“Taliban” tərəfindən ələ keçirildikdən sonra Kabil necə yaşayır?
Moderator.az “AiF”-in müxbiri Georgi Zotovun Əfqanıstandan hazırladığı növbəti reportajı oxucularına təqdim edir.
Deyərdim ki, ilk baxışdan heç nə dəyişməyib. Kabildə işıqfor yoxdur, başgicəlləndirən nəqliyyat hərəkəti və elə tıxaclar var ki, Moskva bunun yanında toya getməlidir. Küçəni keçəndən sonra “İgidliyə görə!” medalı vermək lazımdır - sürücülər əyləci basmağı düşünmədən birbaşa piyadaların üzərinə sürdükləri “rıdvanlar”ında şütüyürlər. Mərkəzi Mayvand prospekti hələ də əsl bazara bənzəyir: burada əl ilə nar şirəsi sıxır, Çin zir-zibilləri satır və köhnədən qalma mikroavtobuslardan: “Gəl içəri atıl, yer var!” - deyə qışqırırlar. Gün ərzində bir neçə saatlığa işıq və mobil rabitə kəsilir, gecələr isə kranlardan, demək olar ki, su gəlmir.
Sanki yeni hökumət yoxdur... amma əslində var. Kabil ətrafında zirehli maşınlar hərəkət edir, orada “ Lə iləhə illəllah və Muhəmmədən Rəsulullah” yazılı ağ bayraqlar altında iyirmi il dayanmadan dağlarda və mağaralarda NATO-ya qarşı döyüşmüş ölkənin yeni sahibləri oturublar. Qaçan əfqan ordusunun anbarlarından pulemyotlar, başmaqlar və cırıq paltarlar və yeni ABŞ uniformaları ilə. İş adamı Hafizullah Marşid mənə deyir: “İlk həftədə burada hər şey dəhşətli idi, hamı “Taliban”dan it kimi qorxur və açığı, nə edəcəklərini bilmirdilər. Ancaq sonra öyrəşdilər”. “Nəyə öyrəşdilər ki?” soruşduqda “Onlar sadəcə qorxmağa öyrəşdilər” cavabını verdi.
“Yuxuda görürəm ki, başımı kəsirlər”
Mən Əfqanıstan Xarici İşlər Nazirliyinə Kabildən reportaj hazırlamağa icazə almaq üçün gəlirəm. Taliblərdən ofislərdə yalnız qara çalmalı saqqallı rəisləri görmək olur, qalan işçilər isə devrilmiş prezident Əşrəf Qani dövründə işləyənlərdir.
“Silahlılar dedilər ki, olduğunuz yerdə qalın, sizə toxunmayacağıq, - deyə katib açıq qapıya baxaraq pıçıldayır. - Amma mən tez-tez dəhşət içində oyanıram - yuxuda görürəm ki, taliblər amerikalılarla əlaqəmə görə başımı kəsirlər”.
Əfqanıstanda iki ay yarımdır ki, heç kim maaş almır - islamçıların pulu yoxdur, amma söz verirlər ki, ən qısa zamanda verəcəklər. Kabilin yol ayrıcında mühafizəçilər dəhşətli xaosdan əziyyət çəkirlər - onlar da əvvəlki rejimin işçiləridir (hətta formaları da dəyişilməyib), narıncı jiletli fəhlələr onların yanında asfalt çəkirlər. “Uşaqlar, maaş alırsınız?” - deyə mən soruşuram. “Xeyr, - deyə çiyinlərini çəkirlər. -Taliblər deyirlər ki, Allaha dua edin, pul olacaq”.
Taksi sürücüsü mahnının səsini artırır. “Deyirlər silahlılar musiqini qadağan ediblər”, - deyə ondan soruşuram . Cavabında “Mən əhəmiyyət vermirəm, istəyirəm və dinləyəcəm” deyir. Qəribədir. 1996-cı ildə “Taliban” Kabili ələ keçirəndə burada qanlı kütləvi edamlar baş vermişdi - minlərlə əsgər stadionda güllələnmişdi, keçmiş SSRİ dövründəki ölkə prezidenti Nəcibullah işgəncələrə məruz qalaraq xalqın gözü qarşısında asılmışdı, islamçıların əleyhdarlarının boğazı kəsilmişdi. İndi isə hər şey sakit və dincdir. Mənə elə gəldi ki, əfqanlar hətta bir az da məyus olublar.
