Son vaxtlar ölkÉ™dÉ™ fÉ™aliyyÉ™t göstÉ™rÉ™n kommersiya bankları insanları yoldan çıxartmağın yeni yolunu tapıblar vÉ™ onlar sanki icazÉ™siz olaraq hÉ™r kÉ™sin mÉ™nzilinÉ™ daxil olaraq demÉ™k olar ki, havayı kreditlÉ™r tÉ™klif edirlÉ™r. TÉ™bii ki,ehtiyac içindÉ™ yaÅŸayan bir çox sadÉ™löhv vÉ™tÉ™ndaÅŸ üçün bu tÉ™kliflÉ™r cÉ™lbedici görünür vÉ™ onlar asanlıqla tora düşürlÉ™r. Moderator.az mövzuya ekspert rÉ™yi almaq üçün Milli MÉ™clisin üzvü, iqtidadçı alim Æli MÉ™simliyÉ™ müraciÉ™t edib. Onun fikirlÉ™rini tÉ™qdim edirik:
Dünyanın əksər ölkələrində kreditlə
yaşamaq insanların həyat tərzinə çevrilib.Bu proses tədricən Azərbaycanda da
özünü göstÉ™rmÉ™yÉ™ baÅŸlayıb.Æhalimizim 1,8 milyon nÉ™fÉ™rindÉ™n artığı kreditdÉ™n
istifadə edir və onun bir hissəsinin bankara bu və ya digər dərəcədə kredit
borcu var.Çünki insanların bir hissəsi mənzilini, maşınını,məişət texnikasını
almaq, eləcə də iş qurmaq, biznesini genişləndirmək üçün bank kreditlərindən
istifadə etməyə başlayıb və həmin adamların heç də hamısı aldığı krediti
müqavilə şərtlərində göstərildiyi şəkildə vaxtında qaytara bilmir. Ona görə də
istehlak kreditlərinin həcmi sürətlə artmasının müsbət tərəfi insanların
tələbatının ödənilməsinin sürətləndirilməsi olsa da, faiz dərəcələrinin yüksək
olması ciddi problemlər doğurur. Amma vaxında qaytarılmayan kreditlərin əksər
hissəsi əhalinin istehlak şeyləri almaq üçün götürdükləri kreditlər
deyil.Æhalinin xeyli hissÉ™si çox ağır ÅŸÉ™rtlÉ™rlÉ™ aldıqları bu kreditlÉ™rin
çətinliklə də olsa, qaytarır.Kommersiya bankları əhalidən və kənar mənbələrdən
kreditləri illik cəmi 10%-lə götürdükləri halda, fiziki və hüquqi şəxslərə
20-36%-lə təklif edirlər. Faiz dərəcələrinin aşağı salınması istiqamətində
həyata keçirilən tədbirlərə baxmayaraq, depozitlər üzrə orta illik faiz
dərəcəsi 8% ətrafında olduğu halda, kredit faizləri bundan 3-4 dəfə
yüksəkdir.Müqayisə üçün qeyd edək ki,postsovet məkanına aid olan ölkələrin
əksəriyyətində kreditə görə faizlər 10-20 faiz arasında dəyişir.Baltikyanı
ölkələrdə kreditlər illik 10 faizin altındadır.Türkiyədə də faiz dərəcələri 10
faizin altındadır. Çində bu rəqəm 6 faiz ətrafındadır. Hər bir Çin ailəsi 4-6
faizlə 20-30 il müddətinə mənzil, avtomobil, mebel və sair almaqdan ötrü kredit
götürə bilər. Postkommunust məkanına aid olan Şərqi Avropa ölkəlrində də faiz
dərəcələri əlçatanlığı ilə fərqlənir. Məsələn, Çexiyada faiz dərəcəsi 2,3 faizdir.
