Suriyada daxili savaşın günü-gündən şiddətləndiyi və daha amansız xarakter aldığı hazırkı dönəmdə problemin həlli üçün beynəlxalq təşkilatlar öz səylərini davam etdirsə də, münaqişə hələ də həll edilməmiş qalmaqdadır. Nə qədər qəribə olsa da kütləvi insan qırğınları ilə müşahidə edilən bu savaş zamanla öz ölümcül vüsətini genişləndirsə də, Qərb Suriyada yaşanan insanlıq faciəsini önləmək üçün hansısa təsirli addımlar atmağa tələsmir. Əksinə, sadəcə bəyanatlar verməklə kifayətlənən iri Qərb dövlətləri faktiki olaraq Bəşər Əsədə öz cinayətlərini davam etdirmək fürsəti verib ki, bu da minlərlə insanın ölümü deməkdir.
Qərb Suriyaya müdaxilədən niyə ehtiyat edir?
Suriyada proseslərin ilk dönəmində Qərbin bu ölkəyə hərbi müdaxiləsi gözlənilən olsa da, hadisələrin sonrakı inkişafı bu ehtimalı demək olar ki, tamamilə ortadan qaldırdı. Qərbin Liviyada nümayiş etdirdiyi mövqeyi bu ölkədən daha ciddi fəlakətlərin yaşandığı Suriyada ortaya qoymaması isə beynəlxalq siyasi arenada fərqli şərhlərə yol açdı. Bəzi siyasilər bunu çoxsaylı hərbi birləşmələrin başında dayanan B.Əsədin uğurlu özünümüdafiə bacarığı, bəziləri isə Rusiya və İran amili ilə izah etdi. Xüsusilə də Rusiyanın aşkar şəkildə B.Əsədin müdafiəsinə qalxması və Çinin diplomatik gücündən BMT-də öz maraqlarındna yana istifadə etməsi ictimai rəyə Qərbin Suriyaya müdaxiləsini əngəlləyən amillər kimi təqdim olundu. Qərb iqtisadiyyatının yeni bir savaşa hazır olmadığı, Suriyaya müdaxilənin milyardlarla dollar vəsaitə başa gələcəyi və s. amillər də Əsəd rejimindən qurtulmağa çalışan insanlara Qərbin “üzürü” kimi izah edildi.
Mövcud proseslər fonunda diqqət çəkən amillərdən biri də ilk vaxtlar Suriyada baş verən proseslərə seyrçi qalmayacağını iddia edən Türkiyənin də sonradan sadəcə tamaşaçı mövqeyindən çıxış etməsi oldu ki, rəsmi Ankara bu gün də eyni mövqedə qalmaqdadır. Bəzi mütəxəssislər isə hesab edir ki, Suriyaya hərbi müdaxilənin reallaşmamasının kökündə Qərbin sadəcə belə bir müdaxilədə maraqlı olmaması dayanır. Ekspertlərin qənaətincə, Qərb Rusiyanın da əsas oyunçu qismində çıxış etdiyi bu müdaxiləyə xeyirdən daha çox ziyan gətirə biləcək riskli addım kimi baxır və hesab edir ki, “heç nədən” belə bir risk almağa lüzum yoxdur.
Bəşər Əsəd Rusiya və İranın himayəsi altında
Moderator.az-ın məlumatına görə, “Hürriyyət” qəzetinə açıqlama verən konfiliktoloq Elxan Mehdiyev hesab edir ki, Suriyanı digər ərəb dövlətlərindən fərqləndirən bir sıra amilər mövcuddur ki, məhz bu amillər Bəşər Əsədin hakimiyyətdə qalmasını təmin edir: “Şübhəsiz ki, Suriyadakı proseslərə Qərbin müdaxilə edəcəyi ilə bağlı gözləntilər ilk zamanlar daha böyük idi. Gözlənilirdi ki, proseslər Misirdə, Tunisdə, Liviyada olduğu kimi baş verəcək. Ancaq Suriyada proseslər hər kəsin gözləntisindən fərqli olaraq başqa məcrada inkişaf etdi. Bunun da özünəməxsus səbəbləri var. Məsələ bundadır ki, Suriya Misir, Liviya və s. kimi ölkələrdən bəzi mühüm xüsusiyyətlərinə görə fərqlənirdi. Misir ordusunun Amerika ordusu ilə bağlılığı var idi və bu amil Misirdəki proseslərdə heç də az rol oynamadı. Liviyada isə çoxsaylı mərkəzləşmiş nizami ordu yox idi. Suriyada isə xeyli sayda mərkəzləşmiş ordu mövcud idi və habelə bu ölkədə Rusiyanın təsiri özünü daha çox hiss etdirirdi. Suriya Rusiya və İran tərəfindən hər mənada ciddi dəstək aldı. Sonradan Rusiya və Çinin Suriyaya qarşı hərbi müdaxilənin əleyhinə səs verməsi bu məsələdə beynəlxalq birliyi ikiyə böldü. Rusiya Liviya təcrübəsindən çıxış edərək Suriyada müqavimət göstərməyi qərara aldı”.
