Əfqanıstanın Qunduz əyalətində demək olar ki, yaydır: gündüz günəş altında çox istidir, çöldə +20 dərəcə isti var. “Taliban” Xarici İşlər Nazirliyinin yerli bölməsinin rəhbəri indi burada dəbdə olan qara çalmalı Molla Hafiz Yasir məni çayla qonaq edir.
“Ümid edirəm ki, tezliklə Moskvadakı yeni səfirliyimizə gedəcəyəm. Rusiya bizimlə dost olmalıdır, çünki biz bütün ölkəyə nəzarət edirik”, - deyir.
“Mən sizə bir neçə xoşagəlməz məqamı xatırladacağam” deyirəm. - Taliblər artıq 1996-2001-ci illərdə hakimiyyətdə idilər. Həmin vaxt onlar rus təyyarəçilərini girov götürdülər (sonradan onlar möcüzəvi şəkildə qaça bildilər), Şimali Qafqazımızdakı separatçıları müstəqil dövlət kimi tanıdılar, ölkəmizdə terror aktları törədən quldurlara dəstək verdilər. Sizcə, biz bunu unutmuşuq?”
Molla şirin-şirin gülümsəyərək mənə tərəf bir nəlbəki püstə itələyərək söyləyir: “Amma sizin ordunuz on il bizim ölkədə döyüşdü. Bağışlayın, amma onun günahı üzündən yüz minlərlə əfqan öldü. Heç mən bunu sizə xatırlatmıram?! Aramızda pis şeylər olub, amma biz Rusiya ilə ürəkdən barışmaq istəyirik”.
Moderator.az xəbər verir ki, AİF-in müxbiri Georgi Zotov Əfqanıstanda olarkən Rusiyanın taliblərlə münasibətləri necə quracağını anlamağa çalışıb.
“Şurəvilər qadınları öldürmürdü”
Bir neçə il əvvəl taliblər Əfqanıstan şəhərlərində bütün əcnəbilərə, otellərə hücum edərdi, restoranları partladar, jurnalistlərə atəş açardı. O vaxt gəlsəydim, ən yaxşı halda oğurlana, ən pis halda isə güllələnə bilərdim. İndi nəzarət-buraxılış məntəqələrində “Taliban” yaraqlıları mənimlə şəkil çəkdirmək üçün icazə istəyirlər, kürəyimə əl qoyaraq Rusiyanı tərifləmək üçün bir-birlərini sözünü kəsirlər.
“Taliban” komandiri Məhəmməd Nuri ABŞ-ın Kabildəki keçmiş səfirliyinin qarşısındakı keçid məntəqəsində mənə izah edir: “Biz bunu qudurğanlığımızdan etmədik. Yalnız qəddarlıqla qalib gəlmək mümkün idi. Şurəviyə həmişə hörmət etmişik, siz layiqli düşmənsiniz. Bizə qarşı vuruşdunuz, amma məscidlərimizi yandırmadınız, amerikalılar kimi qadınlarımızı öldürmədiniz. Əfqanıstana qayıdın, yolları, zavod və fabrikləri bərpa etməkdə bizə kömək edin. Sizi səbirsizliklə gözləyirik”.
Mənə hər yerdə şəkil çəkməyə icazə verilir (əvvəlki rejimdə tez-tez çəkiliş üçün polisə müraciət edirdim, orada şəkilləri silməyi tələb edirdilər), şəhərlərarası səfərlərdə köməklik göstərirlər və təhlükəsizliyi təmin edirlər. Düzünü desəm, qeyri-adi davranışdır.
1983-88-ci illərdə Leninqradda inşaat mühəndisi təhsili almış iş adamı Həbibullah Nadir deyir: “Qeyri-adi heç nə yoxdur. İranda 1979-cu il inqilabını xatırlayırsınızmı? Dəli tələbələr və quduz yaraqlılar hakimiyyəti ələ keçirdilər: xarici səfirlikləri darmadağın etdilər, əvvəlki rejimin məmurlarını linç etdilər. İndi də İran qərbli turistlərlə dolub-daşır, neftini Cənubi Koreya və Yaponiya həvəslə alır, Avropaya meyvə ixrac edir. Taliblər də belə istəyir: ölkə daxilində sərt islam rejimini qorumaq və beynəlxalq ictimaiyyətlə yola getmək”.
“Tezliklə aclıq olacaq”
Krasnodarda təhsil almış həkim Əbdürrəhman Yaqub gülür: “Başa düşürəm, sizin üçün inanmaq çətindir ki, dünən bu insanlar terrorçu idilər, bu gün isə qəfil dəyişiblər. Ancaq indiki taliblər praqmatikdirlər. Onlar bütün dünyanı düşmən elan etmişdilər, yad ordunun işğalına məruz qalaraq 20 il dağlarda bombalar altında gizlənmişdilər. Artıq onlar daha bunu etmək istəmirlər. ABŞ və Aİ Əfqanıstanın devrilmiş hökumətinə məxsus 9 milyard dolları banklarında dondurub: Taliblər pul və ərzaq tapmasa, ölkə əhalisi aclıqdan ölməyə başlayacaq. “Taliban”ın artıq döyüşçülərinə ödəyəcək heç bir şeyi yoxdur. Dağlarda hər şey sadə idi: bəli, yeməkləri pis idi, cırıq paltarda gəzirdilər, uşaqları doyurmağa heç nə tapmırdılar. Düşünürdülər ki, amerikalıları məğlub etdikdən sonra yaxşı yaşayacaqlar. Yaxşı, qalib gəldilər, bəs sonra nə olacaq? Onlar artıq əvvəlki kimi davranmayacaqlar: müharibə müharibədir, nahar isə qrafik üzrədir”.
