Uşaqlıq, gənclik illərinin xatirələri heç vaxt unudulmur. İllər ötdükcə həmin xatirələrə dönə-dönə qayıdırsan, ötənləri göz önünə gətirirsən. Müxtəlif hadisələrin yaddaşına hopan xatirəsi fonunda kövrəldiyin, ah çəkdiyin, eyni zamanda üzünün təbəssümə boyandığı xoş məqamlar olur. Uşaqlıq, gənclik illərinin dostu Vidadi Murtuzayevlə ötənlərə döndük, xatirələrimizi vərəqlədik, Kəlbəcərli günlərimizin xoşbəxt anlarına qayıtdıq, sonrakı illərin acı gündəliyini vərəqlədik. Vərəqlədikcə bir ömrün tarixə yazılası anlarını, bir ömrün acılı-şirinli yaşantılarını təkrar yaşadıq. Yaddaşımızda nələr varıymış, beynimiz, ürəyimiz yazıla biləcək neçə kitabın arxivinə çevrilib sən demə. Kəndimizi sonuncu biz tərk elədik - ikimiz. Və o gündən - 1 aprel 1993-cü ildən o kəndə dönmədik- uşaqlıq, gənclik illərimizi qoyub gəldiyimiz kəndə. Yurd, torpaq, Vətən sevgisi anlayışını ilk dərk etdiyimiz, torpaqsız var olmağın mümkünsüzlüyünü anladığımız yurd yerinə. İllərə sığmayan, ürək göynədən ağrılı xatirələrimizi, Kəlbəcər nisgilimizi, çiynimizi əyən dərd yükünü, öləziyən ümid közünü alovlandıran azadlıq sevincini, bundan sonra Kəlbəcərdə yaşamaq istədiklərimizi, çoxsaylı planlarımızı zamanın kiçik kəsiyinə sığdırmaq istədik əziz dostumla, doğma Kəlbəcərlimlə. Söhbətləşdik, dərdləşdik Vidadi Murtuzayevlə.

Tanıtma: Vidadi Tofiq oğlu Murtuzayev 1972-ci il sentyabrın 3-də Kəlbəcər rayonunun Çovdar kəndində anadan olub. 1979-89 - cu illərdə orta təhsil alıb. 1990-cı ildə hərbi xidmətə gedib. Xidmətə Petropovlovsk Kamçatkada yerləşən hərbi hissədə başlayıb. Qarabağda müharibə başlayanda onunla bərabər 120 nəfər azərbaycanlı əsgər Azərbaycana göndərilmələri üçün təşəbbüs göstəriblər. Ancaq cəmi iki nəfər ölkəmizə göndərilir ki, onlardan biri də Vidadi müəllim olub. Vətənə gəldikdən sonra V.Murtuzayev ordakı azərbaycanlı əsgərlərin öz ordu sıralarımızda döyüşmək istədiyini aidiyyəti qurumlara çatdırsa da, təşəbbüsü laqeyd qarşılanır, istəklərinin doğru olmadığı bildirilir. Azərbaycanda məlum proseslər getdiyi vaxt o daha geri dönmür, könüllü olaraq Kəlbəcər rayon hərbi komissarlığında qeydiyyatdan keçir. 1993-cü ildə rayonun işğalından sonra yaranan könüllülər batalyonuna qoşulur, Kəlbəcər uğrunda gedən döyüşlərdə, Murovda, bir neçə kəndin azad olunmsında iştirak edir və yaralanır. Hələ də bədənində qəlpə gəzdirir. 1994-cü ildə atəşkəs elan olunduqdan sonra Rusiyaya gedib, bir müddət Moskvada yaşayıb. 1999-2005 -ci illərdə Moskva Beynəlxalq İqtisadi Hüquq İnstitutunun hüquq fakültəsində təhsil alıb. Ali təhsilini başa vurduqdan sonra-2005-ci ildə Azərbaycana qayıdıb. Elə həmin ildən Yevlax şəhər İcra Hakimiyyəti aparatında hüquqşunas vəzifəsində çalışıb. İki aya yaxındır eyni aparatın hüquq şöbəsinin müdiri işləyir. Ailəlidir, 1 övladı var.

- Vidadi müəllim, illərin acı yurd həsrəti sona çatdı, vüsalın bir addımlığındayıq. Nə hislər keçirirsən?

