37-ci il repressiyalarında Bağırov günahkar deyilmiş... - İLGİNC İDDİA
Araşdırma
Oxunub: 3341
08 May 2019 | 15:38
37-ci il repressiyalarında Bağırov günahkar deyilmiş...  - İLGİNC İDDİA

Tədqiqatçı Adıgözəl Məmmədovun Mehriban Vəzirin rus dilindən çevirib nəşr etdiyi "Həmidə Xanım Cavanşir. Xatirələrim" kitabına yazdığı təqdimat yazısının Mir Cəfər Bağırovla bağlı hissəsinə cavab olaraq yazdığı  “Mehriban Vəzir uydurma tarixçəsi ilə M.C.Bağırova niyə böhtan atır?”məqaləsini təqdim edirik:

 

24 aprel 2019-cu il tarixdə Kulis.az-da  getmiş Mehriban Vəzirin yazısı elə ilk abzasdan yalan üzərində qurulmuşdur. Mehriban Vəzir göstərir ki, guya 30-cu illərin əvvəllərində Mirzə İbrahimov Həmidə xanımı Yazıçılar İttifaqına  dəvət edərək, ona M.C.Bağırovun Qarabağ fəaliyyəti barədə müsbət yöndə bir xatirə kitabı yazmağı təklif etmişdir (yazıdan  belə başa düşülür ki, bu hadisələr sovet hakimiyyəti Azərbaycanda qurulana qədər baş vermişdir -  A.M.).

 

Ona görə də ilk olaraq gəlin, 30-cu illərin əvvəllərinə ekskursiya edək. Xüsusilə, onu qeyd etmək istəyirəm ki, 30-cu illərin əvvəli məfhumu özü qeyri-müəyyənlik yaradan bir anlayışdır. 30-cu illərin əvvəlində Mirzə İbrahimovun 21 yaşı vardı. O, bu yaşda nə Yazıçılar İttifaqına üzv idi, nə də hər-hansı bir məsul vəzifəsi vardı və heç bir vəzifəsi olmayan gənc adama dövlət başçısı olan Mir Cəfər Bağırov hansı xüsusi tapşırıq verə bilərdi?

 

M.C.Bağırov Mirzə  İbrahimovu yalnız 40-cı illərin ortalarından Cənubi Azərbaycanda proseslər başlayanda yaxından tanımışdı.

 

İkinci: Yazıçılar İttifaqı özü də 30-cu illərin əvvəllərində deyil, ortalarında yaranmışdır və ilk rəhbəri də Mirzə Kazım Ələkbərli olmuşdur. Yalnız 1948-ci ildə M.İbrahimov Yazıçılar İttifaqında məsul vəzifə daşımışdır.

 

Üçüncü: M.C.Bağırov sovet hökuməti qurulana qədər ümumiyyətlə heç vaxt Qarabağda olmamışdır. Bunu bilmək üçün Azərbaycan Dövlət Arxivindəki, fond 1. siyahı № 405 iş 107-də saxlanılan sənədə baxmaq kifayətdir. M.C.Bağırov 17 sentyabr 1896-cı ildə Quba qəzasında anadan olmuşdur. 12 yaşına qədər müsəlman ruhani məktəbində təhsil alır. O, bu məktəbdə dinlə, fars ədəbiyyatı, Nizami və Füzuli yaradıcılığı ilə yaxından tanış olur. 1907-ci ildə valideynləri onu dünyəvi elmlərlə məşğul olan Quba orta məktəbinə göndərir. Oranı bitirdikdən sonra 1913-cü ildə Quba orta-ali məktəbində təhsilini davam etdirir. Ailəsinin maddi imkanları çatmadığından təhsilini yarımçıq qoymaq təhlükəsi yaranır. Mir Cəfərin istedadını görən müəllim heyəti tədris ocağının vəsaiti hesabına onun Petrovskidə (Həştərxanda) iki illik pedaqoji təhsilini davam etdirməyinə köməklik göstərir.

 

Related


10 fevral 1915-ci ildə Mir Cəfər Bağırov Petrovskidə təhsilini başa vurduqdan sonra Quba qəzasının Xudat stansiyasında yeni açılmış ibtidai məktəbə direktor təyin olunur. O, burada yeni məktəbi formalaşdırdıqdan sonra Quba qəzasının ləzgilərin daha çox yaşadığı Nəcəfkənd məktəbinə göndərilir. M.C.Bağırov burada yerli kəndli uşaqlarını təhsilə cəlb edir. Artıq burada onun siyasi xətlər, o cümlədən sosialist təşkilatları və onların proqramları ilə ilkin tanışlığı başlayır. 1916-cı ilin payızından onu Quba qəzasının iki illik yəhudi ibtidai məktəbinə keçirirlər. Bu andan sonra Bağırovun həyatının keşməkeşli dövrü başlayır. 1917-ci il Rusiyada fevral inqilabından sonra onun Quba qəzasının icraiyyə komitəsinə, Qubada yerləşmiş Penza drujinasının əsgərləri tərəfindən namizədliyi irəli sürülür və o, seçilir. İcraiyyə komitəsində fəaliyyəti zamanı o, burada o dövrün siyasi palitrasını özündə əks etdirən qüvvələrlə ilk dəfə tanış olur (Azərbaycan Dövlət Arxivi f 1. S. № 405 iş 107). M.C.Bağırov rus dilini yaxşı bilirdi və öz istedadı ilə həmyaşıdlarından fərqlənirdi. Öz diribaşlığı ilə siyasi hadisələri düzgün qiymətləndirən M.C.Bağırov tezliklə Quba qəzasının sayılıb-seçilən şəxslərindən biri olan Ə.Zizinskinin marağına səbəb olur.


Bağırov 1917-ci ilin mart ayında Ə.Zizinski ilə yaxından tanış olur. O dövrdə Əli bəy Zizinski Quba qəzasındakı hakimiyyət boşluğunu doldurmaq üçün silahlı qüvvələr formalaşdırırdı. 


