“Türkiyə üçün yeni era başlayır”- Elçin Qurbanov

İqtisadçı ekspert Elçin Qurbanovun Moderator.az-a müsahibəsini təqdim edirik:

-Rusiya-Türkiyə arasında münasibətlər getdikcə kəskinləşir. Bu gərginlik nə perspektiv vəd edir?

İlk olaraq qeyd edim ki,Avropa ilə Rusiya münasibətlərində ciddi durğunluq yarandığı zaman əvvəllər Türkiyəni  Avropa ailəsində görmək istəməyən Almaniya bu dəfə məsələyə yenidən baxılmanın vacib olduğunu vurğulamışdı. Bu hadisə təxminən üç ay öncə baş vermişdi. İqtisadi məngənənin ağır nəticələr doğuracağı halda müharibə nidaları ilə dünya ölkələrinə hədə-qorxu gələn Rusiya üçün Türkiyə ilə iqtisadi siyasi münasibətlərin yeni mərhələyə keçidi olduqca gərəkli idi. Bu hadisə həm də Türkiyə üçün yeni enerji erasının başlanğıcı idi. Bu dəfə Türkiyə  həm Azərbaycan, həm də Rüsiya qazının Avropaya monoixracatçısına çevriləcəyi qədər iqtisadi strateji əhəmiyyətli şans qazanmışdı. 22 mlrd. dollar  dəyərində qiymətləndirilən enerji layihəsi  o cümlədən atom elektrik stansiyasının inşası Türkiyənin nəhəng enerji istehsalçısına çevriləcəyini vəd edirdi. Nəinki nəzərdə tutulan layihələrin həyata keçəcəyi, hətta Türkiyə üçün bu günkü çox geniş Rusiya bazarının qapanması da gözləniməz oldu. Belə bir şəraitdə Türkiyənin insidenti gərginləşdirməsi əlverişli deyil. Türksoylu xalqların narazılıq nidalarının meydana gəlməsi isə təbiidir. Oyanış kimi qələmə verdiyiniz narazılıq bəlkə də Rusiya haqqında beynəlxalq siyasətin detallarından biridir. Amma onlar üçün narahat olmamaq mümkün deyil. Rusiyanın dünya ölkələri üçün real təhlükə doğurduğu aydın görünür.

-Türkiyə Rusiya arasında gərginləşən bu münasibətlər istər-istəməz dünyanıb bir sıra ölkələrinə də təsir edir. Xüsusilə NATO ölkələrinin xeyli aktivləşməsi müşahidə olunur. Sizcə, gərginləşən dünyanın üfüqündə nə görünür?

Bütün bunlar siyasi olayların görünən hissələridir. Heç kəs deyə bilməzdi ki, Türkiyə Rusiya təyyarəsini vurmağı planlanlamışdı. Amma hadisələrin gözlənilməz ardıcıllığı bütün dünya siyasətinin heç də mükəmməl olmadığını və gözlənilmədən dəyişə biləcəyini bir daha təsdiq etdi. Bu da o deməkdir ki, hadisələr heç də dünya miqyasında həlledici söz sahibi olan siyasilərin iradəsilə gerçəkləşmir. Hərdən insan iradəsindən tamamilə kənar fövqəltəbii siyasi nəticələr doğuran hadisələr baş verir. Elə bir mənzərə yaranır ki, dünya dalana doğru irəliləyir. Ardını isə bilmirlər. Məncə  dünyada kəskinləşən siyasi  gərginlik yerini hökmən mükəmməl  əmin-amanlığa verəcək. Mən buna inanıram.

-Ərdoğanın Putinlə dil tapmağa çalışdığı müşahidə olunur. Maraqlıdır ki, Putin bu səylərə müsbət cavab vermir və iqtisadi sanksiyalara əl atır. Hazırda özü beynəlxalq sanksiyalara məruz qalan Rusiyanın bu addımı kimə daha çox zərər verə bilər?

Hesab edirəm ki, Rusiya hərbi təyyarəsinin Türkiyə tərəfindən vurulmasını həddindən artıq qabartmaqla ifrat  dərəcədə cılızlıq nümayiş etdirir. Sanki ölkə daxilində vüsət alan iqtisadi uğursuzluğu hərbi atmosfer yaratmaqla diqqətdən yayındırmaq istəyir. Rusiya və Türkiyə münasibətləri hələ 1-ci dünya müharibəsindən və ondan daha əvvəldən də məlumdur..

-Rusiyada yaşayan müsəlman azlıqlardan da yavaş-yavaş ayrılıq səsləri gəlir. Bu oyanışlar nə vəd edir və Azərbaycana necə təsir göstərə bilər?

Bu gün Azərbaycan iki ölkə münasibətlərində yaranmış barışığın əldə edilməsi üçün tərəflər arasında vasitəçi kimi iştirak  edə bilər. Nəzərə alsaq ki, Azərbaycan və Avropa münasibətləri bu gün o qədər də hamar deyil, silahlı münaqişələr isə neft bazarında qiymətlərin  yaxın vaxtlarda sabitləşməsinə şərait yaratmayacaq, ona görə bu siyasi gərginlik  Azərbaycana təhlükədən başqa heç nə vəd etmir. Azərbaycanın qardaş Türkiyənin yanında olması Avropa münasibətlərinin bərpasına dair gələcək perspektivlərin yaranması üçün də şərait yarada bilər. Amma nəhəng qonşu Rusiya ilə zidiyyətlərin yaranması risklərini neytrallaşdırmaq vacibdir.

-Avropa Birliyi Türkiyə məsələsində müsbətə doğru müəyyən addımlar atdı. Bunu Rusiyanın təyyarəsini vuran Türkiyəyə verilmiş “beynəlxalq mükafat” kimi qiymətləndirmək olarmı?

Avropa necə istəyir elə də qiymətləndirsin, amma Türkiyə hadisəni mükafat kimi qiymətləndirməməlidir. Türkiyənin hansı addımları atmasına gəlincə ,onu deyə bilərəm ki, Türkiyə bundan sonra atacağı siyasi addımlarının nəticələrini NATO ”“dan ala biləcəyi dəstəyə hesablamamalıdır. Avropa Birliyində isə yaranan yeni Türkiyə perspektivi zənnimcə kəşfiyyat xarakteri daşıyır. Türkiyə Avropa Birliyində təmsil oluna bilər, amma bu qəti olaraq ziddiyyətin dərinləşməsini stimullaşdırmamalıdır. Çünki İraq və Suriyadan daha dəhşətli hadisələr Türkiyədə baş verə  bilər. İstənilən halda reallığa  görə tərəflər kompromisə getməlidir.