Verdiyim müsahibələrin birində xoşbəxtliyi müdrikliklə əlaqələndirmişdim. Bəzi dostlar fikrimi dolğun şəkildə izah etmədiyim üçün məni qınamışdılar. Bu gün isə daha bir neçə nəfər düşüncələrimin hardan qaynaqlanmasıyla maraqlandı. Mən də qərara aldım ki, məsələyə daha ətraflı izahat verim.

Hesab edirəm ki, hər bir məsələnin ən tutarlı izahını həyatımızda yaşadığımız hadisələrə sentemental yanaşma nəticəsində tapa bilərik. Ona görə də məsələyə yaşadığım həyati hadisələrdən birindən misal gətirərək münasibət bildirmək istəyirəm.
Ondan əvvəl isə qeyd etmək istəyirəm ki, kasıblıq nemətdir, amma onu çox az insan anlaya bilir. Təəssüflər olsun ki, kasıblar həyatın mənasını var-dövlətə çatmaqda, dövlətlilər isə daha çox var-dövlət əldə etməkdə, başqa imkanlılardan geri qalmamaqda görürlər. Əslində isə hər iki xislət xəstədir.

Yadıma yaxın dostlarla əlamətdar günümüzü qeyd etdiyimiz bir məclisdə qarşılaşdığım bir hadisə düşdü. Məclisimizin şirin yerində hamımızın ilk öncə övqatını  təlx edən bir hadisə baş verdi. Heç bir qapının gözətçisi olmadan azad yaşayan, boz rəngli, iri gövdəli bir it insanların sevinclərini paylaşdığı, şənlik məclislərini keçirdiyi bu məkana daxil olmuşdu. Belə iri və bədheybət itin birdən-birə insanların içərisində peyda olması ətrafdakılara, təbii ki, yaxşı təsir bağışlamırdı. Amma onun insanlara zərər verməyəcəyi tezliklə aydınlaşdı. İt sadəcə yemək qoxusuna gəlmişdi.

Bir müddətdən sonra bizim süfrənin üzərində də sür-sümükdən əlavə artıq qalmış təamlar toplanmışdı. Mən də süfrə üzərindəki sümüklərdən bir neçəsini itin qabağına atdım, it də onları dişinə alıb ortalıqdan itdi. Bir azdan sonra köpək yenidən peyda oldu. Mən təkrar bir neçə tikəni ona tərəf atdım. İt yenidən tikələri alıb yox oldu və yenə geri döndü. Bu dəfə itin həmin yeməkləri hara apardığını öyrənmək üçün ona təkrar sür-sümük atıb izləməyə başladım. Çünki bu qədər yeməyi belə tezliklə yeyib qurtarmaq mümkün deyildi. Köpəyin bizdən təxminən əlli metr kənarda yeri qazıb tikələrin bir hissəsini orada basdırdığını gördüm.

Bir neçə gün keçdi. Yolum yenə həmin restorana düşmüşdü. Ortalıqda it yox idi. Onunla maraqlandım. Restoran işçiləri itin bədheybət cüssəsi insanları narahat etdiyinə görə sanitarlar (köpəkvuranlar) tərəfindən güllələnərək qanına qəltan olunduğunu bildirdilər. Məni dəhşət bürümüşdü. Köpək öz var-dövlət hərisliyinin qurbanı olmuşdu. Axı həmin it bu restorana sadəcə qarın aclığından pənah gətirməmişdi. O, süfrələrdən qalan təamlardan yediyini yeyir, yemədiyini isə gizlində torpağa basdıraraq dar gününü düşünürdü. Bu dar gün düşüncəsi onun əsl dar duruma salmışdı. Köpək yalnız gündəlik tələbatıyla kifayətlənib insanları narahat etməsəydi, bəlkə də heç öldürülməzdi də.

Bəli, insan da azadlığını belə itirir. Var-dövlət əldə edir, daha çox qazanmaq və onu irtirməmək üçün əzab çəkir. Tələbatından daha artıq qazanmaq ehtirası isə bir gün onu qaçılmaz sonluğa doğru aparır.

Odur ki, əsl azadlıq dünya yüklərindən, yəni cismani və nəfsi istəklərdən qurtulmaqla qazanıla bilər. Bunu isə yalnız müdriklər başa düşür. Çox şeyi olmayan kiçik sahibkar belə kiçik mağazasına gəlib gedən oğruların və ya başqa bədxah kimsələrin ona vura biləcəyi zərərdən daima narahatlıq duyur, bu duyğu içində öz mülkünün ətrafında dolaşır və beləliklə də azadlığını itirir. Ən xoş gününü belə ailəsi ilə rahat keçirə bilmir. İstənilən an hansısa dövlət idarəsindən kiminsə mağazaya gəlib hansısa bəhanə ilə ona hədə-qorxu gələcəyindən ehtiyatlanır.