Əslində isə bu silahlı qüvvələr 1918-ci ilin Bakıdakı mart hadisələri zamanı erməni Hamazaspın Azərbaycanın şimalına doğru hərəkət edən quldurlardan yerli əhalini qorumaq üçün yaradılmış müdafiə qrupları idi. Əli bəy Zizinskinin məsləhəti ilə 1918-ci ilin ortalarından M.C.Bağırov  Azərbaycanı tərk edir. Həştərxanda Nəriman Nərimanovla tanış olur. 1919-cu ildə N.Nərimanov Həştərxanda M.C.Bağırovun siyasi əqidə bütövlüyü, hərbi sərkərdəlik qabiliyyəti və ideya təşkilatçılığını nəzərə alaraq onu  müsəlman polkunun komissarı vəzifəsinə irəli sürmüşdür. Az sonra o, 34-cü diviziyanın hərbi komissarı təyin edilir. M.C.Bağırov yalnız 1920-ci ilin mayında Azərbaycana qayıdaraq Bakıya gəlir və Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin xüsusi tapşırığına əsasən Dadaş Bünyadzadə ilə birgə Qarabağa göndərilir. O, inqilabi şuranın Qarabağ bölgəsində Azərbaycan ordusunun təşkili üzrə səlahiyyətli nümayəndəsi təyin edilir. Az sonra M.C.Bağırov Qarabağ Vilayəti Hərbi Şurasının sədr müavini və Vilayət Partiya Komitəsinin Rəyasət Heyətinin sədrinin birinci müavini seçilir (Bunu Azərbaycan Dövlət Arxivindəki f1; S 122. iş 107, səh. 13 sənədində görmək olar).

 

Image

 

Sual olunur: Qarabağın rəsmi ali rəhbərlərindən biri olan M.C.Bağırov, M.Vəzirin təbirincə desək, hər hansı "qeyri-qanuni quldur dəstəsi”nə nə üçün başçılıq etməli idi?

 

Məhz o günlər N.Nərimanovun əsas milli silahdaşı olan M.C.Bağırov Qarabağda daşnak ermənilərlə mübarizə aparmış, tarixi ərazimiz olan Qarabağın daşnaklardan təmizlənməsində müstəsna xidmətləri və hərbi təşkilatçılıq fəaliyyətləri olmuşdur.

 

Sual olunur: M.Vəzir erməni daşnaklarının başını əzmiş M.C.Bağırova böhtan atmaqla kimə, nəyə və hansı məqsədlərə xidmət edir?

 

Təsadüfi deyil ki, 11-ci ordunun Pankratov sayağı özbaşınalıqlarına son qoymaq üçün N.Nərimanov M.C.Bağırovu Bakıya dəvət edərək 11-ci ordunun hərbi tribunal şöbəsinin sədri vəzifəsinə təyin edir.

 

Eyni zamanda da Mehriban Vəzirin siyasi alver mövzusuna çevirdiyi  1937-ci il siyasi repressiya hadisələrində arxiv sənədləri işığında da aydınlıq gətirmək istəyirəm.

 

Sözsüz ki, Azərbaycan oxucularının böyük əksəriyyəti uydurmalar hesabına bütün siyasi repressiya proseslərinin başında M.C.Bağırovun durduğunu eşidib və oxuyublar. Lakin uzun illər apardığım tədqiqatlar M.C.Bağırovun Stalinin apardığı sinfi müba­rizənin əleyhinə olduğu qənaətinə gəlməyimə səbəb olmuşdur.

 

Nəzərə almaq lazımdır ki, hələ M.C.Ba­ğırovun Azərbaycandan uzaq­laş­dı­rıldığı və Tiflisdə olduğu müddətdə (1927-ci ildən 1929-cu ilə qədər olan dövr), artıq Sovet İttifaqının həbs­xanalarında, siyasi təcridxanalarında və sürgündə bir mil­yona qədər insan vardı. Bu insanların çoxu müxalifətdə dayanan partiya üzv­ləri, sovet müəssisələrində vic­danla çalış­mış «burjua» mütə­xəs­sis­ləri idi. Bütün respublikalardakı həbs­ləri, adətən «millətçilər», «NEP-əleyhdarları» adları altında aparırdılar. 1930-1932-ci illərdə isə bütün kəndlərdə şəxsi torpaq sahəsi olanlara sarsıdıcı zərbələr vu­rul­­ur, evləri və əmlakları yeni yaradılan kolxozlara verilirdi.

 

Image

 

2 iyun 1937-ci ildə Stalinin iştirakı ilə SSRİ müdafiə komissarlığının hərbi şurasının geniş iclası keçirilir. K.Y.Voroşilov məruzə ilə çıxış edərək hərbi – dövlət çevrilişində iştiraka cəhd etmiş hərbi komandirlər Tuxaçevskinin, Putnanın, Korkun, Yakirin, Ubereviçin həbs olunduqlarını söyləyir. Beləliklə Stalin 1937-ci il iyun plenumuna bir neçə gün qalmış bu “xəyanəti” həyata keçirmək istəyənləri neytrallaşdırır. Artıq ordudakı rəhbərliyə Stalinin inamı itdiyindən, o, ancaq XDİK-yə (Xalq Daxili İşlər Komissarlığı) arxalanırdı.

 

Onu da qeyd etmək istəyirəm ki, sözsüz, istintaq zamanı müstəntiqlər həbs edilmiş Aleksey Rıkovdan (keçmiş Xalq Komissarları Sovetinin sədri) ona yaxın olanlarla maraqlanırdı. Rıkov isə ona yaxın olan adamların siyahısını təqdim edirdi. Məsələn, o qeyd edir ki, mənim Zaqafqaziyada Qəzənfər Musabəyov, Orxealaşvili və sairələri ilə əlaqələrim var. Bununla da növbəti istintaqa yeni vəzifəli şəxslər və insanlar cəlb olunurdu. Qəzənfər Musabəyovun istintaqı zamanı isə o, Ruhulla Axundovla yaxın münasibətlərini bildirir və bununla da dairə genişlənirdi. (Nəzərə alsaq ki, Ruhulla Axundov da öz şəxsi anketində vaxtilə «Eser» partiyasının üzvü olduğunu da göstərmişdi).