- Bəli, Namiq müəllim, çox düz buyurursan, biz elindən-obasından, yurdundan-yuvasından pərən-pərən düşmüş kəlbəcərlilər, qarabağlılar artıq vüsalın bir addımlığındayıq. Sözlə ifadə edilə bilməyəcək, izaholunmaz, qarışıq hislər keçirirəm. O hislər hələ də məni boğur. Hələ də mən o yurda, öz doğma elimizə-obamıza, Kəlbəcərimizə, ikimizin də doğulub boya-başa çatdığımız, uşaqlıq illərimizi, gənclik illərimizin bir mərhələsini keçirdiyimiz Çovdar kəndinə gedə biləcəyimizin inanılmaz sevincini yaşayıram. Oxucular üçün xatırladım ki, gözəl mənzərəli Çovdar kəndi Dəlidağın düz ətəyində, bütün kəndlərdən yuxarıda, bir zirvənin ayağında yerləşirdi.
Çox şükürlər olsun ki, biz bu vüsala, bu ana yetişdik. Müzəffər ordumuzun qüdrəti, Ali Baş Komandanımızın rəhbərliyi, səyi nəticəsində biz öz doğma yurdumuza, elimizə-obamıza dönmək ərəfəsindəyik. Allah bütün şəhidlərimizə rəhmət eləsin, qəbirləri nurla dolsun. Onların hər birinin ruhu qarşısında, valideynlərinin qarşısında baş əyirəm.
Biz o acı taleyi səninlə birlikdə yaşadıq. 1993-cü il aprel ayının 1-də günortadan sonra kəndi tərk etməyə məcbur olduq. Tanrı qismət eləsin o vüsalı da birlikdə dadaq kəndimizdə, Kəlbəcərimizdə, elimizdə, obamızda. Biz o vüsalı necə daddığımızı, o kəndə necə addımladığımızı birlikdə görəcəyik, birlikdə şahidi olacağıq gözəl günlərə. Buna çox inanıram.

- Kəlbəcəri-doğulduğun kəndi sonuncu tərk edənlərdənsən. Həmin günlər yaddaşında necə qalıb? Düzdür, xatırlamaq ağırdı, ağrılıdı. Ancaq hər şey geridə qaldı, yurdumuz azaddı...

- Bəli, biz ikimiz Kəlbəcəri, doğulduğumuz kəndi sonuncu tərk edənlərdənik. Kəndi tərk etməyə məcbur qaldığımız o günü, o acı həqiqətləri heç vaxt unuda, yaddan çıxarda bilmərik.
Bilirsən ki, kəndimiz elə böyük kənd olmasa da, təhsilli, dünyagörmüş insanları çox idi. Hər gün, hər an xatırlayıram. Çovdar kəndi 1993-cü ildən, daha doğrusu, 1988-ci ildən mühasirədə idi. 1993-il aprel ayının 1-də qonşu kəndlərdən məlumat gəldi ki, artıq hər tərəf erməni işğalçıları tərəfindən tutulub. O vaxtkı iqtidarın səriştəsizliyi nəticəsində bütün yollar, bənd-bərələr işğala məruz qaldı.
Hər kəs bilir ki, Kəlbəcər alınmaz qala idi. Ona görə də kəlbəcərlilər heç cür inanmırdı, dərk edə bilmirdi ki, düşmən Kəlbəcəri işğal edə bilər. O cümlədən də bizim kəndimiz. Bütün kəndlərdən sonda çıxan da demək olar ki, bizim kəndin camaatı oldu. Yəqin ki, sən də unutmamısn, ikimizin də qohumumuz rəhmətlik Əlizaman dayı, onun anası Fitat nənə sonuncu yola saldığımız kənd sakinləri oldu. Yaşlı, xəstə qadını səninlə birlikdə şalla atın tərkinə sarıdıq. Özümüz isə kəndi tərk etmədik. Atamın gəlib, bütün hər yerin boşaldığını, ermənilərin hər tərəfdən hücuma keçdyini, kəndi tərk etməli olduğumuzu bildirdiyi ana qədər kənddə qaldıq. O günləri də unutmuram ki, doğmam, əziz qohumum Namiq, səninlə birlikdə mal-heyvanı məhləyə yığdıq, mənim təklifimlə oturub çay içdik. Mürəbbə qabı pilləkənin üstündə qaldı. Biz o yerləri elə tərk etdik. Qapıları bağladıq, cibimizdə açarlarla gəldik, bu günə kimi də saxlayırıq o açarları. Amma ermənilər nə etdi?!! Onlar bizim ulu əcdadlarımızdan qalan dədə-baba yurdumuzu, ev-eşikləri, meşələri talan elədilər, viran qoydular, yandırdılar. Qəbristanlıqlarımızı dağıtdılar. Ermənilər bizə qarşı olmazın vandallıq etdilər. Yadımda qalan çox xatirələr var. Xatırlamaq nə qədər ağır olsa da, o günləri hər birimiz xatırlamalıyıq. Allaha şükürlər olsun ki, hər şey geridə qaldı, yurd-yuvamız artıq azaddı, biz qayıdırıq. Ordumuz Kəlbəcəri işğalçılardan təmizləyib, demək olar ki, yurdumuzun hər qarışına nəzarət edir. Çox güman ki, yaxın vaxtlarda, təmizləmə işləri bitdikdən sonra yurdumuza getmək imkanımız olacaq. Çox istəyirəm ki, tez bir zamanda gedib doğma yerlərimizi, qəbirlərimizi ziyarət edək, ruhları qarşısında baş əyək.