İnsan ovçuları
““Taliban” 1994-cü ildə yoxsul kişlaklardan olan kəndlilərin hərəkatı kimi başladı”, - deyə 1981-86-cı illərdə Moskvada oxumuş həkim Sibqatulla Məcid izah edir. - Belə insanlar həmişə dində təsəlli tapıblar, onların fanatizmi, qəddarlığı bundan irəli gəlir. Ancaq 27 illik müharibə ərzində ilk “Taliban” komandirləri vəfat etdi və yaxud da döyüşlərdə öldürüldülər, rəhbərliyə başqa insanlar gəldi. Artıq onları smartfonlara, qız məktəblərinə qoyulan qadağalar və qadınlar üçün hər yerdə çadra örtmək məcburiyyəti qane etmir. Bu insanlar da fanatiklərdir, lakin ağılları var - onlara aydındır ki, “Taliban” yenidən bütün dünyaya qarşı çıxa bilməz - Əfqanıstan beynəlxalq humanitar yardım olmadan sadəcə məhv olar. Hərçənd mən təsəvvür edə bilirəm ki, yaraqlıları mənfur amerikapərəst məmurlara qarşı repressiyalardan saxlamaq üçün nə səylər göstərilıb. Bəli, keçmiş talibləri quduz qatillər kimi xatırlayıram. Deyəsən, onların yeni nəsli artıq dərk edib ki, ya sonsuza qədər döyüşəcəklər, ya da Əfqanıstan torpağına elə indi sülh gələcək. Ona görə də heç kimi narahat etmirlər. Amma burada bir sual doğur: görəsən, nə vaxta kimi?”
Taliblərin Kabildəki xoş niyyətlərinə az adam inanır və bu, məntiqlidir - xüsusən də onların vaxtilə nə etdiklərini xatırlayanda. Beşulduzlu “Interkontinental” otelinin qarşısında (orada yaraqlıların nümayəndəsi ilə görüşüm var) “Taliban”ın patrulu sənədlərimi yoxlayır... Vəziyyət absurd görünür - cəmi 3 il əvvəl terrorçular bu oteli ələ keçirərək 43 nəfəri, o cümlədən 9 ukraynalı pilot və stüardessanı qətlə yetirmişdilər. Elə son vaxtlara qədər də yaraqlılar əcnəbiləri kəklik kimi ovlayırdılar, amma indi əvvəllər partlatdıqları otellərin dəbdəbəli foyelərində müsahibələr verirlər.
Qunduz vilayətinin sözçüsü Molla Mustafa Həbibullaha “Siz günahsız insanlara atəş açırdınız, - deyirəm. - İndi isə unutmağı təklif edirsiniz?” Çaydan tələsmədən bir qurtum içərək gülümsəyir. “Amerikalılar və onların qulluqçuları ölkəmizdə yüz minlərlə dinc sakini öldürüblər, - deyir. - Bəs buna fikir vermək lazım deyil? Amma biz əvvəlki rejimin cinayətlərinə göz yummağa hazırıq. Qan tökmək kifayətdir. Özlərindən soruşun ki, əfqanlar nəyi sevirlər - müharibəsiz, yoxsa bombalar altında yaşamağı? Əvvəllər axşam vaxtı Kabildə gəzə bilərdinizmi? İndi istədiyiniz qədər gəzin, heç kim sizə mane olmayacaq”.