“İtləri evə buraxdılar”
Tamamilə mümkündür ki, silahlıların özləri arasında da fikir ayrılıqları var.
“Mən amerikalılarla 10 il döyüşdüm, iki dəfə yaralandım. İslam yolunda mübarizədə özümü əsirgəməmişəm. Və nə üçün Əfqanıstanda qadınlara indi açıq üzlə gəzməyə, musiqi dinləməyə, ABŞ-da xidmət edən zabit itlərinə isə evə qayıtmalarına icazə verilir? Mən bunun üçün döyüşməmişdim (komandirin yaxınlaşdığını görən Əziz xan səs tonunu aşağı salır)... Amma təbii ki, bizim liderlərimiz daha yaxşı bilir: mən təvazökar bir mücahidəm, onlar isə Allaha daha yaxındırlar”, - deyə Baqramda özünü Əziz xan kimi təqdim edən “Taliban” patrulu mənimlə söhbətində qəzəblənir.
Problem budur ki, Əfqanıstanın yeni hökumətində ölkəni orta əsrlərə qərq etmək arzusunda olan sərt islamçılar və belə olarsa, sadəcə Əfqanıstanın sonunun gələcəyini anlayan praqmatiklər var. Amma onlardan hansının qalib gələcəyi məlum deyil.
İş adamı Həbibullah Nadir deyir: “İnsanlar aclıqdan ölməyə başlasa, “Taliban” fanatikləri deyəcəklər ki, yaxşı olmaq lazım deyil, mənası yoxdur, gəlin yenidən qızlar üçün məktəbləri bağlayaq və meydanlarda baş kəsməyə başlayaq. Təbii ki, mən də belə dönüşdən ehtiyat edirəm”.
Mən bütün Əfqanıstanı gəzdim və sərhəddə, nəzarət-buraxılış məntəqəsində, “xüsusi təyinatlılar”da və polisdə taliblər arasında demək olar ki, hər yerdə silahlılar bir millətin nümayəndələri - puştunlardır. “Taliban” puştun hərəkatıdır, amma aydındır ki, digər əfqan xalqlarının nümayəndələri - taciklər, özbəklər və həzaralar sadəcə olaraq hər yerdən, hətta ən kiçik vəzifələrdən də uzaqlaşdırılıblar. Hələlik taliblərdən qorxurlar, lakin zaman keçdikcə narazılıqlar artacaq. Əfqanıstanda isə uzun illərdir ki, hökuməti bəyənməməyi eyni şəkildə ifadə etmək adətə çevrilib: avtomat götürüb dağlara qaçmaq.
“Vəziyyətə baxacağıq”
Rusiyanın Kabildəki səfiri Dmitri Jirnov AiF-ə müsahibəsində deyib: “Biz hələ sözün tam mənasında Rusiya ilə “Taliban” arasında əməkdaşlıqdan danışmırıq. Onlar hələ ki rəsmi olaraq tanınmırlar, terrorçular siyahısındadırlar. Amma Əfqanıstanı təcrid etmək olmaz. Biz təkcə taliblərin necə davrandığına diqqətlə baxmırıq, həm də onlarla işləyirik, çünki indi onlar reallıqdır, biz onları “sivilizasiya” yolunda dəyişirik.
Oktyabrda regionun bütün ölkələrinin nümayəndə heyətləri Moskvaya toplaşdı. Taliblər terrorla, narkotiklərlə mübarizə aparmaq və digər dövlətlərə zərər verməmək vədlərini bir daha təsdiqlədilər. Bütün bunlar, o cümlədən iqtidarda olan bütün əsas etnosiyasi qüvvələr praktikada həyata keçirilməlidir. Biz “Taliban”la birlikdə Rusiya vətəndaşlarının və əfqan tələbələrin Əfqanıstandan Rusiyaya göndərilməsinin təşkili üzərində işləyirik. Taliblər lazımi köməklik göstərirlər. Onlar Kabili işğal edən kimi səfirliyimizi qorudular. Son nəticədə bizim “Taliban”a münasibətimiz onların rejiminin tam əməkdaşlıq etmək istədiyimiz olub-olmamasından asılı olacaq. Necə deyərlər, vəziyyətə baxacağıq”.
Kabil küçələri axşam saat beşdən sonra boşalır, şəhərin bəzi yerlərində atəş səsləri eşidilir. Mən sizə şəxsi fikrimi deyim: 90-cı illərin hadisələrindən sonra mən taliblərə etibar etmirəm və aramızdakı dostluğa çox da inanmıram. Digər tərəfdən, ABŞ Səddam Hüseyn kimi diktatoru (o vaxt İranla döyüşürdü), Səudiyyə Ərəbistanının orta əsr rejimi (onlar taliblərdən heç də geri qalmırdı) və ya Kosovodakı quldur dəstələrini qucaqlamaqdan çəkinmirdi. Təki onlar üçün sərfəli olsun, qalan heç nəyin əhəmiyyəti yoxdur. Əgər taliblər həqiqətən də dəyişməyə səmimi hazır olduqlarını sübut etsələr, mən onlarla əməkdaşlığı yalnız bir kontekstdə nəzərdən keçirərdim: Rusiya bundan nə əldə edəcək? Biz artıq Əfqanıstana heç kimin bizə qaytarmayacağı on milyardlarla dollar xərcləmişik. Bunu təkrar etmək istəmirik.
Tərcümə və təqdim etdi: Miraslan