 

M.C.Bağırov Ruhulla Axundovla çox yaxın dost olmuşdular. Məsələn, Əlheydər Qarayev və Levon Mirzoyan cütlüyünün canfəşanlığı ilə 1927-ci ildə bütün vəzifələri əlindən alınmış M.C.Bağırov Azərbaycanı tərk edir və Tiflisə dos­tu Beriyaya pənah aparır. M.C.Bağırov L.P.Beriyanın kö­məkliyi ilə Zaqafqaziya federasiyası su təsərrüfatı komissarlığına işə düzəlir.

 

M.C.Bağırovun Bakıdan uzaq­laş­dırıl­ma­sının səbəblərini və Tiflisdəki vəziyyəti barədə ən məhrəm məlumatı Moskvada partiya kurslarında olan yaxın dostu Ruhulla Axundova yazır. O, Ruhulla Axundova məktub yazır. Bu məktub «Azərbaycan Respublikasının  Dövlət Arxivinin xüsusi fondunda  saxlanılır. 1929-cu ilin 6 mayında Tiflis şəhərinin Piroqov-8 ünvanından Ru­hul­la Axundova göndərilib. Məktub «Əzizim, Ruhulla» sözləri ilə baş­layır. Əvvəlcə M.C.Bağırov Ruhulla Axundovun səh­həti ilə əlaqədar narahat olduğunu və Bakını tərk edən zaman onunla sağollaşmadığına görə özünü bağışlaya bilmədiyini söylə­yir. O, məktubunda qeyd edir:

 

Image

 

«Serqo Orcоnikidzenin qəti gös­tə­­rişinə əsasən Bakını tərk etmək məcburiyyətində qaldım. Elə başa düşürdüm ki, burda (Tiflisdə) yeni vəzifəmi normal şəraitdə icra etməyə başlayacağam. Lakin çox təəssüf ki, əksinə yüz dəfə ağır şəraitə düşdüm və əvvəlcədən mənə qarşı hazırlanmış «tələ­lər­lə» üzləşdim. Sanki bu vəhşiləşmiş insanlar məni ilk işıq dirə­yin­dən asmağa hazır dayanmışdılar. Mənə qarşı olan münasi­bətin əsa­sı­nı isə Azərbaycan rəhbərliyinin mənim (L.Mirzoyan - Ə.Qa­ra­yev - Novruzov birliyi -A.M.) barəmdə mərkəzə ötürdükləri informasiyalar for­malaşdırır. Amma bu rəhbərlər başa düş­mür­dülər ki, res­pub­li­ka­da törətdikləri əməlləri ört-basdır edə bil­məyəcəklər. Məsələn, Azər­baycan siyasi idarəsinin əməkdaşları Lənkəranda qeyri-leqal sər­hədi keçmək istəyən mollanı vəhşi­cəsinə boğub öldürüblər. Bu ha­disədən hiddətlənən kənd əhalisi mollanın meyitini geri almaq istə­yəndə siyasi idarə əməkdaşları narazı olan insanlarla amansız dav­ranmışlar. Bu da son nəticədə yüzlərlə günahsız kəndlilərin həb­sinə gətirib çıxarmışdır. Kənd əhalisi məcburiyyət qarşısında qa­lıb Bakıya öz aralarından nüma­yəndə heyəti göndərmək qərarına gəlirlər. Artıq kəndlilərin narazılığı etiraz üsyanına keçən vaxtdan son­ra Bakıdan dövlət komissiyasının üzvləri Lənkərana gəlir».

 

Mək­tubda M.C.Bağırov bu cür misalların saysız-hesabsız oldu­ğu­nu Ruhulla Axundova bildirir. Sonra M.C.Bağırov yazır:

 

“Yuxarıda qeyd etdiyim rəhbərlərin özbaşınalıqları və törətdikləri əməl­ləri barədə bildiyimə görə məni tamam sıradan çıxartmaq və ya fiziki cəhətdən məhv etmək istəyirlər. Lakin, hələ ki, fiziki cə­hət­dən məni sıradan çıxartmaq onlara müyəssər olmamışdır. Onlar sax­ta sənədləri quraşdırıb mənə qarşı ittiham irəli sürməyə cəhd edir­­lər. Lakin Zaqafqaziya partiya təşkilatlarının məni müdafiə et­dik­lərini görərək yuxarıda göstərdiyim qondarma ittihamları mənə qarşı söyləməyə ehtiyat edirlər. Bununla yanaşı mən özümə söz ver­­dim ki, danışmayım. Çünki, mənim çıxışlarım nəinki Azərbay­can rəhbərliyinin, həmçinin burda (Tiflisdə - A.M.) yoldaş Oroxelaşvi­linin də xoşuna gəlmir. Bununla belə respublikadakı yoldaşlar Azər­baycandakı bir qrup rəhbərlərə qarşı nə vaxt radikal qərarın ve­­­­ri­ləcəyi barədə mənə suallarla müraciət edirlər».

 

Sonra M.C.Ba­ğı­rov özü və ailəsi haqqında məktubda Ruhulla Axundova mə­lu­mat verir:

 

«Görəndə ki, mənə qarşı ədalətli mü­nasibətə ümid etməyinə dəyməz, özümü sakitləşdirmək üçün 200, bəzən 205 səhifə gündəlik kitab oxuyuram. Məsələn, 1) «Leninə görə aq­rar suallar» kitabının IX tomunu 2 dəfə, 2) «Rusiyada inkişaf etmiş kapitalizmin həqiqətləri», 3) «Partiya qurultaylarının tarixi» (müx­tə­lif mənbələrdən), 4) «Lenin kooperasiya haqqında» (bütün onun məqalələri və çıxışları), 5) «Kapital» əsərini və sairə. Gürcü dost­la­rım da (Beriya nəzərdə tutulur – A.M.) mənə köməkliklərini əsir­gə­mirlər. Oğlum Cahangirdən (Volodya) məktub almışam. Mək­tu­bun­da Ömər Xəyyamın, Mirzə Şəfi Vazehin əsərlərini oxuduğunu de­yir. Sentyabrda Qubadan Bakıya qayıdacağını söyləyir. Deyəsən bir az xəstələnib, yaman ondan nigaranam. Ancaq bacılarımın gözləri ürə­yimin parasının (oğlu Cahangiri nəzərdə tutur – A.M.) üstündədir. Ona görə də arxayınam. Səndən xahişim odur ki, (Ruhulla Axundovu nə­zərdə tutur – A.M.) məndən incimə, hələlik vəziyyətim pis deyil. Hə­yat yoldaşım və oğlumun adından sizin ailəyə salam çatdır­ı­ram».