Silahlılar və zibil
Burada o haqlıdır - Əfqanıstan əvvəlki vəziyyətlə müqayisədə daha təhlükəsiz hala gəlib. “Şəxsən mən razıyam”, - deyə supermarket sahibi Məhəmməd Abdulla etiraf edir. - Cinayətlər demək olar ki, aradan qalxıb çünki taliblərdən qorxurlar, bilirlər ki, hər an öldürə bilərlər. Əvvəllər hər şəhərdə quldurlar tacirləri qarət edib öldürürdülər, indi sükut hökm sürür. Hakimiyyəti ələ keçirəndən sonra taliblər əvvəlcə çaş-baş qaldılar, çünki ölkəni məsciddən əldə avtomatla idarə etmək olmaz. Düşünürdülər ki, amerikalıları “Allahu Əkbər!” sədaları altında əzib öldürəcəklər və hər şey dərhal düzələcək. Heç də belə deyil. Lazımdır ki, yanacaqdoldurma məntəqələrində benzin olsun, zibil atılsın, xəstəxanalar işləsin - ölkəmizdə koronavirusdan çox adam ölür. “Taliban” üçün bu, şokdur. Belə çıxır ki, Kabili ələ keçirmək kifayət deyil, dövləti idarə etməyi öyrənmək lazımdır. Bir səhra komandiri mənə kədərlə demişdi ki, döyüşmək daha asan idi. Yaxşı ki, daha meydanlarda əlləri kəsmirlər, edamlar təşkil etmirlər”. ”Əminsiniz ki, sonra yenidən başlamayacalar?”-deyə soruşuram. “Bilmirəm, heç istəməzdim” - deyir.
Taliblər rahatlaşıb
Əfqanıstanda asan qələbə əldə edən yaraqlılar eyforiya içindədirlər. Əvvəllər Kabilin mərkəzində hərbçilərin maşınlarını, bəzən də sərnişinləri yoxlayan bir neçə keçid məntəqəsi var idi. Terrorçu-kamikadzelərin binaya girməsini çətinləşdirmək üçün nazirliklər iki beton divarla əhatə olunardı. Ziyarətçiləri metalaxtaran vasitəsilə yoxlayıb onların şəxsi əşyalarını qarışdırardılar. İndi rahatlıqla içəri keçirəm, postda olan döyüşçü gözünün ucu ilə jurnalist vəsiqəsinə baxıb əlini yelləyir. Ticarət mərkəzinin girişində də məni axtarmadılar. Taliblər rahatlaşıblar, onlar üçün artıq təhlükə olmadığını düşünürlər. Doğrudur, məscidlərdə (ehtimal ki, İŞİD yaraqlılarının işidir ) terrorçu-kamikadze tərəfindən bir neçə böyük güclü partlayışlar olsa da, “Taliban” buna çox əhəmiyyət vermir. Dünən Kabildə iki xəstəxana partladıldı - onlardan birinin partlayış səsini mən şəxsən eşitdim. Bu cür biganəlik gec-tez öz başlarında çatlayacaq. Taliblər özləri terror aktlarını təşkil etməyə öyrəşmişdilər, indi isə terrorçular onları öldürür və onlar nə edəcəklərini bilmirlər.
Səhər tezdən bankların qarşısında izdiham görürəm - Kabildə bankomatlar işləmir, insanlar əmanətlərini çıxarmaq üçün gecədən növbəyə dururlar: həftədə maksimum 10 000 əfqani verilir.
“Rusiyadan gətirdiyim iki butulka araq saxlamışdım, - deyə həkim Məcid gülür. - Taliblər gəldi, qorxdum, düşündüm ki, mənzillərə girəcəklər, qadağan olunmuş içki axtaracaqlar: evin yanında torpağa basdırdım. İndi fikirləşirəm ki, onu çıxarıb içmək lazımdır, deyəsən hər şey sakitdir. “Taliban” məni qane edir, onlarda nizam var. Bu yaxınlarda sürücülük vəsiqəsi aldım, onu yarım saata verdilər: həmin məmurlar altı ay əvvəl 100 dollar rüşvət almadan barmaqlarını belə tərpətməzdilər”.
Buna baxmayaraq, Əfqanıstanın bəlaları aradan qalxmayıb: ərzaq bahalaşır, küçələr bir tikə çörək üçün yalvaran dilənçilərlə doludur. Əgər taliblər iqtisadiyyatın öhdəsindən gələ bilməsə, problemlərini düşmənlərinin üzərinə atmalı olacaqlar. Və bu problemlər yetərincə olacaq.
Tərcümə və təqdim etdi: Miraslan