- Uşaqlıq xatirələrinin ayaq açdığı doğma yurd yerlərindən səni 28 illik zaman kəsiyi ayırır. Gənc yaşında ordan çıxmısan. İndi nə sən, o sən deyilsən, nə də qoyub gəldiyin yurd yeri yaddaşında qalan kimi. Görüşünüzü necə xəyal edirsən?

- Bu sual sarı simimə toxundu, kövrək telləri, şah damarımı tərpətdi. Bəli, mən həmən mən deyiləm. Bilirəm ki, torpaq həmən torpaqdı, yurd yeri də həmən yurd yeridi. Amma rəhmətlik Məmməd Aslan demiş, "yüz Kəlbəcər qayıtsa, qayıtmaz o Kəlbəcər." Şükürlər olsun, Kəlbəcər qayıdıbdı. Allah şairimizə də rəhmət eləsin. Amma biz adət-ənənələrimizdən, Kəlbəcərli xoş günlərimizdən, uşaqlıq illərimizdən çox aralı düşdük. Etiraf etməliyik ki, o hisləri yadırğayanlar da var aramızda. Amma yenə də çalışmalıyıq ki, o anları biz qaytara bilək.
Biz indən sonra daha məsuliyyətli olmalı, həm keçmişimizi xatırlamalı, yaşatmalıyıq, həm bu günümüzü yaşamalıyıq. Olanları öz gələcək nəsillərimizə, uşaqlara, bizi tanıyanlara, öz ətrafımıza çatdırmalıyıq, unutqan olmamalıyıq. Çünki unutqanlıq bizim başımıza çox bəlalar, çox müsibətlər gətirdi. 27-28 illik həsrət hər birimizin ürəyinə çalın-çrpaz dağ çəkdi. Nələr itirmədik... İtirdiklərimizi Allah bizə 100 il ömür versə də təzədən qazana bilmərik. Ancaq şükürlər olsun ki, biz Kəlbəcəri qazandıq. Kəlbəcər bizimdi! Qarabağ bizimdi! Qarabağ Azərbaycandı! Və sonda onu demək istəyirəm ki, düzdü mən həmənki mən deyiləm. Yəni fiziki olaraq gənc sayılmıram. Ancaq yenə də ürəyimdə təpər var. Biz dağlar oğluyuq. Və çalışacağıq ki, o cavanlıq hislərimizi, cavanlıq xatirələrimizi yenə öz doğma elimizdə-obamızda, Kəlbəcərimizdə, Çovdarımızda, bütün yaylaqlardan uca Hüt yaylağımızda yaşayaq. Biz yenə də alaçıqlar qurub, məclislər təşkil edib, xoş günlər keçirəcəyik. Orda bizim həddindən çox görüləsi işlərimiz olacaq. İnşallah birlikdə yaşayıb görəcəyik.

- Gələcək üçün hansı plan və istəklərin var? Kəlbəcədə bağlı nə işlər görmək istəyirsən? Fəaliyyətini orda davam etdirmək fikrin varmı?