Ona görə də istər dünya çapında, istər postkommunust, istərsə də MDB məkanında
ən yüksək faizlə kredit verən banklar arasında Azərbaycan bankları da ön
yerlərdən birini tutur. Bazarlarda risklərin hələ də qaldığını əsas gətirən
bank mütəxəssisləri indiki faiz dərəcələrini təbii sayırlar. Bank sahəsində
çalışanların dediklərinə görə, Azərbaycanda bank kreditlərinin faiz dərəcələri
çox yüksək olsa da, onlara həmin faizin yalnız 4-7 faizi çatır. Yüksək faizlə
kredit verməklə banklar bir növ qaytarılmayan kreditləri sığortalayır. Yəni
ödəməyi bacarmayan müştərinin vurduğu ziyan digər ödəyəcinin yüksək faizi
hesabına bağlanır. Kommersiya banklarının yüksək faizli kreditlər təklif
etməklə qısa müddətdə daha çox gəlir əldə etməyə çalışmalarıdır. Ona görə də banklar
istehlak kreditlərini artırmaqla problemli kreditlərdən dəyən ziyanı da xeyli
dərəcədə kompensasiya edə bilərlər.Belə yanaşma banklara sərf etsə də, ölkə
iqtisadiyyatı və sosial sahədə ciddi problemlər yaradır. Bundan əlavə sizin
qaldırdığınız məsələ ilə əlaqədar onu deyə bilərik ki,mağazalar, supermarketlər
öz mallarını, ərzağı, pal-paltarı satmaq üçün reklamdan istifadə etdikləri
kimi,banklar da “pul satan†maliyyə qurumu kimi, pulunu əlverişli şərtlərlə
satmaqdan ötrü reklamdan istifadə edirlər.Amma bəzi kommersiya bankları müştəri
cəlb etmək naminə kreditlərin nominal deyil, effektiv faiz dərəcələrini elan
edir, reallığı əks etdirməyən reklam kampaniyası aparır və yüksək faizlə
verdikləri kreditləri aşağı faizli kimi təqdim etməyə çalışırlar. Elə banklar
var ki, öz reklamlarında faiz dərəcələrinin hətta 8 faiz aşağı saldıqlarını
elan edirlÉ™r. BÉ™zilÉ™ri isÉ™ daha da uzaÄŸa gedir,â€havayı†kredit payladığı barÉ™dÉ™
təkliflərlə çıxış edir və müştəri yığırlar.Amma borcalandan kreditə görə
komissiya, sığorta, nağdlaşdırma, girovun saxlanması və digər xərclərin
tutulması son nəticədə faiz dərəcələrinin yüksəlməsinə gətirib çıxarır.Çünki
müştəri krediti 15-16 faizlə götürdüyünü düşünür, amma bundan 1,6-1,8 dəfə
yüksək, yəni 24-28%-lə ödəniş edir. Amma bu sahə ilə iş görən çoxlarına
məlumdur ki, bankda faiz dərəcələri, xidmətlə bağlı ödənişlərdən əlavə
qeyri-rəsmi ödənişlərə də rast gəlinir. Bu cür bahalı kredit siyasəti əhalinin
cibindən daha çox pul çıxarılmasına xidmət edir ki, nəticədə
vətəndaşların,fiziki və hüquqi şəxslərin bir hissəsi çıxılması mümkünsüz olan
borc çuxuruna yuvarlanıb, maşınını, torpaq sahəsini, zinət əşyalarını,
mənzilini, bütövlükdə evini,firmasını, digər obyektlərini itirənlərin sayının
sürətlə artmasına gətirib çıxarır.Belə vəziyyət bank kreditlərindən regionlarda
istifadənin dairəsini genişlənləsinə, leqal orta təbəqənin xüsusi çəkisinin
artmasına,regionların qalxınmasına mənfi təsir göstərir. Görülən tədbirlərə
baxmayaraq, hazırda Azərbaycanda bu sahədə vəziyyət getdikcə kritikləşir.Ona
görə də ölkədə iqtisadi fəallığın yüksəldilməsi, biznes qurumlarının
maliyyələşdirilməsində aparıcı rola malik kommersiya banklarının təklif
etdikləri kreditlərin faiz dərəcələrinin yüksək olması müxtəlif səviyyələrdə
haqlı narazılıqlar və ciddi suallar doğurur. Azərbaycanda bank kreditləri
sahədəki vəziyyət qaydaya salınmasa, bu sahədə yaranmış problemlər yaxın
illərdə istehlak kreditləri problemi yaradacaq.... Orta gələcəkdə isə ciddi
sosial narazılıq mənbələrindən birinə çevrilib, arzuolunmaz kataklizmlər yarada
bilər. Banklar tərəfindən müştərilərinin hüquqlarının qorunmasına diqqətin
artırması, əhalinin maliyyə sahəsi üzrə biliklərinin azlığında sui istifadə
edilməsinin qarşısını almaq və onlara təqdim olunan kreditlər üzrə real faiz
dərəcələrini tam və şəffaf əsaslandırılmasına nail olmaq lazımdır.