Qərb Suriya savaşına pul xərcləmək istəmir
Ekspertin sözlərinə görə, Suriyaya yönəlik hərbi müdaxilənin reallaşmamasının digər bir səbəbi də Qərbin iqtisadi durumunun arzuedilən səviyyədə olmaması oldu: “Proseslərin sonrakı inkişafında bu məsələ Qərb dövlətlərinin daxili işinə çevrildi. Suriyaya hərbi müdaxiəyə bir addım qalmış İngiltərə parlamenti məsələni müzakirəyə çıxararaq müdaxiləni rədd etdi. Beləliklə də, Suriya məsələsində İngiltərə oyundan çıxdı. İngiltərənin oyundan çıxması vəziyyətin dramatik şəkildə dəyişməsinə səbəb oldu. Həmin vaxt Amerikanın da iqtisadi durumu ürəkaçan deyildi və Obama konqreslə ciddi qarşıdurmada idi. Amerikadakı bu daxili qarşıdurma Suriyaya müdaxilənin qarşısını aldı. Konqresmenlər Obamanın əleyhinə gedərək Suriyaya müdaxilənin də əleyhinə kampaniyaya start verdilər. Obama isə vəziyyəti qiymətləndirərək bu qərara gəldi ki, əgər müdaxilə qərarını təkbaşına verərsə, o zaman proseslərin sonrakı mərhələsində izolyasiyada qala bilər. Daxili siyasi vəziyyət Obamanı da konqresə müraciət etməyə vadar etdi. Obama məsələ ilə bağlı konqresin də rəyini almağa məcbur oldu. Hansı ki, İngiltərə parlamenti tərəfindən rədd edilən məsələnin Amerika konqresi tərəfindən də rədd edilcəyi şübhə doğrumurdu. Məhz belə bir məqamda Rusiya Amerika üçün göydəndüşmə sayıla biləcək bir təkliflə çıxış etdi”.
Əsəd kütləvi qırğın silahlarını məhv edir...
E.Mehdiyevin bildirdiyinə görə, məsələnin ABŞ konqresində müzakirəyə çıxarılacağı bir dönəmdə Rusiya Əsədin kütləvi qırğın silahlarını məhv etməyə hazır olduğunu elan etdi: “Rusiya bildirdi ki, Suriya özünün kütləvi qırğın silahı olan kimyəvi silahlarını məhv etməyə hazırdır. Rusiyanın bu bəyanatı vəziyyəti əhəmiyyətli şəkildə dəyişdi. Çünki həmin vaxt Suriyaya hərbi müdaxilə bu ölkədə baş verən qırğınlarla bağlı deyil, Bəşər Əsədin kimyəvi silah işlətməsi ilə bağlı yayılan xəbərlərlə bağlı meydana çıxmışdı. Kimyəvi silahın məhvi beynəlxalq təhlükəsizlik baxımından çox ümdə məsələ idi. Çünki bu, milyoinlarla, on milyonlarla insan üçün ciddi təhlükə vəd edirdi. Məhz bu səbəbdən də ABŞ və Qərb ölkələri bu məsələdə Rusiya ilə əməkdaşlığa getdi. Kimyəvi silahların ləğvi məsələsində razılığa gəldilər və faktiki olaraq Əsədin hakimiyyətdə qalmasına şərait yarandı. Əsəd də öz növbəsində beynəlxalq güclərin Suriyadan geri çəkilməsindən istifadə edib yenidən hücuma keçdi və itirdiyi ərazilərin böyük bir qismini geri qaytarmağa müvəffəq oldu”.
Qərbi geri çəkilməyə vadar edən daha bir amil - Əl-Qaidə
Konfiliktoloqun fikrincə, Suriyadakı proseslərdə Əl-Qaidə təşkilatı və radikal dini cərəyanların proseslərin idarəsini öz əlinə alması Qərbi bu gün də hərbi müdaxilədən çəkindirən başlıca faktordur: “Suriyanın daxilində vəziyyətin ciddi şəkildə dəyişməsi də Qərb dövlətlərini ehtiyatlı olmağa vadar etdi. Aşırı islamçı qüvələrin, Əl-qaidənin proseslərdə aktiv iştirak etdiyi üzə çıxdı ki, bu da Qərbdə böyük narahatlığa səbəb oldu. Nəticədə qeyri-müəyyən vəziyyət yarandı. Elə bir məqam yarandı ki, Əsədin hakimiyyətdə qalması daha məqsədəuyğun hesab edildi. Məhz bu faktorlar məsələnin uzanmasına səbəb olur. Hazırda Cenevrədə sülh danışıqları gedir. Əsəd vaxt qazanmaq üçün bu danışıqları uzatmağa çalışacaq. Əsəd daha çox hakimiyyətdə qalmaqla vəziyyəti dəyişəcəyinə ümid edir”.
Seymur Əliyev