 

1937-ci ilin ikinci yarısından repressiyaların miqyası çox genişləndirildi. Moskvadan göndərilmiş Xalq Daxili İşlər Komissarının 00447 №-li əmrinə əsasən Sovet İttifaqında repressiyaların həcmi görünməmiş səviyyəyə çatdı.

 

Ona görə də bütün SSRİ-nin respublika, vilayət və diyar rəhbərləri bu əmrlə bağlı mərkəzin tapşırığının yerinə yetirilməsi ilə əlaqəli Stalinə hesabat verirdilər. Bu gün bəzi mətbuat orqanlarında M.C.Bağırovun öz təşəbbüsü ilə represiyaların həyata keçirilməsi ilə bağlı məktub yazması da açıq-aşkar kontekstdən çıxarılmış məqsədyönlü dezinformasiyadır. Təsadüfi deyildir ki, məhz bu əmrdən sonra Moskvada MK-nın böyük əksəriyyət üzvləri həbs olundular. 1937-ci ilin sentyabrında Kommunist bolşeviklər partiyasının plenumunda Stalin məlumat verirdi:

 

“İyun plenumundan indiki plenuma qədər bizim sıralarımızdan MK-nın bir neçə üzvü çıxmış və həbs olunmuşdur: Zelenskiy, Lebed, Nosov, Patnitskiy, Xataeviç, İkramov, Krinitskiy, Vareykis - 8 adam. MK üzvlüyünə namizədlər arasından həbs olunanlar isə 16 nəfər idi.

 

Sonralarda MK-nın digər üzvlərinə və namizədlərinə qarşı repressiya davam etdirildi. Bubnov, Kosarev, C.Kosior, Mejlauk, Pospışev, Ruximoviç, Çubar, Eyxe və başqaları həbs olundular. 1938-ci ilin axırına kimi partiyanın Mərkəzi Komitəsinin 70 faizi repressiya olundu.

 

Image

 

«Arqumentı i faktı» qəzetində (Moskva, 1989, № 5) çap edilən yazıda stalinizmin ümumi qurbanlarının sayı gös­­tərilirdi, 1939-cu ilin yanvarın 1-nə qədər «QULAQ»dakı 1.317195 dus­­tağın 830.491-i rus, 181.905-i ukraynalı, 44.785-i belorus, 24.894-ü tatar, 24.499-u özbək, 19.758-i yəhudi, 18.572-i alman, 17.123-ü qazax, 16.860-ı polyak, 11.723-ü gürcü, 11.064-ü er­mə­ni, 9352-i türkmən, 4874-ü başqırd, 4347-i tacik, qalan 96.948-i 100-dən çox millətin nümayəndələri idi.

 

Həbs edilənlərin yaş həddi belə idi 18 yaş­dan az olanlar – 1, 2%; 18-dən 21 yaşa qədər olanlar – 9,3%; 22-dən 40 yaşa qədər olanlar – 63,6%; 41-dən 50 yaşa qədər olan­lar – 16,2%; 50 yaşdan yuxarı olanların sayı – 9,7%. Böyük Vətən mü­haribəsinə qədər məhbusların 93 faizini kişilər, 7 faizini isə qa­dın­lar təşkil etdiyi halda, 1944-cü ilin iyulunda 74 faizi kişilər, 26 faizi isə qadınlar təşkil edirdi («Arqumentı i faktı» qəzeti, 1990-cı il, 1–7 sentyabr).

 

Göründüyü kimi "Arqumentı i faktı" qəzetində azərbaycanlıların sayı göstərilmir. Çünki digər respublikalara nisbətdə say çox azdır. Ancaq biz bu sayı Azərbaycan SSR Prokuroru Babayev Adil Salman oğlunun 4 may 1955-ci ildə Azərbaycan KP MK-nın birinci katibi İ.Mustafayevə təqdim etdiyi arayışdan öyrənə bilərik (Azərbaycan Respublikası Dövlət Arxivi : fond 1, siyahı 44, iş 251, vərəqə 4 - bu siyahını artıq açıq mənbələrdən əldə etmək olur və mətbuatda dərc edilib -A.M.).

 

Belə ki, 30 aprel 1954-cü ildə Azərbaycan SSR Prokuroru vəzifəsinə təyin olunmuş (M.C.Bağırovun həbsindən sonra - A.M.) Babayev Adil Salman oğlu 4 may 1955-ci ildə Azərbaycan KP MK-nın birinci katibi İ.Mustafayevə təqdim etdiyi arayışda 1937-38-ci illərdə 2846 nəfərin siyasi repressiyalara məruz qaldığını bildirir və arayışa siyasi repressiya olunanların siyahısını əlavə edir. Onu da nəzərə almaq lazımdır ki, o dövrdə qonşu Ermənistanın əhalisi Azərbaycandan 3 dəfə az idi. Bütün bunlar onu göstərir ki, M.C.Bağırov mümkün qədər bu repressiyalardan Azərbaycanın daha az zərərli çıxmasına çalışmışdır. Təəssüf ki, o dövrdə bir çox yazarlarımız, ziyalılarımız bir-birlərindən Moskvaya, M.C.Bağırovun başının üstündə donoslar yazırdılar, bununla da onun əl-qolunu bağlayırdılar. Təsadüfi deyil ki, illər sonra Üzeyir Hacıbəylinin dəfn mərasimində, mərhum bəstəkarımızla vidalaşma mərasimi keçiriləndə Mir Cəfər Bağırov foyedə onlardan bəzilərini görür və hiddətlə "Moskvaya qalaq-qalaq donoslar yazmaqla Üzeyiri siz öldürdünüz" - deyir.