Bütün bunları nəzərə alaraq 2014-cü
ilin dövlət büdcəsinə daxil olan məsələlər paket halında Milli Məclisdə
müzakirəyə çıxarılanda, sözügedən həmin məsələləri, bank faizləri və digər bu
kimi məsələləri də qaldırmaq fikrindəyik. Azərbaycanda bank kreditlərinin
yüksək olmasının görünən və görünməyən tərəfləri vardır. Görünən tərəflər
içərisində aşağıdakı məqamlar daha çox təsir gücünə malikdir: - kreditlərin
qaytarılmasında risklərin yüksək olması; - kredit resurslarının məhdudluğu
(əslində bu amil nisbi xarakter daşıyır, çünki Azərbaycan kredit resursları
yetərincə artırmaq iqtidarındadır); - kredit portfelinə cəlb edilən resursların
dəyərinin baha olması; - bank sektorunda oturuşmuş bazar münasibətlərinə xas
olan rəqabətin olmaması və inhisarçılıq meyllərinin olması; - inzibati
xərclərin və xidmət haqqlarının daim artması və sair. Azərbaycan
iqtisadiyyatının, xüsusən də neftdənkənar sahələrdə artımın keyfiyyətinin
yüksəldilməsi xeyli dərəcədə ölkədə ədalətli faiz siyasəyinin həyata
keçirilməsindən asılıdır. Ona görə də dövlətin bu sahədə vəziyyətin
normallaşdırılması işinin sürətləndirilməsinə təsir göstərməsini zəruri hesab
edirik. Hazırkı şəraitdə kommersiya banklarının əhaliyə və sahibkarlara verdiyi
kreditlərin faiz dərəcəsini aşağı salmaqdan, ümumiyyətlə kreditləri
ucuzlaşdırmaqdan ötrü aşağıdakı tədbirlərin həyata keçirilməsini vacib sayırıq:
1. Azərbaycanda faiz dərəcələrinin aşağı düşməsinə təsir göstərə bilən
pul-kredit siyasətinin həyata keçirilməsi. Bank sektorunda sivil bazar
münasibətlərinin tələbləri əsasında sərbəst fəaliyyətin təmin edilməsi, rəqabət
mühitinin formalaşmasına xidmət edən tədbirlər kompleksinin həyata keçirilməsi
2. Mərkəzi Bankın kommersiya banklarına ayırdığı mərkəzi kreditləşmənin artırılması
və eyni zamanda müxtəlif tənzimləmə alətləri vasitəsi ilə kommersiya
banklarının kreditə olan tələbatlarının səviyyəsinə təsir göstərməsi 3. Mərkəzi
Bankın mərkəzləşdirilmiş kreditlərə görə uçot dərəcəsinin aşağı salınması 4.
Ölkədə mövcud kredit faizlərinin reallıqdan daha yüksək olmasının qarşısını
almaqdan ötrü, Mərkəzi Bank tərəfindən istehlak kreditlərinin faiz
dərəcələrinin əsaslandırılması üzrə tələblər hazırlanıb həyata keçirilməsi 5.
