İlk dəfə Viktor Hüqonun “Səfillər” romanının oxuyanda  kitabın Qavroşla bağlı  səhifələrini  göz yaşlarımın müşaiyəti ilə çevirirdim. Yeniyetmə idim. Üstəlik də  məktəbli çantamla bərabər  “şən və qayğısız sovet məktəblisi” etiketi daşıyırdım. Romanda məni yalnız Qavroşun talesiz küçə həyatı, ağrılarla dolu ömrü maraqlandırırdı, halına çox acıyırdım. Sonralar kitabı təkrar-təkrar oxuduqca  Jan Valjanı sevdiyim qədər  Qavroşu da sevdim. Bu şən, qayğıkeş, həm də mərd, cəsarətli  uşağın böyükdən də böyük ürəyində sızlayan yaraların ağrısını necə dəf etdiyini təsəvvür etməyə, anlamağa çalışdım.

İnqilablar, üsyanlar, eləcə də qiyamlar özü ilə azadlıq, demokratiya, yaxud  qan-qada gətirməklə yanaşı, həm də  xeyli sayda “səfil küçə uşağı doğurlar” . Dünyaya bəxtsiz gələn bu uşaqlar taleyin sərt və amansız oyununda çox vaxt it-bata düşürlər. Qavroş da belə bəxtsizlərdən idi. Amma O, öz güclü xarakteri ilə həyatın sərt küləyinə doğru gedərək amansız talenin üzünə  şillə vururdu...

Azərbaycanda son 15-20 ildə inqilabdan doğulan bəxtsiz küçə uşaqları, səfil həyat sürən azyaşlılar var. Onları hər gün görürük. Çox vaxt yanlarından etinasız ötür, üzlərinə də baxmırırq. Çünki ağrıyırıq, sızlayırıq. Əyinlərində normal paltar olmadığı üçün soyuqdan titrəyən, ya da isti günəşin altında yanıb-qaralan bu uşaqların halına acıyırıq. Ən yaxşı halda təəssüflənirik, zəmanəni qınayırıq. Küçədə yaşayan və küçədə işləyən bu uşaqlar baxımsızdırlar. Kasib, bir qarın çörəyə möhtac olan ailələrin övladları gündəlik ağır işlərdə işləyərək axşam evə 5-3 manat aparmağın yolundadırlar. Bir də var ki, kimsəsiz, valideyn himayəsindən məhrum olanlar. Belələri  gecələr orda-burda, daldabucaq yerlərdə yatır, gündüzlər küçələrə düşüb qarınlarını doyurmaq üçün hər cür  çirkin işə əl atanlardı.

Baxımsız küçə uşaqlarının statistikası sonuncu dəfə 2008-ci ildə Dövlət Statistika Komitəsi tərəfindən aparılıb: “Oğlanların 56 faizi, qızların isə 12 faizi Bakı şəhərində anadan olub, müvafiq olaraq 42 və 84 faizi ölkənin regionlarından gəlib. 208 küçə uşağının 94 faizinin ailəsi olub. Bununla belə, uşaqların 61 faizinin hər iki valideyni, təxminən üçdə birinin natamam ailəsi, yəni təkcə anası və ya atası, digərlərinin isə yalnız yaxın qohumları olub. Küçə uşaqlarının ailələrinin 90 faizində, özləri də daxil olmaqla, orta hesabla 18 yaşına çatmayan 2 uşaq olub”. 

Görəsən indi niyə rəsmi statistika aparmırlar. Yoxsa elə düşünürlər ki, daha belə uşaq yoxdu?  Ya bəlkə düşünürlər ki, nə mənası var, onsuz da uşağını küçələrə atan valideynləri islah etmək mümkün deyil. Məncə, ikincidə  müəyyən həqiqiət var. Həm statistika aparılsa nə dəyişəcək ki?

