2018-ci il “Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti” ili elan edilib. Qeyd edək ki, bu ilin mayında həmin şanlı tarixin-Azərbaycan Cümhuriyyətinin əsasının qoyulmasının-100 illik yubileyi tamam olur. Yüzillik yubileylə də bağlı ötən il sərəncam verilmişdi.

Moderator.az artıq neçə aydır ki, bu mövzu ilə bağlı silsilə yazılarını davam etdirir. Həmçinin, ADR mövzusunın ədəbiyyatda, kinoda bir o qədər də çox işlənmədiyini bir iki-dəfə qabartmışdıq. 

Əksəriyyət Cümhuriyyət barəsində son zamanlar yazılan heç bir böyük romanın olmadığını düşünür. Nəinki son zamanlar, ümumiyyətlə, bu məzmunda heç bir romanın olmadığı vurğulanır. 

Lakin yazıçı-tərcüməçi  Nəriman Ədürrəhmanlı Moderator.az-a açıqlamasında bunun əksini söyləyir və iki il bundan əvvəl yazdığı “Qurban” romanında Cümhuriyyətə aid xeyli maraqlı məsələlərin işıqlandırdığını bildirib:

“Cümhuriyyətin Ukraynadakı, Krımdakı, İstanbuldakı səfiri Yusif Vəzir Çəmənzəminlinin həyatı, Cümhuriyyət hökumətinin xaricə təhsil almaq üçün göndərdiyi 100 nəfər tələbənin taleyi, sovet quruluşuna qarşı aparılan gizli mübarizə, Cümhuriyyət tərəfdarlarının repressiyalara məruz qalması romanın başlıca mövzusudur. Romanda Cümhuriyyətin qurulması və süqutu da kifayət qədər təsvir olunub. Hamısı da tarixi faktlara, hadisələrə söykənir”.

Qeyd edək ki, Moderator.az müəllifin əsərindən Cümhuriyyətlə əlaqəli, yuxarıda adı çəkilən hissələri mətn formasında bir-bir təqdim edəcək...

***

Bəd xəbəri aprelin son günü günorta saatlarında Cahangir bəy gətirdi. Xariciyyə Nazirliyindən dostları vasitəsilə Bakıda baş verənlərdən xəbər tutmuşdular, görünür, bu Tiflislə teleqraf rabitəsi sayəsində mümkün olmuşdu. Hacınskinin imtinasından sonra bolşeviklər hakimiyyəti təhvil vermək barədə parlamentə ultimatum göndərmişdilər, parlamentsə iclas  keçirib ultimatuma boyun əymiş, dərhal da Yalamada gözləyən ac-yalavac, qənimət intizarında olan ordu ley kimi Bakının üzərinə şığımışdı. Şəhərdə talanlar vardı, imkanı olan qaçırdı. Bir neçə gündən sonra mühacirlərin ilk dalğası İstanbula da yetişəcəkdi.

        Bu amansız zərbəydi, xeyli müddət düşünüb-daşınmaq iqtidarını əlindən aldı. Şübhəsiz, kuryer bu səbəbdən qayıtmırdı; hökumət səfarətlə məşğul olacaq vəziyyətdə deyilmiş. Artıq ölkədə bolşevik rejimi bərqərar olurdu, həmin rejimdəsə, şübhəsiz, ona yer yox idi, dönə-dönə  bolşevizmin Azərbaycana buraxılmamısını dilə gətirmiş, üstəlik, yazmışdı, bunu heç vaxt bağışlamazdılar. 

        Öhdəsindəki altı nəfərlə vəsaitsiz, ümidsiz, gələcəksiz qalmışdı, neyləyəcəyini kəsdirə bilmirdi. Əlac ona qalırdı ki, kirayələdikləri binanın iki qatını boşaltsınlar, kirayə haqqını bir qədər azalıb, gündəlik xərclərini ödəmək üçün yollar axtarsınlar, vəziyyətin bir  qədər aydınlaşmasını gözləsinlər.

        Geri çağırmadığına görə  Fətəli xandan nə qədər incisə də, indi ürəyində ona haqq qazandırırdı: bolşeviklərə bu qədər meydan vermək olmazdı; üstəlik, öz firqəsinə qarşı qəzəbliydi, fikrincə, ən böhranlı məqamda yetərincə qətiyyət göstərib Əliheydər kimilərini yerlərində oturtmamışdılar. 

        Küləkli son aprel axşamı Zeynal bəylə ürəkləri qan ağlaya-ağlaya hara getdiklərinin fərqinə varmadan yarıqaranlıq küçələrlə addımlayırdılar. Yusif Vəzir Zeynal bəyin qəfil yoxa çıxdığından bir qədər sonra xəbər tutdu. Ayaq saxlayıb döyükdü, nə baş verdiyini dərk eləməyə çalışdı. Axır ki, onun beş-on addım arxadakı dükandan çıxdığını gördü.

       “İndi pulum var, gedək Hilmi Əfəndinin yanına, bir az dərdimizi dağıdaq”.

       “Neylədin yenə?” – Yusif Vəzir təəccüblə onu süzdü.

       “Heç, saatımı satdım, - Zeynal bəy acı-acı gülümsədi, - indi vaxtın məndən ötrü mənası yoxdu”.

       “Amma vaxt bu günlə başa çatmır, – Yusif Vəzir ona ürək-dirək verməyə çalışdı. – Əksinə, vaxtımız, daha doğrusu, vaxtsızlıq bundan sonra başlayır. Bir də ki, hər şeyin itirildiyini güman elədiyi məqamda yaşamağı bacaran kəs güclü insandı. İndi güclü olmağa çalışmalıyıq.”

       “Cahangir bəyin ardınca göndərməyə ordan adam taparıq, - Zeynal bəy artıq sərxoş kimi danışırdı. - Bu fani dünyada beş gün kef eləməyə imkanımız olmadı.       Müdriklərdən kimsə deyib, gün qısamüddətli həyatdı, onu elə yaşamalısan ki, elə bil, az sonra öləcəksən, amma qəfildən sənə daha bir gün bəxş eləyiblər... Gəl, sabah başımıza nə gələcəyini hardan bilirik axı...”

       Həmişə belə məclislərdən uzaq qaçsa da indi, elə bil, duyğuları korşalmış, cismən də, mənən də dibi görünməyən zülmət quyuya düşmüşdü. Bu mübarizəyə inanmışdı, həyatının milli əqidəylə bağlı olacağını qət eləyəndə otuz yaşı təzəcə tamam olmuşdu, o istəklə də siyasi mübarizə yoluna atılmışdı. Amma həyatdə məhrumiyyətlər gördüyü kimi siyasətdə də bəxti gətirmədi, çıxdığı yolun axırı faciəvi naməlumluğa düçar oldu...