Bankların texniki və digər xərclərinin azaldılması 6. Mövcud maliyyə
resurslarınından istifadənin səmərəliliyinin artırılası 7. Azərbaycanda
strateji valyuta ehtiyatları 50 milyard ABŞ dollarına yaxınlaşır. Onun Dövlət
Neft Fondunda olan hissəsindən 1-2 milyard manatını aşağı faizlə özəl
kommersiya bankları vasitəsilə perspektivli istehsal sahələrinə yönəldilməsi 8.
Ölkədə güclü aqrar-sənaye bankın yaradılası və onun ucuz kredit resursları ilə
təmin edilərək kənd təsərrüfatına və onula bağlı sahələrə, eləcə də
innovasiyalı inkiaşaf sahələrinə aşağı faizli kreditlərin verilməsi 9.
KreditlÉ™rin sığorta fondunun yaradılması 10.«ÆmanÉ™tlÉ™rin sığortalanması
haqqında» Qanunda müvafiq dəyişikliklər etməklə, kompensasiya məbləğinin 30 min
manatdan 50 min manata çatdırılması və kompensasiya olunacaq əmanətin faiz
dərcəsini tədricən 10 faizdən aşağıya doğru endirilməsi 11. Banklar tərəfindən
müştərilərinin hüquqlarının qorunmasına diqqətin artırması, əhalinin maliyyə
sahəsi üzrə biliklərinin azlığında sui istifadə edilməsinin qarşısını almaq və
onlara təqdim olunan kreditlər üzrə real faiz dərəcələrini tam və şəffaf
əsaslandırılmasına nail olunması və sair. Mərkəzi Bankın İdarə Heyətinin qərarı
ilə fəaliyyətdə olan bankların məcmu kapitalının, habelə yeni yaradılan banklar
üçün nizamnamə kapitalının minimumuna tətbiq olunan tələb 2014-cü il yanvarın
1-dən 10 milyon manatdan 50 milyon manata qaldırılacaq. Mərkəzi Bank hesab edir
ki, bu addım ölkə banklarının kapital bazasının gücləndirilməsi, onların
beynəlxalq rəqabət qabiliyyətinin yüksəldilməsi, bank sektoruna olan etimadın
daha da artırılması baxımından mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Fikrimizcə bu addım
həm də ölkədə bahalı kredit siyasətindən orta faizli kredit siyasətinə keçidlə
müşayət olunmalıdır. Maksimalizmə varmadan, real situasiyanı obyektiv
dəyərləndirməklə belə bir qənaətə gəlmək olar ki, həmin sadalanan tədbirlərin
kompleks və sistemli şəkildə həyata keçirilməsi orta perspektivdə kommersiya
banklarında əvvəlcə faiz dərəcələrinin bir neçə faiz azalmasına, sonra isə
postsovet məkanın orta faiz göstəricisinə yaxınlaşmasına imkan verər. Faiz
dərəcələrini oturuşmuş bazar iqtisadiyyatlı ölkələrin səviyyəsinə endirməkdən
ötrü isə maliyyə-bank sistemində sivil bazar münasibətlərinin tələblərinə cavab
verən səviyyədə köklü islahatların həyata keçirilməsinə və sağlam rəqabət
mühitinin formalaşdırılmasına ehtiyac vardır. Azərbaycanda banklar və digər
kredit təşkilatları tərəfindən verilən kreditlər üzrə faiz dərəcələrinin yuxarı
həddinin dövlət tərəfindən tənzimlənməsi fikirlərinə son vaxtlar tez-tez rast
gəlinir. Bu yanaşmaya görə dövlət kredit faizləri üzrə tavan müəyyən etməli və
həmin həddən yuxarı faizlə kredit verilməsi qadağan edilməlidir. Rusiya
mahiyyətcə belə bir addımı atmağa hazırlaşır. Dövlət Duması bununla bağlı
hölumətə təklif göndərib. Rusiyada faizlər üzrə orta dərəcə 16-18 faizdir.
