Müasir dünyamızda bütün sahə və sferalarda elektronlaşmanın mühüm əhəmiyyət kəsb etdiyi, bu tendensiyanın zamanla öz önəm və əhəmiyyətini daha da artırdığı birmənalıdır. Bu baxımdan Azərbaycanın Dövlət Gömrük Komitəsində (DGK), bu quruma aid bütün xidmət sahələrində həyata keçirilən elektronlaşma siyasəti də müstəsna əhəmiyyətə malikdir.
Ölkəmizdə həyata keçirilən elektron gömrük fəlsəfəsinin mahiyyətini anlamaq, bu siyasətin gömrük xidmətindən yararlanan şəxslərə və qurumlara hansı üstünlüklər tanıdığını başa düşmək üçün elektronlaşma dalğasının özü ilə gətirdiyi bəzi yeniliklərə diqqət çəkmək yetərlidir.
Prezidentin 14 mart çağırışı və DGK-nın qısa zamanda qət etdiyi uzun yol
DGK-da elektronlaşma prosesinə bir neçə il bundan öncə start verilsə də, sözügedən tendensiyanın son bir ildə olduqca genişləndiyi, yeni xidmət sahələrini əhatə etdiyi şübhəsizdir. Hər şeydən öncə qeyd edək ki, DGK-da elektonlaşma prosesinin genişlənməsi prezident İlham Əliyevin 14 mart 2018-ci il fərmanı ilə bilavasitə bağlıdır. Hansı ki, “Elektron hökumətin inkişafı və rəqəmsal hökumətə keçidlə bağlı tədbirlər haqqında” Fərman elekton hökumət sahəsində siaysətin tənzimlənəsini nəzərdə tuturdu.
Məhz bu fərmandan sonra DGK-da elektronlaşmanın mümkün olduğu bütün xidmət sahələrinin elektronlaşması üçün ciddi addımlar atılmağa başladı. Ölkə başçısının 14 mart çağırışından sonra qısa zamanda elektronlaşma sahəsində uzun məsafə qət edən DGK, dünya təcrübəsini uğurla mənimsəyib inkişaf etdirməyə başladı. Öz növbəsində dünya təcrübəsini zənginləşdirən DGK-nın elektron xidmət sektorundakı uğurlarının miqyasını anlamaq üçün bəzi nümunələrə nəzər salamq yetərlidir.
DGK-dan dünya praktikasında bir ilk: Onlayn vahid ixrac ərizəsi
Ölkəmizdə elektron gömrük istiqamətində atılan mühüm addımlardan biri dünyada ilk dəfə olaraq onlayn vahid ixrac ərizəsinin yaradılmasıdır. Bu sistemin ən mühüm özəlliyi sahibkarların vahid ixrac ərizəsini onlayn doldurmaqla məhsullarını daha asan şəkildə ixrac imkanı əldə etməsidir. Sistemin intellektual məntiq əssında qurulması da sahibkarlaırn işini asanlaşdırır. Məsələn, bu sistemin istifadəçisi özü ilə bağlı minimum məlumatlar daxil etməklə, ixrac edəcəyi məhsulun adını və ölkəsini qeyd etməklə, ixrac üçün tələb olunan sənədlərin siyahısını sistem tərəfindən dərhal öyrənə bilir. Bunun ardınca ərizə sahibinin icazəsi ilə elektron vahid ixrac ərzisəsi formalaşdırılaraq lazımi icazənin alınması üçün sistemin müəyyənləşdirdiyi dövlət qurumlarına ünvanlanır. Bu, məmur-sahibkar təmasını minimuma endirməklə yanaşı, icra müddətini də əhəmiyyətli dərəcədə azaldır, sahibkarlara öz vaxt və enerjilərinə qənaət imkanı verir.
Məlumat üçün qeyd edək ki, hazırda belə bir unikal sistem dünyanın heç bir ölkəsində mövcud deyil.
Elektron bəyanetmə sistemində 100%-lik nəticə: Kağızsız texnologiyaya keçidin son akkordları...
DGK-nın elektronlaşma siyasəti özünü bəzi sahələrdə xüsusilə qabarıq hiss etdirir ki, bu sahələrdən biri də elektron bəyanetmələrlə bağlıdır. 2018-ci ilin sonunda DGK-da elektron bəyanetmələrin səviyyəsi 100%-ə çatmışdır ki, bu da sözügedən sistemdə kağızsız texnologiyaya keçidin uğurla başa çatması kimi dəyərləndirilə bilər. Məlumat üçün qeyd edək ki, DGK bu göstərici ilə dünyanın ən qabaqcıl ölkələri ilə eyni cərgədə qərarlaşır.
