Yeqzar Cəfərli
Son günlər çox yorğun idim. O qədər problemlərim
vardı ki, gərginlikdən başımı qaşımağa vaxtım yox idı. Gecələr saat 12-də evə gələr,
səhər 8-də isə III mikrorayon dairəsində olar, tələbə dostlarımla birləşib dərsə
yollanardıq. Bu gün də həmişəki kimi tez oyanmalı, yüngülcə qəlyanaltı etməli
idim (səhərlər qəlyanaltı etmədən evdən çıxmağa adət etməmişəm ”“ daha doğrusu
evdəkilər buna müsaidə etmirlər). Əbdürrəhman Caminin bu fikrinə bütün ömrüm
boyu əməl etmək fikrində idim ”“ “Səhər ağzına bir şey qoymamış evdən çıxma,
çünki toxluq səbr və təmkinlik nişanəsi, aclıq əsəbilik və qanıqaralıq əlamətidir”.
Atamla anam rayona-yaxın qohumlarımzdan birinin qırxına getdiyindən bu dəfə
paltarlarımı da özüm ütüləməli idim.
Səhərlər yuxudan ayılmağa zorluq çəkirəm. İndi də
saatın zəngi məni 7:00-da oyatsa da yatağımda uzanıb fikirləşir, özümə gələ
bilmirdim. Nə başınızı ağrıdım, zorla yataqdan qalxıb paltarlarımı ütüləməyə
başladım, amma nə qədər axtardımsa sevimli qara qalstukumu tapa bilmədim ki,
bilmədim. Zalım oğlunun malı elə bil yağlı əppək olub göyə çəkilmişdi.
Doğrudur, mən əlamətlərə çox az inanıram, ancaq şəhərə tələsməyimlə qalstukun
itməsinin arasında bir oxşarlıq vardı,
sanki. Nə isə, çox axtarışdan sonra nəhayət ki, paltarların arasında qalıb əzik-üzük
olmuş qalstuku tapa bildim. Onu ütüləmək isə mənim əməlli-başlı vaxtımı apardı.
Bu günkü iş qrafikim həmişəkindən də ağır idi.
Kiçik dayımın qızının ad gününə çağrılmışdım. Fürsət varkən nənəmə dəyməli
idim. Üç ay olardı ki, nənəmə baş çəkə bilmirdim. Yaşı 80-i ötmüş nənəmin məzəli-duzlu
söhbətlərindən doymaq olmur.
Evdən çıxanda Allah-Allah edirdim ki, heç olmasa
yolda Mahmud kişi ilə rastlaşmayım,
yoxsa şəhərə heç axşama da gedib çata bilmərəm. Mahmud kişi bizim qapıbir
qonşumuzdur. Zalım oğlunu elə bir işi-gücü yoxdur. Küçə qapısının ağzında
qoyduğu bir daşın üzərində oturub yoldan keçənləri seyr edir. Kimi gördüsə çənəsinin
altına salır. Sonra oğul istəyirəm ki, onun əlindən, bağışlayın, çənəsindən
qurtulsun. Örnək verim, danışır ki, bu ətraf bağların hamısı mənim babamın
olub. Sovetləşmə zamanı əlimizdən alıblar. Əgər mən istəsəm camaatı bu
bağlardan köçürərəm, sadəcə özüm istəmirəm. Özü də “sadəcə” demir ha, mən belə
yazıram ”“ o, bir dostumun sözü ilə desəm “rus türkcəsi”ndə deyir ”“ “prosto”... Hə, onu deyirdim axı ”“ Mahmud
kişi, atam demiş, başlayır “erkək keçiləri sağmağa”. Ağsaqqal heç yerdə işləmir,
nə ilə dolandığını isə bir Allah bilir. Beləliklə, küçə qapısından çıxan kimi
“yaxalandım”.
- Bura gəl görüm, sən axı ədəbiyyatçısan. İndi səni yoxlaram. De görüm
“Leyli və Məcnun”u kim yazıb?
- Necə yəni kim yazıb? Nizami, Füzuli.
- Gördün, bilmədin. Onu öncə Nizami yazıb, amma
yarımçıq qoyub, sonra Füzuli tamamlayıb.
Məni qeyri-ixtiyari gülmək tutdu. Hiss etdim ki, əsəbləşdi.
- Gülmə, böyüklə danışanda gülməzlər. Ən tanınmış
akademiklərlə belə bu barədə “spora” girərəm.
Allah üzümə baxdı ki, qonşumuz Cəmil gəlib yetişdi.
Mahmud kişi mənimlə söhbətinə ara verən kimi tez aradan çıxdım.
Onu da deyim ki, bizim küçədə Mahmud kişi kimi
Əbdürrəhim bəy Haqvediyevin “Marallarım” dediklərinə bənzər daha bir neçə tip
var və bunların hər birinin özünəməxsus məziyyətləri var.