Qanunverici orqan hesab edir ki, bu dərəcə yüksəkdir və buna görə də onun
tənzimlənməsinə ehtiyac var. Eyni təcrübənin Azərbaycanda tətbiqinə ehtiyac
varmı? Ölkəmizdə kreditlər üzrə orta dərəcə 14,3-14,8 faizdir. Hüquqi şəxslərə
verilən kreditlər üzrə orta dərəcə 11-11,5 faiz, fiziki şəxslərdə 18,4-21,9
faizdir. Biznes kreditlərində orta dərəcə 15 faiz, istehlak kreditlərində isə
təxminən 20 faizdir. Rusiya ilə müqayisə etdikdə Azərbaycanda verilən kreditlər
üzrə faiz dərəcəsinin aşağı olduğu məlum olur. Yalnız fiziki şəxslərə verilən
kreditlÉ™rdÉ™ faiz dÉ™rÉ™cÉ™sinin yüksÉ™k olması üzÉ™ çıxır. Ä°qtisadçı Samir Æliyev
kreditlər üzrə faiz dərəcəsinin yüksəlməsinin qarşısını almaq məqsədilə faiz
tavanının müəyyənləşdirilməsinin əleyhinədir. Onun fikrincə, belə bir limit
tətbiq edilsə, ondan banklar deyil, kredit götürənlər daha çox əziyyət çəkəcək.
Ekspert qeyd edir ki, hazırda kreditlər üzrə faiz dərəcəsi yüksək olsa da
bankların mənfəəti 3-4 faizdir. Bankların mənfəətinin az olmasını iqtisadçı
kredit üçün istifadə edilən vəsaitin baha olması ilə əlaqələndirir. Samir
Æliyev bildirir ki, É™gÉ™r yüksÉ™k faiz dÉ™rÉ™cÉ™lÉ™rinÉ™ görÉ™ limitlÉ™r olsa, banklar
həm az kredit verəcək, həm də kreditlər üzrə komission haqları qaldırılacaq.
Çünki banklar əks halda heç bir mənfəət əldə edə bilməz. Buna görə də ekspert
hesab edir ki, əsas diqqət maliyyə resurslarının ucuzlaşdırılmasına
yönəldilməlidir. Onun fikrincə, mərkəzləşdirilmiş kreditlərin həcmi
artırılmalı, bankların xarici təşkilatlardan ucuz kreditlər əldə edilməsinə köməklik
edilməli və depozitlər üzrə faiz dərəcəsi aşağı salınmalıdır. «Avropada biznes
krediti 3-4 faiz arasındadır, Mərkəzi Avropada isə bu rəqəm 6-8 faiz civarında
dövr edir» Akif Nəsirli: «Rusiyada kreditin faiz dərəcəsi 10-12 faiz,
Qazaxıstanda 10 faiz, Avropa ölkələrində orta hesabla 5-8 faizə qədərdir»
Azərbaycan Mərkəzi Bankının sədri Elman Rüstəmovun mətbuata açıqlamasına görə,
AMB kommersiya bankları ilə istehlak kreditlərinin faiz dərəcəsinin aşağı
salınması barədə danışıqlar və işlər aparır. Kreditlər üzrə faiz dərəcəsinə
toxunan Elman Rüstəmov bildirib ki, Azərbaycanda biznes kreditləri üzrə orta
faiz dərəcəsi təxminən 14 faiz təşkil edir ki, bu da digər ölkələrlə müqayisəli
səviyyədəddir: «İstehlak kreditlərinin dərəcələri də qonşu ölkələrlə müqayisədə
yüksək hesab oluna bilməz. Lakin hər halda istehlak kreditlərinin ucuzlaşması
Mərkəzi Bank tərəfindən lazımi hesab edilir». Elman Rüstəmov, eyni zamanda,
bildirib ki, bankların yüksək qazanc əldə etməsi barədə fikirlər yanlışdır:
«Bankların mənfəəti orta hesabla təxminən 3 faizdir ki, bu da yüksək göstərici
hesab oluna bilməz». Maraqlıdır, Azərbaycanda sahibkarlar və ekspertlər daim
bankların biznes və istehlak kreditləri üzrə faiz dərəcələrinin yüksək
olmasından gileylənirlər. Onların fikrincə, bir sıra hallarda bu göstəricilər
faiz nisbətilə 22-24, hətta bəzən 30 faizə belə çatır. Digər tərəfdən, rəsmilər
ölkəmizdə istehlak və biznes kreditlərinin başqa ölkələrlə müqayisəli səviyyədə
olduğunu bildirirlər. Görəsən, bank sisteminin inkişaf etdiyi ölkələrdə biznes
və istehlak kreditlərinin faiz dərəcələri nə qədərdir?