Bu quru, sxolastik rəqəmlərin arxasında duran faciənin ağrısı adamın iliyinə işləyir. Bir uşağın göz yaşlarına dəyməyən dünya, yüzlərlə uşağın  taleyinə futbol  topu kimi təpik vurur. Məşhur  filmdə deyildiyi kimi,  kimdi günahkar: valideynlərmi, zəmanəmi? Qaranlıq, soyuq, ümidsiz küçələrin sakininə çevrilmiş  uşaqlar bəyəm bu ölkənin vətəndaşları  deyilmi? Balaca, zərif çiyinlərində daşıdıqları yükün ağırlığını kimsə hiss edirmi, görəsən? Çiyinlərinə qoyulan bu yüklə uşaqlıqlarını yaşaya bilmirlər, gələcəyə baxmaqdan məhrumdurlar, ümid deyilən nəsnəyə bel bağlamırlar, inamları itib. 

Onlar  üçün kim savaşmalıdı, kim ölməlidi? Əslində onları bir qarın yeməkdən çox qayğı, diqqət maraqlandırır. Hər şeyin tərsinə döndüyü dövranda bu  uşaqların da “fəaliyyəti”  əks istiqamətə yön alıb. Özləri qayğıkeş olublar. Ailə saxlamağa məhkumdurlar. Hər dəfə  onlardan kimisə görəndə Qavroşu xatırlayıram...

Bir vaxtlar  avtomobillərin qabağına qaçıb şüşə silirdilər. İnsaflı olan pul verirdi, olmayan da ən yaxşı halda gülümsünür, ən pis halda isə əsəbiləşir, hələ bir az da deyinərək yoluna davam edirdi. Belə bir işin dövlət, ölkə üçün heç də yaxşı hal olmadığını bilən səlahiyyətlilər qarşısını aldılar, digər ağır əmək sərf edən işlərdə çalışan uşaqlar da  bir qədər uzaqlaşdırıldı. Amma hələ də  şüşə qabları və metal tullantıları toplayıb təhvil verənlər var. Amma o da faktdır ki, uşaqlarla bağlı, birbaşa onların taleyinə cavabdeh olan  qeyri-hökumət qurumları illərdi iş görürlər və xeyli də  müsbət nəticə əldə olunub, bunu danmaq olmaz.

Gəlib-gedənə əl açaraq dilənənlər, məktəbə getməyib ac-susuz küçələrdə  gəzən uşaqları görəndə insanın içi göynəyir. Qavroşdan fərqli olaraq bu uşaqlar aciz, miskin, ayaq altda qalanlardı. Onlar Qavroş qədər  şən deyillər, fit çalmırlar, gözlərində ümid parıldamır. Bu uşaqlar gələcəyi  əllərini uzatdıqları insanların ovuclarına qoyduqları 5-10 qəpikdə görürləır.

Zaman o zamandı ki, Azərbaycan 25 ildi sovetlərin zəncirindən ayrılıb, müstəqiliyinə qovuşub. Məntiqlə biz bu azadlığın şirin bəhrəsini dadmalıyıq. Dadırıq da. Azadıq, müstəqilik, kimsəyə möhtac deyilik, heç bir xarici dövlətdən asılılığımız yoxdu. Nə gözəl! Amma cəmiyyətin sosial girdabında çabalayan küçə uşaqları bu azadlığın şirin dadını yox, zəhərini dadmalı olular, özü də damcı-damcı...

Son günlərin qarlı-boranlı havaları içimdə bir tunel açıb ”“ küçədə yaşayan, kimsəsiz, sahibsiz uşaqlarla dolu qaranlıq bir tunel. Nədənsə mənə elə gəlir ki, həmin uşaqlar bu qışdan salamat çıxmayacaqlar...

Bakıda Parisdə olduğu kimi içinə 3-5 uşağın yerləşə biləcəyi heykəl yoxdu, axı...

Bakıda Qavroş kimi küçə uşağı da  yoxdu...