 

Çünki bu “donosçik”lərin ucbatından o, bir çox Azərbaycan ziyalılarını qorumaq üçün birbaşa Stalinə müraciət edirdi, məsələn, sözü gedən Üzeyir Hacıbəyliyə, Əlağa Şıxlinskiyə və digərlərinə görə. Çünki, Nikolay Yejov onun bütün müraciətlərinə məhəl qoymurdu. M.C.Bağırovu susdurmaq üçün yerli donosçu “ziyalılarımızın” adından XDİK-nın nümayəndələrinə, bir çox hallarda N.Yejovun adına müraciətlər olunurdu. Bir çox ədiblərimizi  əksinqilabçı dəstələrlə əlaqədə günahlandıraraq M.C.Bağırovu bunları ört-basdır etməkdə və onları qorumaqda  günahlandırırdılar. Ona görə də həbslər barədə birbaşa Moskvadan əmrlər gəlirdi. Bax, bu baxımdan, M.C.Bağırovun yaxın silahdaşlarınıda, o cümlədən də ondan sonra ən yüksək vəzifəni tutmuş Azərbaycan Nazirlər Sovetinin sədri Hüseyn Rəhmanovu da, həbs edirlər. M.C.Bağırov ona görə də Stalinə müraciət edir:

 

“Moskva MK(b)P Mərkəzi Komitəsi, Stalinə

 

Sentyabrın 7-dən başlayaraq Xalq Komissarları Sovetinin sədri Hüseyn Rəhmanovun xəstəliyi şiddətlənmişdi, ağ ciyərin­dən qa­nax­ma başlamışdır. Onda şəkər xəstəliyi də aşkar etmişlər. H.Rəh­ma­novun konsilium və müalicə üçün Mos­­kvaya göndərilməsinə icazə verməyinizi xahiş edirəm.

 

Azərbaycan K(b)P MK katibi M.C.Bağırov

 

13 sentyabr 1937-ci il”

 

Image

 

Buna cavab olaraq elə həmin günlər Mir Cəfər Bağırovun başı üstündən Moskvaya tamamilə başqa məzmunda məxfi məlumatlar göndərilirdi:

 

“1933-cü ildə «əksinqilabçı millətçi qrupunun üzvü olmuş» H.Rəhmanov M.C.Bağırovun təqdimatı ilə 1935-ci ildə Lenin ordeni ilə təltif olunmuşdur”.


Lakin Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin katibi, yaxın silahdaşı, Azərbaycan SSR Xalq Komissarları Sovetinin sədrini repressiyadan xilas edə bilmədi və edə də bilməzdi. Çünki onun rəsmi xahişi ilə müraciət etdiyi Stalin 1937-ci ildə ən yaxın qohumlarının belə xahişlərinə məhəl qoymamışdı. Onunla birgə birinci arvadı olmuş Ketonun qardaşı, köhnə bolşevik Svanidze həbs olunub güllələnmişdi, arvadı Mariya Svanadze həbs düşərgəsinə göndərilmişdi. Stalinin baldızı Yekaterina da 1937-ci ilin məhbusları arasında idi. Bax belə bir vəhşiləşmiş mühitdə M.C.Bağırovun ziyalılarımızı qorumaq baxımından etdiyi canfəşanlığına cavab olaraq, Stalinin təkidi ilə ÜİK(b)P MK katibi A.A.Jda­nov Azərbaycan KP MK-ya, şəxsən Mir Cəfər Bağırova göndərdiyi məktubda (bu mək­tub onun məhkəməsində oxunmuşdur) o, M.C.Bağırovu əksin­qi­lab­çı düş­­­­mənlərin, sosializm əleyhdarlarının tapılıb ifşa edil­mə­sin­də qətiy­yətsizlik göstərdiyinə görə günahlandırırdı. Sözsüz ki, bu xəbərdarlıq məktu­bu əsassız deyildi. Artıq Kremlə M.C.Ba­ğı­ro­vun milli ruhlu Azərbaycanın bu və ya digər görkəmli ictimai-siyasi xadimlərini xilas etmək üçün birbaşa Sovet rəh­bərlərinə gön­dərdiyi müraciətlərə görə Kremlin Azərbaycan üzrə olan agent­lə­rinin M.C.Bağırovdan mərkəzə göndərdikləri məxfi siqnallar ona qarşı yuxarıdakı xəbərdarlıq məktubunun əsasını formalaşdırırdı.

 

Bütün bu hadisələrin məntiqi nəticəsi kimi 1938-ci ilin yanvarında N.İ.Yejovun tapşırığı ilə Bakıya SSRİ Daxili İşlər Komissarlığından böyük bir qrup komissiyası gəlir. Komissiyanın əsas məqsədi respublika rəhbərliyinin əks-inqilabla mübarizəsinin zəif təşkil edilməsini və M.C.Bağırovun əksinqilabçılara qayğı ilə yanaşmasını üzə çıxartmaq idi. Moskvadan gələn komissiya isə M.C.Bağırovun həbsini əsaslandırmaq üçün müəyyən işlər görür və bu yoxlamanın nəticələri kimi onun millətçi-təmayülçü olmağı barədə Moskvaya məlumatlar ötürürlər. Bu məlumatlarda onun «Hümmət» təşkilatı ilə əlaqələri xüsusi vurğulanırdı.

 

Lakin hadisələrin məcrası L.P.Beriyanın 1938-ci ilin yazında SSRİ Xalq daxili işlər komissarının müavini seçildikdən sonra dəyişilir. Beriya bu vəzifəyə gəldikdən sonra onun ilk işlərindən biri kimi N.İ.Yejovun tapşırığı ilə Bakıya göndərilmiş komissiyanın düzgün yoxlanış aparmadığı barədə Stalinə məlumat vermək olur. Şübhəsiz, istər Beriya, istərsə də M.C.Bağırov Zaqafqaziyada onların iradəsindən asılı olmayan ədalətsiz həbslərin səbəbkarı kimi N.İ.Yejovun nə vaxtsa məsuliyyət daşıyacağını bilirdilər. Buna görə də 1938-ci ilin 24 noyabrında Siyasi büro Yejovu SSRİ xalq daxili işlər komissarı vəzifəsindən azad edir. Bu vəzifəyə isə L.R.Beriya seçilir.

 

Çox keçmir ki, 1939-cu ilin aprel ayında Beriyanın tapşırığı ilə Sumbatov-Topuridzenin rəhbərliyi altında əməliyyat qrupu (baxmayaraq ki, Sumbatov o dövrdə Moskvada NKVD-nin təsərrüfat şöbəsi müdiri idi – A.M.) N.İ.Yejovu həbs edir. 4 fevral 1940-cı ildə N.İ.Yejovun cinayətləri sübut edilərək güllələnmə cəzasına məhkum edilir.