İqtisadi Təşəbbüslərə Yardım İctimai
Birliyinin eksperti Samir Æliyev AzÉ™rbaycan banklarının istehlak vÉ™ biznes
kreditlərinin faiz dərəcələri üzrə verilməsi sahəsində digər ölkələrlə müqayisə
oluna biləcəyini düşünmür: «Azərbaycanda bankların verdiyi istehlak və biznes
kreditlərinin faizləri yüksəkdir. İstehlak kreditlərinin yüksək olduğunu
rəsmilərin özləri də etiraf edir. Amma biznes kreditinin faiz dərəcəsi reallığı
əks etdirmir. Ölkədə həmin kreditin orta hesabla faiz dərəcəsi 14 faizdir. Amma
bu hədd də Sahibkarlığa Yardım Fondu və İpoteka Fondu tərəfindən verilən
kreditlər hesabına əldə olunub. Bu qurumların faiz dərəcəsi aşağı olduğundan
son nəticədə ölkə üzrə orta faiz dərəcəsinin 14 faiz olduğunu görmək olar. Amma
14 faizlə biznes kreditlərinin alınması hazırdı mümkünsüzdür. Regionlar üzrə
işləyən bank olmayan kredit təşkilatları fermerlərə krediti 30-36 faiz
civarında verir. Eyni zamanda, böyük biznes kreditlərinin götürülməsi şərtləri
də çox ağırdır. Ancaq girov qismində yüksək əmlak qoymağın müqabilində yüksək
həcmli kredit almaq olar. Bu zaman da əmlakın yalnız yarısı qədər kredit
verirlər. Ya da konkret bank sahibilə yaxınlığı olan adama böyük həcmdə kredit
verirlər. Qalan insanlar isə böyük həcmli kredit almaq iqtidarındı deyil. Bu
əsasda da qeyd edirəm kki, biznes kreditinin 14 faiz olması reallığı əks
etdirmir. Bu faizlə belə digər dövlətlərlə müqayisə oluna bilməz. Qonşu
ölkələrdə, məsələn, Rusiya və Gürcüstanda biznes və istehlak kreditinin faiz
dərəcəsi ölkəmizə nisbətən aşağı həddədir. Rusiya ilə müqayisədə ölkəmizdə
biznes kreditinin faiz dərəcəsi 3-4 faiz bəndi qədər yüksəkdir. Avropa ilə isə
ümumiyyətlə, müqayisə oluna bilmərik. Avropada biznes krediti 3-4 faiz
arasındadır, Mərkəzi Avropada bu rəqəm 6-8 faiz civarında dövr edir.
Azərbaycanda biznes krediti 16-17 faizdən başlayır və daha yüksək həddədir.
Ölkəmizdə kredit faizinin yüksək olmasının başlıca səbəbi kredit resurslarının
yüksək olmasından qaynaqlanır. Bank əmanəti 14 faizdən götürürsə, onu heç bir
halda 14 faizdən biznesə yönəltməz. Bu zaman bank məcburdur ki, daha yüksək
faiz dərəcəsi müəyyən etsin. Həmçinin, banklar xaricdən resurs cəlb edə də
bilmir. Xaricdən, ancaq ikinci əl vasitəsilə cəlb edə bilir ki, bu da ona 12
faizə başa gəlir. Eyni zamanda, risq amili də bankları yüksək faizli biznes və
istehlak krediti verməyə vadar edir. Biznesə yatırılan kreditlərin geri qayıtma
ehtimalı çox aÅŸağıdır». Samir Æliyev bankların yüksÉ™k qazanc É™ldÉ™ edÉ™
bilmədiklərilə bağlı AMB rəhbərinin fikirlərini isə bölüşür: «Bu fikirlə tam
razıyam. Baxmayaraq ki, banklar 20-30 faiz dərəcəsilə kredit verir, onların
qazancı burada 4-5 faizdən çox deyil. Bunun da başlıca səbəbi resursların baha
başa gəlməsilə bağlıdır. Banklar 14-15 faizdən əmanət cəlb edir, bunun üzərinə
əmanət xərcləri, bankın saxlanılması, ofis və filialların açılması, problemli
kreditləri də əlavə etdikdə banklar kredit alana pulu yüksək faizlə vermək
məcburiyyətində qalır. Ona görə də bankların qazancı 4-5 faizdən yüksək olmur».
