Kabildəki Babur bağlarının çıxışında biletləri yoxlayan qoca məni rusca çay içməyə çağırır: “Yoldaş, xahiş edirəm, buyurun”. Şahi-do-Şəmşirə məscidinin yaxınlığındakı yeməkxana sahibi Rusiyadan olduğumu öyrənərək nahara pul götürməkdən imtina edir - “Şuravi karaşo, şuravi dobrıy”.
Hətta Çərikar şəhəri yaxınlığındakı nəzarət-buraxılış məntəqəsində ağsaqqallı yaşlı talib hecalarla “spa-si-bo” tələffüz edir. Sonra isə artıq puştu dilində əlavə edir: “Mən sizə qarşı döyüşmüşəm. Ancaq bunun amerikalıları bura gətirəcəyini bilsəydim, belə etməzdim”.
Biz Salanq dağ aşırımında sovet mütəxəssisləri tərəfindən tikilmiş tunelindən keçirik, Kabildə mən yerli çörək zavodunda üyüdülmüş taxıldan isti kökələr alıram: 50-ci illərdə kompleksi SSRİ-dən olan mühəndislər ərsəyə gətiriblər. 1989-cu ilin fevralında qoşunlarımız Əfqanıstandan çıxarıldı və təxminən 30 il əvvəl (1992-ci ilin aprelində) SSRİ ilə demək olar ki, eyni vaxtda Əfqanıstan prezidenti Nəcibullahın sovetyönlü rejimi süqut etdi. Respublika xaosa qərq oldu, hələ də bundan çıxa bilmir.
Bəlkl də buna görə Əfqanıstandakı hərbi iştirakımız bu günə kimi nostalji və sevgi ilə qarşılanır?! Moderator.az xəbər verir ki, AİF-in müxbiri Georgi Zotov vəziyyəti araşdırmağa çalışıb.
“Sovet İttifaqı nağıl idi”
Kabil prospekti Mayvand əsl bazardır, burada mallarını yüksək səslə tərifləyən tacirlər arasından keçmək çətindir. Küçənin ortasında bir neçə yarımdağılı bina salamat qalıb: bu,1993-cü ildə SSRİ-yə qarşı ABŞ tərəfindən silahlanan və maliyyələşdirilən silahlı dəstələr arasında baş vermiş qanlı davanın nəticəsidir. O vaxt bir il ərzində Əfqanıstanın paytaxtında 50 min dinc sakin öldürülmüşdü.
“Duşmanlar bizə söz vermişdilər ki, “qırmızı kaffirləri” (kafirlər - red.) devirən kimi buralarda cənnət bağları çiçəklənəcək, - deyə 1984-1992-ci illərdə Volqoqradda əfqan uşaqları üçün internat məktəbində oxumuş Əbdül Məhəmməd Səid mənə izah edir. - Ancaq şurəvilər gedəndən sonra ölkə sadəcə olaraq öldü, cəhənnəmə çevrildi. Əvvəllər Kabildə trolleybuslar var idi, indi isə yoxdur, camaat sınıq-salxaq Koreya mikroavtobuslarına minir. Qadınlar Kabil ətrafında üzləri, saçları açıq gəzirdilər, indi isə çadra altında gizlənirlər. İslamçılar iddia edirdilər ki, bizim bütün bəlalarımız ruslardandır. Şurəvi 30 ildən çoxdur gedib, biz isə orta əsrlərdəki kimi yaşayırıq – istilik yoxdur, su və elektrik fasilələrlə verilir. Buna görə də Əfqanıstanda SSRİ dövrü çox vaxt şirin xəyal kimi xatırlanır”.
Ac dilənçilər şəhəri
Mən Kabildə yaxşı bir mehmanxanada yaşayıram - gecələr su demək olar ki, olmur, krandan yalnız damcı-damcı süzülür, işıqları hər gün söndürürlər: xoşbəxtlikdən dizel generatoru işləyir. Bu, əcnəbilər üçün oteldir - büdcəli “qonaq evlərində” əfqanlar belə yaşayırlar: nəhəng bir zal-yataqxanaya köçürlər və orada yorğansız, döşəmədə yatırlar. Kabildə hər yol ayrıcında çirkli, üst-başları batmış uşaqlar və mavi çadralı qadınlar taksinin qapısını döyərək işarə ilə deyirlər: mənə yeməyə bir şey verin.
Əfqanıstanın baş şəhəri son döyüşlər gedən bölgələrdən olan dilənçilər və qaçqınlarla doludur, onlar taliblərdən qaçmış məmurların tərk etdiyi parça çadırlarda və evlərdə məskunlaşaraq oraları zibil və tullantılarla doldururlar.
“Şurəvilər hakimiyyətdə olanda mən rusların tikdiyi Canqalak avtotəmir zavodunda işləyirdim və o vaxtkı məzənnə ilə 200 dollar alırdım, - deyə 58 yaşlı Məhəmməd Təbir xatırlayır. - Padşah kimi dəbdəbəli yaşayırdım: dövlət mənə yaxşı mənzil vermişdi, yeməyin qiyməti qəpik-quruş idi, oğlanlarım və qızım pulsuz bağçaya gedirdilər. Dünən bütün günü taksidən təmiz 50 əfqani qazandım, indi müştəridən çox sürücü var: bu, beş kökənin qiymətidir. Qoy duşmanlar mənə cavab versinlər - Amerika pulu ilə əfqanların belə həyatına görə vuruşublar?”