Kiçik məmurlar sabaha inanmadıqlarından özbaşınalıq edir, vara, mülkə və əmlaka sahib olmağa çalışırlar. Çünki yaramaz fəaliyyətləri üzündən sabah işdən azad ediləcəkləri təqdirdə həmişə yediklərini yenə dadmaq istəyirlər. Bu üzdən onlar da heç bir vaxt azad ola bilmirlər. Var-dövlət artdıqca isə azadlıqları əldən gedir.

O ki qaldı yüksəkçinli məmurlara, bu binəvaların halı daha acınacaqlıdır - onlar həmin hissi axırıncı dəfə nə zaman yaşadıqlarını belə xatırlamırlar. Başqa insanları kölə gözündə görürlər, amma özləri də azadlığı heç vaxt əldə edə bilmirlər. Ətrafdakılara düşmən gözüylə baxır, zavallı insanların bir gün ayağa qalxıb onların var- dövlətlərini əllərindən alacaqlarını düşünürlər. Sabah başlarına nə gələcəyi, hətta vəzifədən gedəcəkləri halda topladıqları var-dövləti saxlaya biləcəkləri belə onlar üçün qeyri-müəyyəndir.

Azadlığını və xoşbəxtliyini xarici dövlətlərdə axtaran insanlar da az deyillər. Halbuki, xoşbəxtliyi ağıl və ərdəmə sahib olmaqda yox, daha çox cismani əşyalara bağlanmaqda görənlər əmlaklarını artırdıqca özlərini (ruhlarını) daha möhkəm bir kəndirlə bağlamış olurlar. Xoşbəxt həyatları bununla da sona çatır. Yaşadıqları mənəvi işgəncə, zalımlıq və eqoizm hissləri bədənlərini zəhərləyir. Bu zəhəri qanlarının tərkibindən dalaq da təmizləyə bilmir. İnsan mal-mülk dalınca qaçdıqca özünə qəsd edərək mənəvi istiqlalını da əldən verir. Bu məmada insan həqiqətən də özünə zülm edəndir.

Yuxarıda haqqında söhbət açdığım itin başına gələnlər məni o qədər düşündürmüşdü ki, bu hadisədən cəmisi iki saat əvvəl özümə məxsus, içərisində heç bir tikintisi olmayan bağ (torpaq) sahəsinin vəziyyəti barədə dostumdan məlumat aldığım üçün xəcalət çəkdim. Gördüm ki, heç mən də azad deyiləm. Mənim də azadlığıma uzun müddətdir ki, baş çəkmədiyim həmin bağ son qoyub. Məhz bu zaman böyük müdrik, antik filosof Diogenin bir taxta su bardağından başqa heç nəyinin olmadığının səbəbini bütün incəlikləriylə anlamışdım. Hansı ki, o böyük şəxsiyyət bir dəfə kiminsə ovcuyla su içdiyini görüb həmin bardağı da özünü narahat etməsin-deyə, tullamışdır.

Rəvayətə görə, müdrik Diogenin sədası əfsanəvi fateh Makedoniyalı İsgəndəri çox maraqlandırdığı üçün bir gün onun ziyarətinə gəlir. Kötük üzərində əyləşmiş müdrikə yaxınlaşıb xeyli seyr etdikdən sonra ona öz səxavətini və sayqısını göstərmək üçün “məndən nə arzun var?”- deyə müraciət edir. Kötük üzərində əyləşən Diogen başını qaldırıb, qarşısında minbər kimi dayanmış fatehə “Arzum budur ki, günəşin qarşısından çəkiləsən, bir az qızınım”- deyir. Fateh onun nə qədər azad və xoşbəxt olduğunu başa düşür və ordusuna tərəf dönüb xəyanətkarlar barədə bir qədər fikrə dalır. Amma onun üçün artıq çox gec idi. İstəsə belə gəldiyi nöqtədən geri qayıda bilməzdi. Bütün bunları, sizcə, müdriklərdən başqa kimsə qavraya bilərmi?

Əlbəttə ki, cahil, yırtıcı təbiətli və kölə təfəkkürlü insanlara azadlıq hissi yaddır . Məhz, dünyamız insanların cılızlaşması və kütləşməsi üzündən tənəzzül edir. İndi isə siz deyin, azad olmayan şəxs xoşbəxt ola bilərmi? Şübhəsiz ki, yox! Deməli, mən səhv deməmişəm. Xoşbəxtlik yalnız müdrikliyə can atmaqdan başlanır.