Liberal İqtisadiyyat Mərkəzinin rəhbəri Akif Nəsirli də biznes və istehlak
kreditinin faiz dərəcəsinin başqa ölkələrlə müqayisədə Azərbaycanda çox yüksək
olduğunu söylədi: «Öncə onu deyim ki, kommersiya kreditlərilə istehlak
kreditlərini qarışdırmamalıyıq. Azərbaycanda kreditlərin ən aşağı faizi 12-13,
ən yüksəyi isə 33 faizə qədərdir. Buna əsasən kreditin orta faiz dərəcəsinin 14
faiz civarında olduğuna şübhə edirəm. Ola bilsin ipoteka kreditlərinin də o
sıraya daxil edilməsilə bu rəqəm alınıb. Amma ipoteka kreditləri kommersiya
krediti sayıla bilməz. Azərbaycanda kommersiya kreditləri aşağısı 19 faizə
qədərdir. Bu da qonşu dövlətlər və Avropa ölkələrilə müqayisədə çox yüksəkdir.
Rusiyada kreditin faiz dərəcəsi 10-12 faiz, Qazaxıstanda 10 faiz, Avropa
ölkələrində isə orta hesabla 5-8 faizə qədərdir. İstehlak kreditlərinin faiz
dərəcəsi də ölkəmizdə kifayət qədər yüksəkdir. Hazırda istehlak kreditinin ən
aşağı həddi 10 faizdir. Rusiyada isə 5-6 faiz həndəvərindədir. Qazaxıstanda
istehlak krediti üçün cəmi 2-3 faiz sığorta krediti tutulur. Belə bir praktika
Avropa ölkələrində də mövcuddur. Bu halda istehlak kreditinə görə demək olar
ki, hər hansı bir faiz dərəcəsi ödənilmir. Belədə əhalini faizsiz istehlak
kreditilə təmin edirlər. Azərbaycanın imkanları geniş olduğundan dünya
praktikasında tətbiq olunan həmin addımın ölkəmizdə də tətbiqi mümkündür».
Bankların mənfəətinin az olmasına gəldikdə, həmsöhbətimiz bununla razıdır:
«Azərbaycan banklarının mənfəəti yalnız faizə pul verməklə məhdudlaşır. Amma dünya
banklarının çox geniş çeşidə malik xidmətləri var. Ölkəmizdə banklar həm
müstəqil deyil, həm də çeşidlik baxımından kasaddır. Ona görə də ölkəmizdəki
bankların mənfəəti azdır. Amma bu o demək deyil ki, onlar krediti ucuz
verdiyindən mənfəətləri azdır. Banklar kredit faizlərini aşağı salıb,
fəaliyyətlərini genişləndirdiyi halda mənfəətləri də yüksələcək». Rüfət Sultan
İstehlak kreditləri artdıqca problemli kreditlər azalır Azərbaycanda kredit
təşkilatları tərəfindən verilən kreditlər arasında vaxtı keçmiş (problemli)
kreditlərin payının azalması prosesi davam edir. Mərkəzi Bankın sentyabrın 1-nə
olan son məlumatına görə, kredit təşkilatları ümumilikdə 14,455 milyard manat
kredit verib ki, onun da 5,3 faizi və ya 764,8 milyon manatı vaxtı keçmiş
kreditlərdir. Mərkəzi Bank tərəfindən açıqlanan məlumatlardan görünür ki,
problemli kreditlərin hazırkı səviyyəsi 2010-cu ildəki səviyyə enib. 2010-cu
ildə Azərbaycanda problemli kreditlərin ümumi kreditlərdəki payı 5 faizlik
həddə yüksəlmişdi. İlin sonuncu ayında bu nisbət 5,4 faiz olub. 2011 və 2012-ci
illərdə isə problemli kreditlərin xüsusi çəkisi 6-7 faiz intervalında dəyişib.