- Əlbəttə, gələcəkdə hər bir kəlbəcərli kimi mənim də Kəlbəcərlə bağlı planlarım var. Bu mənim ən böyük arzumdu. Bu arzu nə dünənin, nə srağagünün arzusu deyil. Kəlbəcərdən çıxdığım gündən o arzular mənim ürəyimdədi. Mən həmişə ürəyimdə, qəlbimdə inanırdım ki, biz bir gün Kəlbəcərə dönəcəyik. Orda hər bir kəlbəcərli kimi mən də öz arzularımı gerçəkləşdirəcəm. Təbii ki, mənim də öz kəndim, elim-obamla bağlı böyük istək və arzularım, ideyalarım var. Çalışacam ki, düşündüklərimi, planlarımı qohumlarla, dostlarla birlikdə həyata keçirək, quraq-yaradaq. Bir vətəndaş, bir azərbaycanlı, bir kəlbəcərli olaraq bu hər birimizin müqəddəs borcudu, biz bunu etməliyik. Həm də gələcək nəslin qarşısında bizim deyəcək sözlərimiz, görəcək işlərimiz çoxdu. Biz bundan sonra daha çox çalışmalı, daha sıx-sıx bir yerə toplaşmalı, ətraflı fikir mübadilələri aparmalıyıq. Və biz öz elimizdə-obamızda, kəndimizdə quruculuq, abadlıq işləri aparmaqla bərabər, keçmişdə olanları unutmamalı, gələcək nəsilə xatırlatmalıyıq. Düşünürəm ki, orada kiçik də olsa bir muzey tikməliyik. Erməni faşistlərinin Kəlbəcərdə etdikləri zülümləri fotoşəkil, lent yazısı və digər eksponatlar vasitəsilə uşaqlara göstərməli, aşılamalıyıq. Onlar da bilməlidir ki, bizim belə bədnam qonşumuz, belə təcavüzkar, vəhşi, barbar xislətli, vicdansız düşmənimiz olub. Hansı ki, 28 il bizi yurdumuzdan-yuvamızdan didərgin salıblar. Təbii ki, bu onların öz gücləri, öz qüdrətləri deyildi. Onlar heç bir qüdrəti olmayan ən şərəfsiz tayfadı. Mən onlara xalq da demirəm, millət də demirəm. Onlar nə xalq kimi xalqdı, nə millət kimi millətdi.
Qeyd etdiyim kimi, bizim kənddə görəcəyimiz işlər çoxdu. Ümid edirəm ki, biz kəndimizlə, rayonumuzla bağlı böyük planlarımızı gerçəkləşdirə biləcəyik. Orda işlərimizi qurmaq, arzularımızı həyata keçirmək nəsibimiz olacaq.
Hərə bir ömür yaşayır. Hər bir ziyalı, düşüncəli insan fikirləşir ki, bu yaşadığımız ömrü mənalı yaşamalıyıq. Təkcə özümüz üçün yox, el-oba üçün, xalq üçün yaşamalıyıq. Və elə iz qoymalıyıq ki, gələcək nəsil bizim hardasa nədənsə ibrət dərsi götürdüyümüzü bilsin. Gördüyümüz işlərlə gələcək nəsilə onu aşılamalıyıq ki, heç zaman ayıq-sayıqlığı əldən verməsinlər.

- Kəlbəcər şairlər yurdudu həm də. Sən necə qələmlə dostlaşa bilmisənmi?

- Doğrudur, Kəlbəcər şairlər yurdudu, Kəlbəcərdə şeir yazmayan yoxdu. Kəlbəcərin işğaldan azad olunduğu gün Adil Cəmil dedi ki, bir verilişdə Kəlbəcərdə şeir yazmayana qız vermirdilər dedim. Təbii ki, bu bir zarafatdı. Kəlbəcərdə istər-istəməz yazan çox idi. Belə deyim də mənim kimi cızma-qara edənlər də vardı. Mənim Namiq Dəlidağlnın yanında şeir deməyim, şeirdən danışmağım yaxşı düşməz. Çünki mən şair deyiləm. Amma hərdən görürsən ki, insan öz duyğularının, hislərinin təsirinə düşür. 2-3 ilin söhbəti olar, yatmışdım yuxuda gördüm ki, kəndimizə səfər etmişəm. Yəqin xatırlayarsan, məhləmizdə böyük qarağat kolları vardı. Gördüm ki, tanımadığım adamlar həyətimizdə qarağat yeyirlər. Məhlənin baş tərəfindəki kəpək alma ağacı da yadına düşər, Namiq müəllim, gördüm o alma ağacı da quruyub. Əslində o gözəl, mənzərəli kəndimiz, qonaqlı-qaralı evimiz, mehriban, mülayim kənd camaatımız hər vaxt yuxuma girir, gözümün, xəyalımın qarşısından keçir. O yuxudan ayılandan sonra duyğularım misralandı və bu şeir yarandı:

Bu gecə evimizə qonaq getmişdim,
Yaman pərişanıydı halı dağların.
Bağçamız barından yaman dəymişdi,
Saralıb solmuşdu halı dağların.

Qarağat yeyirdi nadanlar bizdə,
Qonaq görünmürdü heç evimizdə.
Anamın bişmirdi qazanı üstə,
Yaman qaralmışdı qanı dağların.

Alma ağacını qurumuş gördüm,
Xəyalən 27 il əvvələ döndüm.
Babam deyəcək ki, Vidadi gəldin,
Əridi qalmadı qarı dağların.

