Müttəfiqlər arasında gərginlik pik həddə: Aİ və ABŞ qarşıdurmaya doğru

 “Avropa İttifaqı (Aİ) və Amerika Birləşmiş Ştatları (ABŞ) arasındakı transatlantik alyans uzun müddət ortaq dəyərlər və qarşılıqlı maraqlar əsasında möhkəm qurulmuşdu. Lakin son hadisələr bu münasibətləri gərginləşdirib və onun əsaslarını, eləcə də gələcək istiqamətini yenidən dəyərləndirməyə vadar edib”

“Xüsusilə, Trampın Aİ mallarına 25% tarif tətbiq edəcəyi ilə bağlı son təhdidi və Aİ-nin "ABŞ-ı aldatmaq üçün yaradıldığını" iddia etməsi gərginliyi daha da artırıb. Bu addım Aİ liderləri tərəfindən kəskin etirazla qarşılanıb və əgər belə tariflər qüvvəyə minsə, qarşı tədbirlərin görüləcəyi bəyan edilib. Dublindən olan Avropa Parlamentinin deputatı Odan O’Riordain bu tarifləri tənqid edərək onların işçilərə zərər vuracağını, həyat xərclərini artıracağını və sosial bərabərsizliyi dərinləşdirəcəyini vurğulayıb. O, Avropanın öz sənayesi və sosial standartlarını zəiflədən siyasətlərə qarşı qətiyyətli dayanmasının vacibliyini bildirib.

Eyni zamanda, Avropanın daxili siyasəti də dəyişməkdədir. Almaniyada keçirilən son seçkilər beynəlxalq məsələlərdə daha qətiyyətli mövqe tuta biləcək yeni bir hökumət formalaşdırıb. Bu dəyişiklik, xüsusilə ticarət və təhlükəsizlik siyasətləri baxımından Aİ-ABŞ münasibətlərini yenidən formalaşdıra bilər. Avropa öz müstəqilliyini gücləndirməyə çalışdıqca, transatlantik əlaqələrin gələcəyi qeyri-müəyyən qalır və qarşıdakı aylar bu tərəfdaşlığın istiqamətini müəyyənləşdirmək baxımından həlledici olacaq”.

“Prezident Trampın Ukrayna Prezidenti Zelenski ilə gərgin keçən görüşü və ABŞ-ın Ukrayna ilə bağlı Rusiya ilə danışıqlara başlaması Avropada Vaşinqtonun öz müttəfiqlik siyasətini dəyişə biləcəyi təəssüratını yaradıb. Bu narahatlıq bəzi müzakirələrdə ABŞ-ın artıq Avropanın demokratiyasına təhlükə yaradan bir rəqib kimi təqdim edilməsi ilə daha da güclənib. Buna cavab olaraq, Avropa liderləri müdafiə sahəsində daha çox müstəqillik əldə etməyi düşünürlər. Almaniyanın CDU partiyasının sədr müavini Yens Şpahn Avropanın ABŞ-ın nüvə çəkindiriciliyindən asılılığını azaltmaq üçün müstəqil bir Avropa nüvə qalxanının yaradılmasını təklif edib. Şpahn hesab edir ki, Avropa NATO daxilində daha yetkin bir mövqeyə gəlməli və müdafiə qabiliyyətlərinə daha çox sərmayə yatırmalıdır. Bu təklif Aİ üzv dövlətləri arasında maliyyələşdirmə və yük bölgüsü ilə bağlı geniş müzakirələri də gündəmə gətirir, çünki bu proses həm maliyyə, həm də siyasi baxımdan ciddi çağırışlarla müşayiət olunur. Bundan əlavə, ABŞ-ın mümkün geri çəkilməsindən sonra Aİ-nin hərbi və maliyyə imkanlarının yaranacaq boşluğu doldurub-doldura bilməyəcəyi ilə bağlı suallar qalmaqdadır. Avropanın müdafiəsini gücləndirmək üçün ciddi investisiyalar və siyasi birlik tələb olunur, lakin hazırda bu iki amil də çətinliklərlə üzləşir. Aİ və ABŞ arasındakı iqtisadi əlaqələr də qeyri-sabitliklə üzləşir. Tarif təhdidləri və dəyişən ticarət münasibətləri maliyyə bazarlarına, xüsusilə də EUR/USD valyuta cütlüyünün dinamikasına təsir göstərə bilər. Ticarət siyasətindəki dəyişikliklər avro və ABŞ dolları pul bazarlarına təsir edərək faiz dərəcəsi gözləntilərində uyğunsuzluqlara səbəb ola bilər. Bu maliyyə göstəricilərinin diqqətlə izlənməsi Aİ-ABŞ münasibətlərinin iqtisadi təsirlərini qiymətləndirmək baxımından vacibdir”.

 “Böyük Britaniyanın Baş naziri  Keir Starmer həm ABŞ, həm də Avropa liderləri ilə fəal şəkildə əlaqə saxlayaraq, xüsusilə Ukrayna ilə bağlı müdafiə və təhlükəsizlik məsələlərində vahid yanaşma formalaşdırmağa çalışır. Starmer-in təşəbbüsü, Brexit-dən sonra Britaniyanın Avropada nüfuzunu gücləndirmək istəyini əks etdirir. O, müdafiə əməkdaşlığını vurğulamaqla təhlükəsizlik məsələlərinə diqqət yetirir. Lakin ABŞ, Aİ və digər qlobal güclərlə balanslı münasibətləri qorumaq mürəkkəb və incə diplomatiya, eləcə də strateji baxış tələb edir.

Eyni zamanda, Professor Cefri Saks kimi fikir liderləri qlobal güc dinamikasının yenidən qiymətləndirilməsini müdafiə edirlər. Avropa Parlamentində çıxışı zamanı Saks Avropanın sülh və sabitliyə üstünlük verən müstəqil xarici siyasət yürütməsinin vacibliyini vurğulayıb. O, son onilliklərdə ABŞ-ın rəhbərlik etdiyi müdaxilələrin nəticələrini diqqətə çatdıraraq, Avropanın xarici təsirlərdən azad şəkildə öz yolunu müəyyənləşdirməli olduğunu bildirib. Bu baxış, beynəlxalq məsələlərdə daha çox müstəqillik əldə etməyə çalışan Avropa daxilində artan bir meyillə səsləşir.

Aİ-ABŞ münasibətləri hazırda siyasi dəyişikliklər, təhlükəsizlik narahatlıqları və iqtisadi qeyri-müəyyənliklər fonunda dönüş nöqtəsindədir. Bu münasibətlərin gələcəyi təkcə iki regionun vətəndaşlarına deyil, həm də daha geniş beynəlxalq ictimaiyyətə ciddi təsir göstərəcək. Buna görə də, hər iki tərəf konstruktiv dialoqa girməli, mübahisəli məsələləri açıq şəkildə müzakirə etməli və sabit və firavan bir dünya nizamına nail olmaq üçün birgə işləməlidir”.