı planları və birgə fotodakı yoxluq diqqət çəkib..."

Çində keçirilən Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatının (ŞƏT) sammitində İran prezidenti Məsud Pezeşkian çıxışı ilə fərqlənib. O, üzv ölkələri ABŞ dollarından asılılığı azaltmağa çağırıb və "ŞƏT hesablar və ödənişlər mexanizmi" adlı yeni təşəbbüs irəli sürüb.

Moderator.az xəbər verir ki, bu barədə "tasnimnews.com" nəşri məlumat yayıb.

Məlumatda deyilir ki, Pezeşkianın məqsədi Qərb sanksiyalarının təsirini minimuma endirmək və milli valyutalar əsasında alternativ maliyyə kanalı qurmaqdır.

Dollar sonrası dünyaya doğru

Pezeşkianın təklifi təsadüfi deyil. İran illərdir ABŞ sanksiyalarının ağırlığı altında çıxış yolları axtarır. Dollarsızlaşdırma ideyası isə təkcə Tehran üçün yox, Moskva, Pekin və hətta Hindistan kimi paytaxtlar üçün də cəlbedici görünür. Çünki dolların qlobal hegemonluğu bu ölkələrin iqtisadi və siyasi manevr imkanlarını məhdudlaşdırır.

Ancaq reallıq daha mürəkkəbdir. Dollar hələ də beynəlxalq ticarətdə dominantdır, SWIFT sisteminin alternativi tam formalaşmayıb. Yəni, Pezeşkianın təşəbbüsü prinsipial baxımdan cəsarətli olsa da, praktiki müstəvidə uzun və çətin bir prosesə işarə edir.

Çabahar - İranın "geosiyasi qapısı"

Pezeşkianın vurğuladığı Çabahar limanı isə ayrı bir strateji hekayədir. Hind okeanına açılan bu liman yaxın illərdə İran dəmir yolu şəbəkəsinə birləşdiriləcək. Bu, yalnız Tehran üçün deyil, Çin və Mərkəzi Asiya ölkələri üçün də yeni "tənəffüs yolu" deməkdir. Əgər layihə tam reallaşsa, Pekinin "Bir kəmər, bir yol" təşəbbüsündə Çabahar mühüm rol oynaya bilər.

ŞƏT-in sülh mesajı və sərt ittihamlar

Pezeşkian çıxışında ŞƏT-i "böhranlarla üzləşən dünyanın sülh rəmzi" adlandırıb. O, ABŞ və İsraili "qanunsuz təcavüzdə" ittiham edib, Qəzzada baş verənləri isə "davam edən qırğın" kimi səciyyələndirib. Bununla yanaşı, o, ŞƏT daxilində böhranlara daha çevik reaksiya vermək üçün "xarici işlər nazirləri komitəsi"nin yaradılmasını təklif edib.

Pezeşkian birgə fotoda yoxdur

Sammitin qrup fotosunda Pezeşkianın görünməməsi isə ayrıca diqqət çəkib. İran mediası bunu texniki səbəblərlə izah etsə də, qeyri-rəsmi məlumatlara görə, ziyafətdə spirtli içki təqdim olunması səbəbindən prezidentin iştirak etmədiyi bildirilir. Tehran üçün bu, sadəcə etik məsələ deyil, ölkənin ideoloji xəttinə sadiqliyin nümayişi hesab oluna bilər.

İran nə qazanmaq istəyir?

Pezeşkianın təşəbbüsləri həm rəmzi, həm də praktik mesaj daşıyır. Rəmzi tərəfi  İranın Qərbə meydan oxumaq, özünü Şərq blokunun təbii üzvü kimi göstərmək niyyətidir. Praktiki tərəfi isə dollarsızlaşdırmanın və Çabahar limanının gələcəkdə Tehranın əlini gücləndirə biləcəyidir.

Burada böyük bir "amma" qalır: ŞƏT-in daxilində Çin və Hindistan kimi rəqib maraqlar toqquşur. Bu səbəbdən təşkilat hələlik iqtisadi blokdan çox siyasi platforma rolunu oynayır. İran isə bu platformadan maksimum faydalanaraq həm Qərbin sanksiyalarını yumşaltmaq, həm də öz tranzit üstünlüyünü satmaq istəyir.