Bundan başqa, 2018-ci ildə DGK-ya 11 elektron xidmət üzrə 3 milyon 777 min elektron müraciət daxil olub ki, bu da kifayət qədər yüksək göstəricidir. Bu faktın özü DGK-da elektronlaşma fəlsəfəsinin dərindən kök salmaqda olduğunu göstərir.
Məlumat üçün qeyd edək ki, hazırda DGK tərəfindən göstərilən elektron xidmətlərin sayı 14-dür. Hansı ki, bu xidmətlərin sayının cari ilin sonuna qədər artacağı ehtimal edilir.
“SMS-məlumatlandırma” sistemi: Malınızı “gözünüz önündə” tutan sistem
DGK tərəfindən tətbiq edilən elektron xidmətlərdən biri də “SMS-məlumatandırma” sistemidir. Ötən ilin 29 may tarixindən tətbiq edilən bu sistem idxal əməliyyatları zamanı sahibkara yükün statusu haqqında davamlı məlumat verir. Yəni yük həm gömrük ərazisindən çıxdıqda, həm də təyinat nöqtəsinə çatdıqda bu barədə sahibkara sms vasitəsi ilə məlumat verilir.
Hazırda DGK üçün yeni sayılan bu sistemin daha da təkmilləşdirilməsi istiqamətində iş aparılır. Lazımi təkmilləşdirmə işləri başa çatdıqdan sonra “SMS-məlumatlandırma” sisteminin fəaliyyəti daha da genişlənəcək. Belə ki, yaxın gələcəkdə yüklərin səsnədləşdirilməsi, həmçinin, gömrük rüsumu ilə bağlı məlumatların da sahibkarlara sms vasitəsi ilə anındaca təqdim edilməsi nəzərdə tutulur.
Bu sistemin ən mühüm özəlliklərindən biri idxal əməliyatını hədsiz dərəcədə asanlaşdırmaqla yanaşı, həm də bütün prosedur boyu sahibkarın malını onun “gözləri önündə” tutması ilə bağlıdır. Başqa sözlə desək, sahibkar “SMS-məlumatlandırma” sistemi vasitəsi ilə yükünü addımbaaddım izləyə, onun harada, hansı statusda olduğu haqqında məlumat əldə edə bilir.
Elektron ticarətə yandırılan yaşıl işıq: Rəqəmlər nə deyir?
DGK tərəfindən elektronlaşma istiqamətində həyata keçirilən mühüm addımlardan biri də elektron ticarətin inkişafını stimullaşdırmaq, bu ticarətə marağı artırmaq üçün ciddi yeniliklərin həyata keçirilməsidir. Məhz DGK tərəfindən aparılan bu siysətin nəticəsidir ki, 2018-ci ilin yanvar-sentyabr aylarında elektron ticarətdən 400 min manatdan çox gömrük rüsumu yığılıb. DGK-nın bu müstəvidə son bir ildə qət etdiyi məsafənin böyüklüyünü anlamaq üçün 2017-ci il statistikasına nəzər salmaq kifayətdir. Belə ki, 2017-ci ildə DGK elektron ticarətdən cəmi 17 min manat rüsum əldə etmişdir ki, bu da 2018-ci illə müqayisədə 10 dəfədən çox azdır. Bir tək bu statistika DGK-nın elektron ticarətin inkişafı istiqamətində atdığı addımların nə qədər effektiv olduğunu əyani surətdə təsdiq edir.
Elektronlaşma korrupsiyaya qarşı effektiv mübarizə üsulu kimi...
DGK-da elektron xidmətlərin say və çeşidinin artırılmasının digər mühüm əhəmiyyəti bunun korrupsiya və digər neqativ hallar üçün gərəkli olan zəmini də ortadan qaldırması ilə bağlıdır. Belə ki, elektron xidmətlər sahibkarla gömrük məmuru arasında bilavasitə qarşılıqlı təması minimuma endirir ki, bu da neqativ halların meydana çıxmasını əngəlləyir. Hüquqşünas Əliməmməd Nuiyev də hesab edir ki, elektron xidmətlərin genişlənməsinin ən mühüm özəlliklərindən biri də məhz budur:
“Təbii ki, elektron xidmətlərin artırılması məmur-vətəndaş təmasını ortadan qaldırır ki, bu da neqativ halların meydana çıxmasına imkan vermir. Əslində, elektronlaşma bütün sahələrdə korrupsiyaya qarşı ən effektiv mübarizə üsullarından biri hesab edilə bilər. Elektron xidmətlər vətəndaş məmnunluğunu artıran amil olmaqla yanaşı, həm də şəffaflıq prosesini təmin edən mezanimz kimi də təqdirəlayiqdir”.