Arada olur Kəlbəcərlə bağlı belə yüngülvari cızma-qaralar. Əsas odur ki, bizim hər birimizin ürəyi Kəlbəcərlə döyünür. Kəlbəcərsiz yaşamaq bizim üçün çox çətin və ölümə bərabər idi. Biz həmişə çıxış yolları axtarırdıq ki, hansı yolla, necə Kəlbəcərə gedib murdar, iyrənc düşmənlərlə mübarizə aparıb yurdumzu xilas edə bilərik. Çox şükürlər olsun bu günümüzə. Hər birimizi təbrik edirəm ki, bu sevincli günləri gördük, yaşadıq.

- O yerlərdə görüşmək ümidilə, bir daha gözün aydın, Kəlbəcər sevincin əbədi olsun, deyirəm.

- Ümid edirəm ki, o yerlərlə birlikdə görüşəcəyik, görüləsi işlərimizi birlikdə reallaşdıracağıq. Sevincli günlərimiz əbədi olacaq, bol olacaq. O günləri Allah bizə qismət edibdi, bundan sonra da edəcək. Mən bir daha bütün şəhidlərimizin ruhları qarşısında baş əyirəm. Ordumuza Allahdan güc-qüvvət diləyirəm. Allah taalanın nəsib etdiyi ömrümüzün qalan hissəsini Qarabağsız, Kəlbəcərsiz yaşamayaq. Qarabağ Azərbaycandır! Qarabağ Azərbaycanın ayrılmaz bir hissəsidir. Qarabağsız Azərbaycan yoxdur, Kəlbəcərsiz Azərbaycan yoxdur. Bu gün Kəlbəcər var, Azərbaycan var. Bu gün Kəlbəcər var, kəlbəcərlilərin gözündə sevinc yaşı var. Sevincdən qəhərlənirlər. Tanrı xalqımızın sevincli günlərini bol eləsin. Burda söhbət Kəlbəcərlə bağlı olsa da, onu da deyim ki, Azərbaycanın hər bir güşəsi bizim üçün əzizdi. Şuşa işğaldan azad olunanda inanın mən Kəlbəcərə sevindiyim qədər sevindim. Amma ömrümdə bir dəfə Şuşada olmamışam. İnşallah, Şuşada da olacağıq. Şükür, bizim qonşu rayonumuz Laçın da işğaldan azad olunub. Kəlbəcərlə Laçın qardaş rayondu. Bizim kəndimiz Laçınla demək olar tam həmsərhəddi, çox yaxın bir məsafədə yerləşir. O sevinci də birlikdə yaşadıq. Çox sağ ol, təşəkkür edirəm. Səninlə təkrar ünsiyyətdə olmaq, o günləri xatırlamaq, xəyalən o illərə qayıtmaq çox xoş oldu. İnşallah səninlə söhbətlərimiz çox olacaq. Çox istərdim ki, birlikdə tərk etdiyimiz o yerə, o yurda, doğma kəndimizə elə birlikdə dönək. Çovdarı ən son tərk edənlər biz idik, ilk dönənlər də biz olaq, inşallah. O günlər uzaqda deyil. Sənə yaradıcılıq uğurları, can sağlığı arzu edirəm. Var ol!

Söhbətləşdi: Namiq Dəlidağlı
Manevr.az

KƏLBƏCƏR

Səndən ayrı düşən gündən,
Gülmədi bir dəfə üzüm, Kəlbəcər.
Gəzsəm də dünyanı mən qarış-qarış,
Görmədi sənə tay gözüm, Kəlbəcər.

Aciz qaldım, çatammadım dadına,
Görəsən heç düşürəmmi yadına.
Sənin həsrətinə, sənin oduna,
Sən söylə mən necə dözüm, Kəlbəcər?

Küsüb incimisən yəqin ki, məndən,
Mən də doymamışdım axı heç səndən.
İnan ki, biz ayrı düşən o gündən
Olmusan söhbətim, sözüm Kəlbəcər.

Ana yurdum, ata yurdum, Vətənim,
İllərdiki gözləri yol çəkənim.
Düşmən tapdağında qan-yaş tökənim,
Dərdinə qurbanam özüm, Kəlbəcər.

Şəmşirtək dahini yetirmisən sən,
Dərdinə dözmədi Sücaət, Bəhmən.
Çox da sinəsinə döyməsin düşmən,
Onsuz da bizimdi, bizim Kəlbəcər.
Onsuz da bizimdi, bizim Kəlbəcər.

Vidadi Murtuzayev