“Özümüz özümüzlə döyüşmüşük”
Kabildə “mikrarayoni”, yəni “mikrorayon” deyilən yer var - burada beş və doqquz mərtəbədən ibarət sovet tipli binalar tikilib: orada uzun illər sovet mütəxəssisləri və əfqan siyasi xadimləri məskunlaşıblar. Mənə 1996-cı ildə taliblər tərəfindən öldürülən Əfqanıstan lideri Nəcibullahın ailəsinin yaşadığı evi göstərirlər.
SSRİ-də inşaatçı təhsili almış Fərid Pərviz: “Görürsən, adi panel evdir, - deyə gülümsəyir. - Yoldaş Nəcib ucuz maşınla gedib gələrdi, o vaxt özünü göstərmək dəb deyildi. Dəbdəbəli malikanə, zirehli limuzinlər dollarla dolu çamadanlarla ölkədən qaçan ABŞ-ın bizə “sırıdığı” prezident Əşrəf Qaniyə məxsus idi. Nəcibullahın pulu yox idi, o, xalqla bir qaldı və xalq üçün də canını verdi”.
“Hətta tərcüməçilər 2500 dollar maaş alırdılar”, - deyə Fərid Pərviz deyir. - Amerikanın pullarını istədikləri kimi israf edib oğurlayırdılar. Əyalətlərdəki insanlar cüzi məvaciblə dolanırdı, lakin bu heç kimi narahat etmirdi. Deyirdilər ki, sovetlər sizi işğal edib və siz onlara qarşı “müqəddəs müharibə” aparmısınız. Ancaq o vaxt heç kim ac qalmırdı, ev verirdilər, əfqan qadınlarının 40%-i işləyir, qızlar təhsil alırdılar. Əfqanlar hələ də şurəvi tərəfindən salınmış əla yollardan və tunellərdən keçirlər. Belə çıxır ki, biz özümüz özümüzlə müharibə aparmışıq”.
“Rus həkimləri yoxdur”
Çarikar şəhəri yaxınlığında sovet istehsalı olan qırılmış və yandırılmış hərbi texnikanın töküldüyü “tarla” görmək olar. Xeyr, bunlar “SSRİ-nin məhdud kontingentinin” tankları deyil. Burada silahlar əldən-ələ keçibdir. Əvvəlcə “Əfqanıstan Demokratik Respublikası “katyuşa”larla, silahlarla və T-72-lərlə vuruşub, sonra isə duşmanlar, taliblər və Allah bilir daha kimlər bu silahlardan istifadə ediblər.
“Keçmiş prezident Əşrəf Qani burada “sovetlər üzərində böyük qələbə” muzeyi yaratmaq istəyirdi. Amerikalılar sevinib bunun üçün pul ayırmışdılar, amma pullar həmişəki kimi oğurlandı, - deyə Əbdul Məhəmməd Səid gülümsəyir. - Əla “böyük qələbə”: şurəvilər evə getdi, milyonlarla insan məhv oldu və qaçqına çevrildi, bütün ölkə xarabalığa döndü, biz üç yüz il geriyə düşdük. Əfqanıstanda orta ömür uzunluğunun 42 il olduğunu bilirsinizmi? Artıq bizə rus həkimləri göndərilmir, qadınlarımız tez-tez doğuş zamanı ölür”.
“Mənə maraqlıdır ki, niyə şurəviyə belə yaxşı münasibət var? - deyə təəccüblənirəm. - Sovet ordusu geniş miqyasda döyüşürdü, çoxlu əfqan həlak olmuşdu. Amma insanlar isə məni qucaqlayırlar”. Əbdül Məhəmməd ah çəkərək deyir: “Əfqanlar əvvəl və sonranı müqayisə edirlər. Həm də müharibədən 30 il keçib. Keçmişdəki inciklikləri yada salmaq nəyə lazımdır? Hətta taliblər də Polşa və Baltikyanı ölkələrdəkilər kimi axmaq deyillər”.
Axşam ayaqlarımı türk üslubunda çarpazlayaraq xalçada oturub parça ticarəti ilə məşğul olan tacirin evində çay içirəm (əfqanlar qonaq dəvət etməyi sevirlər). Divara Nəcibullahın portreti yapışdırılıb - mərhum prezident Əfqanıstanda ən populyar siyasətçi hesab olunur. Birdən elektrik yenidən kəsilir. Evin sahibi söyüş söyərək amerikalılara, “hökumət və taliblərdən olan eşşəklərə” lənət yağdırır (ancaq sonuncuları pıçıltı ilə xatırlayır). - “Başa düşürsən, qardaş, şurəvidə belə şey olmayıb”. Qaranlıqda gülümsəyirəm. Söhbət etdiyim bütün əfqanlar hesab edirlər ki, SSRİ Əfqanıstana girməməli idi... və sonra bir ağızdan bəyan edirlər ki, sovet kontingentini çıxarmaq da lazım deyildi, siz bizi fanatiklərin caynağına buraxdınız!
Ev sahibi deyir: “Bizim adamlar sizin qayıtmağınızı arzulayırlar. Siz qayıdacaqsınız, elə deyilmi?” "Ümid edirəm ki, yox", - deyirəm və ortalığa ölü sükut çökür. Ən azından səmimi cavab verdiyimi düşünürəm.
Tərcümə və təqdim etdi: Miraslan