 

Sonda Mehriban Vəzirə son sualım budur ki, görəsən o dövrdə Azərbaycan rəhbərliyində M.C.Bağırov deyil, ona qədər olan Levon Mirzoyan və Ruben olmuş olsaydı, bizim taleyimiz necə olacaqdı, repressiyaların miqyasının  hansı səviyyədə olacağını təsəvvür edirmi?! M.C.Bağırovun həyatı bahasına qoruya bildiyi Üzeyirlərimizi və digər say-seçmə ədiblərimizi qoruya biləcəkdikmi, ümumiyyətlə Azərbaycan mövcud olacaqdımı?!

 

Oxşar xəbərlər
00:27, Bu gün
Sevgini necə itirməməli?..
00:02, Bu gün
Hacı Surxay Məmmədli: “Qədr gecəsi şeytanın zəncirləndiyi gecədir” - VİDEO
28 Mar 2024 | 23:59
Düz qarına sahib olmaq üçün bunları edin
28 Mar 2024 | 23:59
Hikmət Hacıyev: COP29 Azərbaycanın qətiyyətini, diplomatik və siyasi cəsarətini nümayiş etdirdi
28 Mar 2024 | 23:58
Konqoda altı milyona yaxın insan evlərini tərk edib - SƏBƏB
28 Mar 2024 | 23:56
Aygün Kazımova ilə Namiq yenidən məşhur dueti oxudu - VİDEO
28 Mar 2024 | 23:54
"BlackRock" rəhbəri ABŞ-ın milli borcunun fəlakətli həddə çatdığını bildirib
28 Mar 2024 | 23:50
Sürücülərin NƏZƏRİNƏ: Bəzi yollarda görünüş məsafəsi məhdudlaşacaq
28 Mar 2024 | 23:47
Azərbaycanlılar Qərbi Zəngəzura qayıdacaqlar, burada muxtariyyət yaradılacaq - VİDEO
28 Mar 2024 | 23:47
Gözəllikləri ilə modelləri də geridə qoyan BÜRCLƏR
28 Mar 2024 | 23:41
"İdeal Motors" sığorta müqaviləsinə görə məhkəməlik oldu
28 Mar 2024 | 23:41
Qazaxıstandan öz vətəndaşlarına ÇAĞIRIŞ: “Odessa və Xarkov vilayətlərini tərk edin”
28 Mar 2024 | 23:37
Azərbaycan və Ermənistan parlamentlərinin rəhbərləri may ayında görüşəcəklər
28 Mar 2024 | 23:35
Axund Azər Sani: “İndi bayıra çıxsan, hiss etməzsən ki, Ramazandır” - VİDEO
28 Mar 2024 | 23:32
Bakıda bu evlər bahalaşdı
28 Mar 2024 | 23:26
Gəncədə yaşayış binasın dam örtüyü yanır
28 Mar 2024 | 23:20
Valideyndən övladına nə miras qalmalıdır? - SORĞU + VİDEO
28 Mar 2024 | 22:55
Futzal üzrə Azərbaycan Kubokunun yarımfinalçıları müəyyənləşib
28 Mar 2024 | 22:50
Göyçayda ağır yol qəzası baş verib, xəsarət alanlar var
28 Mar 2024 | 22:47
İşıqforda güllə yağışı: Yaralılar var
28 Mar 2024 | 22:44
Nadirdən Aytən Səfərovanın fikirlərinə CAVAB
28 Mar 2024 | 22:43
"Britaniya ordusu Rusiyaya qarşı iki aydan çox savaşa bilməz" - "The Telegraph"
28 Mar 2024 | 22:41
Çayı soyuq su ilə soyutmaq olmaz! - Bunları "öldürürsünüz"
28 Mar 2024 | 22:38
İndoneziya Cakartaya xüsusi status verir
28 Mar 2024 | 22:35
Dostunun ad günündə dava saldı: Həbs olundu
28 Mar 2024 | 22:33
BDU-da "İnsanlıq əleyhinə cinayət:soyqırımı siyasəti, tarixi həqiqətlər və faktlar" adlı konfrans keçirilib - FOTO
28 Mar 2024 | 22:30
Azərbaycan təhlükəsizlik orqanlarına həsr edilən “Xüsusi Xidmət” sənədli filmi - VİDEO
28 Mar 2024 | 22:30
Polisdən reyd: Nömrənin yerini dəyişənlər cərimə edildilər: - VİDEO
28 Mar 2024 | 22:27
CAR-da avtobus körpüdən aşıb, onlarla sərnişin ölüb
28 Mar 2024 | 22:22
“Verdiyi koordinatlar o qədər dəqiq idi ki...” - Döyüş yoldaşları Milli Qəhrəman haqqında - VİDEO
28 Mar 2024 | 22:18
“Crocus City” dəhşəti və Rusiyadakı erməni lobbisi - VİDEO
28 Mar 2024 | 22:07
Quzu ətindən baha olan göbələk növü - VİDEO
28 Mar 2024 | 22:03
İsrail Livandan uçan naməlum hədəfə qarşı “Patriot”dan istifadə edib
28 Mar 2024 | 21:59
Ən şanssız 4 bürc
28 Mar 2024 | 21:50
Yaxınlığında yerləşən məzar 680 minə satılır
28 Mar 2024 | 21:45
ABŞ Konqresi Pentaqonun Afrikadakı dövlət çevrilişlərinə görə hesabat tələb edib
28 Mar 2024 | 21:38
Ukraynalı deputat: Hərbi xidmətdən yayınanların sayı bir milyona çatır
28 Mar 2024 | 21:37
"Amerikalıları tabutlarda evlərinə göndərəcək və "Qara Evi" rüsvay edəcəyik"
28 Mar 2024 | 21:35
Bu pəhriz idrak funksiyasını yaxşılaşdırmağa kömək edəcək
28 Mar 2024 | 21:34
Kartında pulu olan hər kəsə XƏBƏRDARLIQ
28 Mar 2024 | 21:30
Almaniyada “Avropada dilimizin bu günü və sabahı” adlı tədbir keçirilib - FOTO
28 Mar 2024 | 21:27