Problemli kreditlərin xüsusi çəkisindəki maksimum səviyyə 2012-ci ilin mart və
aprel aylarında qeydə alınıb. Həmin aylarda problemli kreditlərin ümumi
kreditlərdə payı 6,9 faiz təşkil edib. 2012-ci ilin oktyabr ayından etibarən
problemli kreditlərin payında azalma müşahidə olunur. Ötən ilin sonunda
problemli kreditlər cəmi kreditlərin 6,1 faizini, 2013-cü ilin aprelində 5,8
faizini, avqustda isə 5,3 faizini təşkil edib. Son aylarda sadəcə problemli
kreditlərin xüsusi çəkisi azalmır, eyni zamanda problemli kreditlərin ümumi
həcmində də azalma müşahidə olunur. Bu ilin iyun ayından sonra problemli
kreditlərin həcmi 17 milyon manat azalıb. Son 8 ayda isə problemli kreditlər
cəmi 1 milyon manat artıb. Maraqlıdır ki, problemli kreditlərin xüsusi
çəkisinin azalması istehlak kreditlərinin və inşaat ilə əmlak sektoruna ayrılan
kreditlərinin xüsusi çəkisinin artması fonunda baş verir. İstehlak kreditlərinin
həcminin ümumi kreditlərdə payı 38,6 faizə yüksəlib. Bir il əvvəl istehlak
kreditlərinin xüsusi çəkisi 35,7 faiz idi. Son bir ildə istehlak kreditlərinin
xüsusi çəkisində artım 8,12 faiz təşkil edib. Həcm etivarilə isə istehlak
kreditləri son bir ildə 41 faizdən çox artıb. İnşaat və əmlak sektoruna
yönəldilən kreditlərin cəmi kreditlərdə payı 15,5 faizə yüksəlib. Bir il əvvəl
inşaat və əmlak sektoruna cəmi kreditlərin 9,6 faizi yönəldilmişdi. Ötən
müddətdə bu kreditlərin xüsusi çəkisi 61,45 faiz artıb. İnşaat və əmlak bölməsi
üzrə kreditlərin həcmi isə 1,06 milyard manatdan 2,24 milyard manata yüksəlib.
Bu müddətdə inşaat və əmlak kreditləri 2,1 dəfə artıb. Mütəxəsis rəyinə əsasən,
problemli kreditlərin əvvəllər artmasının əsas səbəbi istehlak kreditləri
deyil, biznes strukturlarına verilən kreditlərlə bağlı yaranıb. Məhz böhran
dövründə biznes sektorunda yaranan çətinliklər səbəbindən problemli kreditlərin
həcmi və xüsusi çəkisi xeyli dərəcədə artıb. Son vaxtlar isə böhranın təsirləri
aradan qalxdığından biznes sektorunun ödəmə qabiliyyəti yüksəlib və bu cür
kreditlərin qaytarılmasında çətinliklər müəyyən qədər aradan qalxıb. İstehlak
kreditlərinin artması fonunda problemli kreditlərin azalması ondan xəbər verir
ki, fiziki şəxslərin kredit borclarını qaytarma imkanları yüksəkdir. Banklar da
bunu nəzərə alaraq son 2 ildə kiçik həcmli kreditlərin sayını xeyli dərəcədə
artırıb. Təcrübə göstərir ki, bu siyasət problemli kreditlərin qarşısının
alınmasında böyük fayda verib.