Mahmud kişidən ayrılıb bir neçə metr getmişdim ki,
qonşumuz, ləqəbi “qoca” olan Salman kişinin “əlinə keçdim”. İnəklərini sağıb
qurtaran Salman kişi ara-sıra yola baxır, söhbət üçün adam axtarırdı. Söhbətlərinin
də əsas mözusu bundan ibarətdi ki, mən ata-anama yaxşı baxırdım, indiki
cavanlar ata-analarına pis baxırlar. Və yaxud indiki cavanlar arvaddan
qorxurlar. Arvadın günahı oldu-olmadı gərək ayda heç olmasa bir dəfə onu möhkəm
döyəsən və s. Soruşurdum:
- Ay ağsaqqal, arvadın günahı yoxsa onu necə döyəsən?
Məni tərs-tərs süzdü:
- Deyəsən sən də arvaddan qorxan olacaqsan. Nə var
bəhanə tapmağa. Başından bir tük dart at xörəyə, de ki, xörəkdən tük çıxdı.
Heç yadımdan çıxmaz, bir dəfə Salman kişi hərbi
xidmətdə olan oğluna baş çəkməyə getdi.Yükü ağır olduğundan məni də özü ilə köməkçi
götürdü. Əsgərlərlə görüş saat 15-də başlanmalı idi. Bir bəstəboy zabit görüşə
gələnlər üçün nitq söyləyirdi. Guya əgər gəldiyiniz yelərdən burda başqa əsgərlər
xidmət edirsə, onlara evlərində baş verən hadisələrdən danışmayın. Yoxsa ki,
qonşu qonşu ilə dalaşdı, kimin atası arvadını döydü və s. Əsgərlər belə şeyləri
eşidir, fikirləri qalır evdə və yaxşı xidmət edə bilmirlər.
Bu zaman Sabirabaddan gəlmiş bir valideyn (onun
Sabirabaddan olduğunu görüş yerində Qocanın onunla mübahisəsi zamanı bildim.
Çünki, qoca oğlunu yaddan çıxardıb onunla möhkəm mübahisə edirdi) komandirə səsləndi:
- Cənab komandir! Yəni indi elə bir kişi var ki,
arvadını döyə bilsin?
Pah atonnan,
elə bil Qocaya od qoydular. Tez yanındakı bir kötüyün üstünə qalxdı, ucadan
qışqırdı:
- Mənəm o kişi!
Camaatdan bir gülüş qopdu ki, gəl görəsən.
Yanımdakı qadınlardan biri qocanı tərs-tərs süzüb soruşdu:
- Mənə bax, ey, nə taqsırı var arvadın, yazığı
döyürsən?
Qoca cavab verdi:
- Təqsiri oldu-olmadı, arvad gərək ayda bir-iki dəfə
döyülsün.
Qadın Qocanı bir müddət nifrətlə süzüb astadan dilləndi:
- Bu köpək oğlu, lap manyak imiş ki...
Yaxşı ki, Salman kişi bu sözləri eşitmədi. Onun
başı bu mövzuda digər bir qadınla bərk mübahisəyə qarışmışdı. Yoxsa əməlli-başlı
tufan qopardı.
Salman kişinin bir məziyyəti də vardı ki, kişilərin
toyda oynamasının qəti əleyhinə idi. “Kişi oynamaz” deyərdi. Hansı gününüzə
oynayırsınız, ətin kilosu 8 manatdır. Belə deyə-deyə o, hər dəfə ətin qiymətini
qaldırardı və qəssablar da elə bil onun sözünə bənd idilər ”“elə bil ki, qoca bu
sözü deyər-deməz qəssablar eşidər, səhəri əti bahalaşdırardılar. Amma öz
aramızdır, ara-sıra mənə yaxşı nəsihətlər də edərdi Salman dayı. Örnək verim ”“
deyərdi ki, çalış, həmişə özündən yaşda böyük olanlarla otur-dur, tez müdrikləşərsən.
Onu da qeyd edim ki, Mahmud kişiyə nisbətən Qocanın
əlindən qurtulmaq nisbətən asan idi. Elə ki, uzun bir söhbət başlayacağını hiss
edirdim, deyirdin:
- Qoca! Məni bağışla, vacib işim var, getməliyəm.
Qoca da əlacsız razı olar, deyərdi:
- Eh, sənə güvəndiyim dağlar, sənə də qar yağarmış.