BMT Baş katibi azərbaycanlı diplomatı yüksək vəzifəyə təyin edib
28 Mar 2024 | 21:26
Bakıda kafedə ölüm olub
28 Mar 2024 | 21:25
DİN vətəndaşlara müraciət edib: Hesab məlumatlarınızı tanımadığınız şəxslərlə paylaşmayın
28 Mar 2024 | 21:16
Bakı ilə bağlı XƏBƏRDARLIQ - Aprelin 2-si və 3-də...
28 Mar 2024 | 21:07
Şokoladın qiyməti dəyişəcək? - VİDEO
28 Mar 2024 | 20:58
Ramazan ayının on doqquzuncu gününün imsak, iftar və namaz vaxtları
28 Mar 2024 | 20:54
"ABŞ-ın Rusiyanın neft emalı zavodlarına hücum etməmək çağırışı dəhşətlidir" - "The Hill" 
28 Mar 2024 | 20:50
Trendyoldan sifariş zamanı "300 dollar" limiti ləğv olunur? - EKSPERT AÇIQLADI
28 Mar 2024 | 20:46
Məşhur türk serialı Qarabağda ÇƏKİLƏCƏK?
28 Mar 2024 | 20:41
"Samsung Pay" Rusiyanın “Mir” ödəniş kartları ilə işləməyi dayandırır
28 Mar 2024 | 20:37
Çobanyastığı çayının bilmədiyimiz FAYDALARI
28 Mar 2024 | 20:28
Aİ Şurasının rəsmiləri Azərbaycana səfər edəcəklər
28 Mar 2024 | 20:25
Əli Nağıyev: Azərbaycanın təhlükəsizlik orqanlarının qarşısında yeni çağırışlar durur
28 Mar 2024 | 20:15
Azərbaycan təhlükəsizlik orqanlarının 105 illiyi ilə bağlı təntənəli tədbir təşkil olunub
28 Mar 2024 | 20:13
Rusiya XİN başçısı: Məhz KTMT İrəvanın maraqlarını çətin vəziyyətlərdə müdafiə edib
28 Mar 2024 | 20:11
Yıldız Tilbe: "Allah pensiyaya çıxanlara kömək olsun, başqa kömək edən yoxdur"
28 Mar 2024 | 20:08
Çox şanslıdırlar: İki bürcü karyera yüksəlişi gözləyir
28 Mar 2024 | 20:06
Lavrov: Ermənistan uydurma bəhanələrlə Rusiya ilə münasibətlərin pozulmasına çalışır
28 Mar 2024 | 19:59
Sumqayıtda yolların təmirinə başlanılıb - FOTO/VİDEO
28 Mar 2024 | 19:50
Əfqanıstanda güclü zəlzələ baş verib
28 Mar 2024 | 19:50
Diplomsuz cərrahın qanunsuz əməliyyatları - Klinika nazirliyi necə aldatdı? - FOTO
28 Mar 2024 | 19:46
Bu meyvələr xoşbəxtlik hormonunu artırır
28 Mar 2024 | 19:44
Şahmar Hüseynova yeni vəzifə verildi
28 Mar 2024 | 19:38
Toyuq ətinin yuyulmasının YARATDIĞI TƏHLÜKƏ  
28 Mar 2024 | 19:28
Nazir üç universitetə yeni prorektorlar TƏYİN ETDİ - FOTO
28 Mar 2024 | 19:27
Yevlaxda avtomobil yük maşınına çırpılıb, ölən var
28 Mar 2024 | 19:18
Rusiya İstintaq Komitəsi: “Crocus City Hall”dakı terror Ukraynadan maliyyələşib
28 Mar 2024 | 19:11
Qara dəliyin ən aydın görüntüsü çəkilib - FOTO
28 Mar 2024 | 19:08
Azərbaycan və Türkiyə birgə “Qızıl qatar” adlı film çəkəcəklər
28 Mar 2024 | 19:05
Nazir: “Şuşa İƏT Gənclər Paytaxtı - 2024” çərçivəsində müxtəlif tədbirlər keçiriləcək
28 Mar 2024 | 19:03
İƏT Gənclər Forumunun prezidenti: Şuşa bütün türk dövlətləri üçün önəm daşıyır
28 Mar 2024 | 18:59
“Şuşa İƏT Gənclər Paytaxtı - 2024”ün keçirilməsinə dair Öhdəlik Protokolu imzalanıb
28 Mar 2024 | 18:55
Naxçıvanda mənşəyi bilinməyən saxta zeytun yağları satışdan çıxarılıb
28 Mar 2024 | 18:43
Yarım milyon mənimsəyən baş həkim HƏBSDƏ ÖLDÜ
28 Mar 2024 | 18:41
"Bavariya" baş məşqçisinə böyük məbləğdə təzminat ödəyəcək
28 Mar 2024 | 18:40
Mahmud Abbas yeni hökumətin tərkibini təsdiqləyib
28 Mar 2024 | 18:25
RİNN: Taksilərə qoyulmuş əksər tələblər qanunvericilikdə bu günə qədər var idi
28 Mar 2024 | 18:20
Bunları yeyəndə əks cinsin gözünə çirkin görünürük  - Fransız alimlərindən ARAŞDIRMA
28 Mar 2024 | 18:08
Sabah Qubanın qaz təchizatında fasilə yaranacaq
28 Mar 2024 | 18:04
Rusiyada məktəbli qız tanımadığı qadına terror aktı törətməyi təklif etdi: Pul müqabilində - FOTO
28 Mar 2024 | 17:55
"Bizi İsrail ilə ticarət etməkdə ittiham edənlər ölkəmizi nüfuzdan salmağa cəhd göstərir" - Türkiyənin ticarət naziri
28 Mar 2024 | 17:50
Xarici jurnalist: “Qarabağa səfər mənə həqiqəti anlamağa imkan verib”
28 Mar 2024 | 17:45
BMT-nin İnkişaf Proqramı ilə gələcək əməkdaşlığa dair fikir mübadiləsi aparılıb - FOTO
28 Mar 2024 | 17:40
Bu tarixdən taksilərdə videokameralar quraşdırılacaq
28 Mar 2024 | 17:35
Azərbaycanın Əməkdar artisti vəfat etdi - FOTO
28 Mar 2024 | 17:32