Xatırladaq ki, gömrük sistemində tamamilə nağdsız ödəniş sisteminə keçilməsi, VAİS Hökumət Ödəniş Portalına, “AsanPay” ödəniş sisteminə və digər ödəniş sistemlərinə inteqrasiya da bu baxımdan mühüm əhəmiyyət kəsb edən yeniliklərdən hesab edilir.
DGK-nın çevik mətbuat xidməti və elektron xidmətlərin anlaşıqlı təqdimatı
İctimaiyyətin DGK-nin tətbiq etdiyi elektron xidmətlər haqqında operativ məlumatlandırmasında bu qurumun mətbuat xidmətinin rolu xüsusilə böyükdür. Elektron xidmət sektorundakı yenilikləri oxuculara anlaşıqlı dildə təqdim edən, bundan istifadənin yollarını sadə bir şəkildə ictimaiyyətə çatdıran DGK-nın mətbuat xidməti, bununla sadəcə vətəndaşları məlumatlandırmır, həm də insanları bu xidmətlərdən istifadəyə sövq edir.
Bütöclükdə, DGK-nın yeni rəhbərliyi dönəmində baş verən müsbət dəyişiliklər bu qurumun mətbuat xidmətinin gündəlik məlumatlarında kifayət qədər əhatəli şəkildə öz əksini tapır. Bu məlumatlardan da göründüyü kimi, yeni rəhbərliyin fəliyyəti dönəmində DGK-nın fəaliyyətindəki irəliləyiş əvvəllki dönəmlərlə müqayisəyə gəlməyəcək dərəcədə böyükdür. Qısa zamanda bunca böyük uğurların əldə edilməsi isə heç şübhəsiz ki, idarəetmədəki şəffaf və vicdanlı yanaşmadan qaynaqlanır.
Heydər Əliyevin ideyaları DGK üçün fəaliyyət mayakı rolunda...
Azərbaycanın DGK-sının beynəlxaqlq təşkilatlar və dünyanın qabaqcıl ölkələri ilə də əməkdaşlığı, onların təcrübəsini mənimsəməsinin önəmi vaxtiylə ümummilli lider Heydər Əliyev tərəfindən də vacib məsələlərdən biri hesab olunub. Təsadüfi deyildir ki, Heydər Əliyev beynəlxalq təcrübəyə yiyələnməyin DGK üçün əhəmiyyəti haqqında deyirdi:
“...Dünya təcrübəsini mənimsəmək, inkişaf etmiş ölkələrin gömrük xidmətləri ilə sıx əlaqə qurmaq, onların təcrübəsindən istifadə etmək və gömrük peşəsini Azərbaycanda köklü surətdə yaratmaq və inkişaf etdirmək - qarşıda duran ən böyük vəzifələrdən biridir”.
Heydər Əliyevin ideyalarını öz fəaliyyətində mayak kimi istifadə edən DGK, ilk gündən beynəlxalq əməkdaşlığa böyük önəm verib, bu yöndə konkret addımlar atıb. 1995-ci ildən etibarən Ümumdünya Gömrük Təşkilatı ilə uğurla əməkdaşlıq edən DGK, bu gün də sözügedən təşkilatın ən aktiv üzvlərindən biridir. Hazırda ölkəmizdə bu qurumun 4 regional straukturu fəaliyyət göstərir ki, Azərbaycan bu göstərici ilə adıçəkilən qurumda liderdir.
DGK-nin təşkilatçılığı ilə ölkəmizdə bir sıra beynəlxalq tədbirlərin keçirilməsi, beynəlxalq təcrübədə özünü doğruldan məqamların ölkəmizdə bacarıqla tətbiq edilməsi, komitənin öz növbəsində dünya təcrübəsini yenin ideyalarla zənginləşdirməsi DGK-nın səmərəli fəaliyyyətindən xəbər verir.
Seymur ƏLİYEV
Məqalə "Gömrük orqanlarında aparılan islahatlar: müasir tələblər və çağırışlar" mövzusunda yazı müsabiqəsinə təqdim olunur.