Qocadan ayrılıb avtobus dayanacağına təzəcə
yetişmişdim ki, dükandan çörək alıb qayıdan digər bir “maral”la rastlaşdım. Adı
Nəriman olan bu qonşumuz Mahmud kişidən də, Qocadan da fərqlənir. Onun çox
danışmaqla arası yoxdur. Amma elə ki, səhər-səhər onun üzünə çıxdın həmin gün
bir molla tap ki, bəri başdan sənin həmin günki işinə bir “fatiha” versin. Adamı görən kimi
soruşur:
- Hara gedirsən, nə üçün gedirsən, əlində nə
aparırsan?
Günün hansı vaxtında getsən görərsən dayanacaqda
durub “müştəri” gözləyir. Adamla söhbətin şirin yerində bir də görürsən deyir:
- Əşi, sən də mənə bir “obed” (- bu da “rus türkcəsi”
olsun...) vermək istəyirsən səhərdən min dəfə demisən. Həmin adam da xəcalət çəkərək:
- Ay Nəriman! “obed” istəyirsən verim də. Mən haçan
dedim ki!?.
Nəriman kişiyə də elə bu lazım idi. Dərhal:
- Mən içkisiz “obed” eləmirəm, a.
Peşman idin ki, onun yanında asqırasan. O saat:
- Beş manat səndə.
- Niyə, ay Nəriman kişi.
- Necə yəni, niyə, asqırıb məni diksindirdin,
çıldağ pulu ver.
Qısası, Nəriman
kişi nələrdən pul çıxarmırdı, bax onu bir Allah bilir.
Nəriman kişini görən kimi avtobus dayanacağının
arxasına əkildim. Fikirləşdim ki, ötüb keçəndən sonra evə qayıdım. Bu gün heç
bir işimin alınmayacağına qəti əmin idim. ”“ Birinci dəfə deyildi ki, dəfələrlə
sınaqdan çıxarmışdım. Amma dayım qızının ad gününə gedəcəyimi düşünüb evə
qayıtmaq fikrindən daşındım.
Nəriman kişinin bədliyini elə dayanaqdaca hiss
etdim. Avtobus yarım saat geçikdi. ”“ Bu gün başıma bir bəla gəlməsə yaxşıdır ”“
düşündüm.
Qonşuların bədniyabət adlandırdıqları Nəriman
kişinin sifətindən böyük çətinliklə qurtulub saat 12:30-da metronun “20 Yanvar” stansiyasına yetişdim.
Çünki, gecikdiyimdən şəhərdəki işlərimi təxirə salıb, bir başa ad gününə
yollanmağı qərara aldım. Dayımgilin kəndinə isə avtobus “20 yanvar”
stansiyasından gedirdi. Bu gənclik yaşımda bir şeyi dəqiq qət etmişəm. Həyatda
xoş anlar dalbadal gəldiyi kimi bəd anlar
da ard-arda gəlir. Tərslikdən burda da avtobusa gecikdim. Sonrakı
maşınlardan biri camaatı yarı yolda düşürüb qaraja getmiş, digəri isə kənd
camaatını ziyarətə aparmaq bəhanəsi ilə aradan çıxmışdı. Burada bir saatdan
yuxarı yubandım. Vaxt da ki, maşallah şəlalə
kimi sürətlə özünü uçurumdan aşağı tullayırdı.
Ayaqlarım da taqətdən düşmüşdü. Bir anlıq dincimi
amaq istəsəm də fikrimdən daşındım. Oturacaqlar yaş idi. Yağış yağırdı. Bu azmış
kimi səhərdən mülayim əsən Bakı xəzrisi artıq yavaş-yavaş bərkiyir, yağış dənələrini
zərblə üzümə çırpırdı. Kəndə yolların palçıqlı olmasını təsəvvürümə gətirdikcə
məni vahimə basırdı. Öz-özümə “Ay Allah, bu gün necə gün idi mən düşdüm” -
dedim. Sonra da deyirlər ki, əlamətlərə inanma. İndi bir sehrli xalçanın
arzusunda idim ki, ayaqlarım yerə dəymədən məni kəndə çatdıraydı.
Bir müddətdən sonra avtobus gəlib çatdı. Elə təzə
yola düşmüşdüm ki, əl telefonum zəng çaldı. Yaxın dostlarımdan biri idi. Saat
4-də məni kitabının təqdimatına dəvət edirdi. Neyləyim, qayıdımmı? Bəs ad günü.
Axı, dayımgilin ailəsi məndən inciyəcək. Dayımqızı nənəmin adını daşıyırdı. Onu
hamımız çox istəyirdik. Elə bu düşüncələrlə də kəndə nə vaxt gəlib yetişdiyimi əsla
hiss etmədim. Abşeronun şəhərə yaxın kəndlərindən sayılan bu kənd yaşılıqlarla
bir o qədər əhatə olunmasa da dörd tərəfdən dağlarla çevrələnməsi özəlliklə də
yaz aylarında kəndə xüsusi yaraşıq verir. Bir çatışmayan cəhəti vardı ki, hər
yağışdan sonra yollar palçıq olardı. Kənd camaatı buna öyrəşsə də bu məni əməlli-başlı
hövsələdən çıxarırdı.