Azərbaycan alimi Rahim Daşdiyevin Elm Gününə töhfəsi
28 Mar 2024 | 17:30
BDU-nun bu fakültəsində 2024-2026-cı illərdə aparılacaq elmi tədqiqat işləri müzakirə olunub - FOTO
28 Mar 2024 | 17:26
Azərbaycanda sərnişin avtobusları ilə bağlı YENİ QƏRAR
28 Mar 2024 | 17:22
Bacısının plastik dırnağı 6 aylıq körpənin boğazında qaldı - FOTO
28 Mar 2024 | 17:18
Azərbaycanda taksilərdə POS-terminallar quraşdırılacaq
28 Mar 2024 | 17:14
“Xuli” ləqəbli narkoman: “İlk dəfə rəhmətlik dostumla patı çəkərək başladım” - VİDEO
28 Mar 2024 | 17:10
Bu avtomobillərlə taksi fəaliyyəti göstərmək qadağan edildi
28 Mar 2024 | 17:06
Taksilər yalnız bu rəngdə olacaq - QƏRAR
28 Mar 2024 | 17:02
Çingiz Mehdiyevi arvadı ifşa edib - Seyşeldə şirkət, ABŞ və Azərbaycanda bahalı mülklər
28 Mar 2024 | 16:58
Bakı ətrafında dəmir yolu ilə sərnişindaşımaya subsidiya veriləcək
28 Mar 2024 | 16:54
Məktəb və musiqi kolleci niyə birləşdirildi? - VİDEO
28 Mar 2024 | 16:50
Ağ və qırmızı rəng, məcburi POS-terminal: Taksi minik avtomobilinə dair tələblər müəyyənləşib - FOTO
28 Mar 2024 | 16:47
BDU-nun kafedra müdiri AMEA-nın Fəxri Fərmanı ilə təltif olunub - FOTO
28 Mar 2024 | 16:43
YAP Xətai rayon təşkilatının ərazi partiya təşkilatlarında görüşlər davam edir - FOTO
GÜNLÜK
28 Mar 2024 | 11:56
Şuşalılara müjdə - İlk köç bu tarixdə olacaq
28 Mar 2024 | 09:20
Səhərlər bunları etsəniz, sürətlə arıqlayacaqsınız!
28 Mar 2024 | 08:50
Rusiya səfiri təcili Polşadan qaçdı...- Nə baş verir?..
28 Mar 2024 | 09:43
Yolun ortasında nə üçün süni maneələr yaradıldı? - AYNA-dan AÇIQLAMA + VİDEO
28 Mar 2024 | 08:28
Ərzaq bahalaşması nə vaxtadək davam edəcək - təhlil
28 Mar 2024 | 07:29
“WhatsApp”da “iPhone” üçün yeni funksiya var
28 Mar 2024 | 09:26
“Rusiyada ciddi millətlərarası qarşıdurma başlaya bilər...”- “Nyu-York-Tayms”
28 Mar 2024 | 07:32
“Tesla” avtopilotun sınaq versiyasını buraxacaq - VİDEO
28 Mar 2024 | 09:58
“Le Fiqaro” Şahramanyandan müsahibə götürdü...-Separatçıbaşı nələr danışdı?..
28 Mar 2024 | 08:21
Xəbərdarlıq alan TV kanallar bu verilişlərlərlə bağlı TƏDBİR görməyə başladı - VİDEO
HƏFTƏLİK
25 Mar 2024 | 15:28
"Terrorçuların arxasında dayananların hədəfi icra başçısı yox, Azərbaycandır"
28 Mar 2024 | 11:56
Şuşalılara müjdə - İlk köç bu tarixdə olacaq
23 Mar 2024 | 09:08
78 yaşı tamam olan tanınmış yazıçı: “Dostlarım gedib, qalmışam uşaq-muşaq əlində” -VİDEO+MÜSAHİBƏ
27 Mar 2024 | 12:03
Millət vəkilindən qalmaqallı parklanma qiymətləri ilə bağlı AÇIQLAMA
24 Mar 2024 | 19:04
Əhməd Qəşəmoğlu çağırış etdi: "Rədd olun ekranlardan!"
27 Mar 2024 | 11:10
Məcburi köçkünlər yaşadıqları evləri nə zaman təhvil verəcək?
23 Mar 2024 | 12:34
“Bu terror aktının məhz Araz Ağalarovın obyektində törədilməsi məsələsinə gəldikdə...”
23 Mar 2024 | 08:54
“Putin göstərdi ki, siyasi məqsədlərinə çatmaq üçün nə qədər lazımdırsa, o qədər rusu öldürəcək...”
27 Mar 2024 | 10:05
“Putinin ətrafı Ukraynanın “Krokus”dakı terror aktında iştirakına inanmır...”- "Bloomberg” 
23 Mar 2024 | 00:18
Martın sonunda həyatı dəyişəcək 3 bürc
AYLIQ
28 Mar 2024 | 11:56
Şuşalılara müjdə - İlk köç bu tarixdə olacaq
28 Mar 2024 | 09:20
Səhərlər bunları etsəniz, sürətlə arıqlayacaqsınız!
28 Mar 2024 | 08:50
Rusiya səfiri təcili Polşadan qaçdı...- Nə baş verir?..
28 Mar 2024 | 09:43
Yolun ortasında nə üçün süni maneələr yaradıldı? - AYNA-dan AÇIQLAMA + VİDEO
28 Mar 2024 | 08:28
Ərzaq bahalaşması nə vaxtadək davam edəcək - təhlil
28 Mar 2024 | 07:29
“WhatsApp”da “iPhone” üçün yeni funksiya var
28 Mar 2024 | 09:26
“Rusiyada ciddi millətlərarası qarşıdurma başlaya bilər...”- “Nyu-York-Tayms”
28 Mar 2024 | 07:32
“Tesla” avtopilotun sınaq versiyasını buraxacaq - VİDEO
28 Mar 2024 | 09:58
“Le Fiqaro” Şahramanyandan müsahibə götürdü...-Separatçıbaşı nələr danışdı?..
28 Mar 2024 | 08:21
Xəbərdarlıq alan TV kanallar bu verilişlərlərlə bağlı TƏDBİR görməyə başladı - VİDEO