Ad günündə çox qala bilmədim. Yaxın qohumlarımı
gördüm, nənəmə baş çəkdim, dayım arvadının
ləzzətindən doya bilmədiyim şirniyyatlarından daddım.
Tez-tez saatı gözdən keçirirdim. Vaxt elə bil təyyarə
idi. Qanad açıb uçurdu.
Üst-başım palçıq olmuşdu. Palçığı da yaş təmizləyəndə
bir az da yayılırdı. Qurumasını gözləmək lazım idi. Mənimsə vaxtım çox az idi.
Artıq tədbirin də vaxtına az qalırdı. Bir müddətdən sonra qohumlarla vidalaşıb
oranı tərk etdim.
Təsəvvürəgəlməz çətinliklərlə kəndi tərk etdim.
Yolda başıma gələnləri oxuculara danışıb onları yormaq istəmədiyimdən (onsu da
yormuşam) onları nəql etməkdən daşınıram. Artıq 16-ya 15 dəqiqə qalmışdı, mənə
isə tədbirə hətta yarım saat tez gəlməyi tapşırmışdılar.
- Bəlkə, taksi ilə gedim ”“ deyə düşündüm.
“20 yanvar” stansiyasının yaxınlığı da ki, maşallah,
adama “bazar”ı xatırladırdı. Bağırtı, çığırtı və bir də ki maşınların siqnal səsləri
adama danışmağa imkan vermirdi. Onlar durduqları yerin fərqinə varmadan
qışqırırdılar:
-“Müşfiq”ə bir nəfər, “Hökməli kuruqu”na iki nəfər...
Taksi sürücülərinin müştəri çağırışı beynimə işləyirdi.
Adam onlardan bir söz soruşmağına peşman olur. Mən bu olayın qabaqlar da tanığı
olmuşdum.
Bir dəfə tanınmış idmançılardan biri ilə müsahibə
götürmək üçün Sumqayıta gedirdim. Daha öncə telefonda şərtləşmişdik ki, saat
11-də Sumqayıtın “Göyərçin” parkında görüşək. Onda da avtobusa gecikdiyimdən
taksi ilə getmək qərarına gəldim. İki manata danışıb maşına oturdum. Sürücüyə
isə daha bir nəfər müştəri lazım idı. Az
sonra yaşlı bir qadın bizə yaxınlaşdı. Cəmi bircə manat pulu olduğunu bildirdi.
Sürücü biz onu tələsdirdiyimizdən əlacsız razı oldu. Taksi yerindən tərpənmək
istəyirdi ki, cavan bir oğlan maşına yaxınlaşdı. Sürücü bir manat ödəmiş qoca
qadını maşından düşürdü.
- Xala, biz Sumqayıta gedəsi olmadıq, arxadakı
maşınlara yanaş - dedi.
Bilirsiniz bu, məndə necə ikrah oyatdı, amma
hirsimi boğdum, danışmadım. İndi də belə hadisə ilə qarşılaşacağımdan və əsəblərimin
tarıma çəkiləcəyindən qorxub taksi ilə getmək fikrindən daşındım. Tədbirə getmək
fikrindən də əl çəkdim. Onsuz da çata bilməyəcəkdim. Üstəlik də üst-başım
palçıq idi, bu kökdə ora necə gedə bilərdim. Metroya düşüb evə qayıtmağı qərara
aldım.
Yolum “20 Yanvar” şəhidlərinin abidəsinin
qarşısından keçirdi. Bir anlıq duruxdum
və bu əzəmətli abidənin qarşısında dərin
xəyala daldım. Axı bu gün yanvarın 18-i idi. Böyük faciənin ildönümünə
sayılı günlər qalırdı. Bəlkə də bu gün başıma gələnlərin hamısı elə bunun üçün
imiş. Bəs niyə mən bu abidənin qabağına bir təsadüf nəticəsində gəlməli idim?
Adətim üzrə
“Fatiha” surəsini oxuyub, salavat çevirdim və yerin altına ”“ metro
stansiyasının içinə doğru irəlilədim.
İndi də metronu gözləyirdim. Bir neçə üzücü dəqiqədən
sonra nəhayət qatarın gur projektoru uzaqdan tuneli işıqlandırdı.
Bu günkü uğursuz günümün və bir də abidənin
qarşısında dayanarkən keçirdiyim hisslərin təsiri altında qatara daxil oldum.
Kəndə gedərkən metroda eşitdiyim sözləri
xatırladım. “Qapılar bağlanır, növbəti stansiya “20 Yanvar”... Anadolular demiş,
iştə, 20 yanvar...